Hania - Henryk Sienkiewicz (ogólnopolska biblioteka cyfrowa .TXT) 📖

– Dziękuję ci – odparł Selim. – Przypuszczam, że ty z natury lubisz płakać, a panna Hanna się śmiać. No, dajmy na to: żenicie się...

– Selim!

Selim spojrzał na mnie i począł się śmiać...

– A to co, paniczu? Ha! Ha! A pamiętasz ty mowę Cycerona Pro Archia? Commoveri videtur iuvenis, co po polsku brzmi: zmieszanym wydaje się być młodzieniec. Ale to nie znaczy nic, bo ty sławnie nawet bez powodu raki pieczesz. Panno Hanno! on sławnie raki piecze, a teraz napiekł ich za siebie i za panią.

– Selim!

– Nic, nic. Wracam do założenia. Ty więc, panie płaczku, i pani, pani śmieszko, żenicie się. Otóż co się dzieje: on zaczyna beczeć, pani zaczyna się śmiać; nie rozumiecie się nigdy, nie schodzicie się nigdy, rozchodzicie się zawsze, i co mi to za dobrane natury! O! ze mną to co innego! My po prostu śmielibyśmy się całe życie, i koniec.

– Ach! co też pan mówi – odpowiedziała Hania. Swoją drogą, oboje zaczęli się śmiać w najlepsze. Co do mnie, nie miałem do śmiechu najmniejszej ochoty. Selim ani wiedział, jaką mi krzywdę robił, wmawiając w Hanię ową różnicę między usposobieniem jej i moim. Byłem do najwyższego stopnia rozgniewany i dlatego ozwałem się do Selima z przekąsem:

– Dziwny masz pogląd, a dziwi mnie on tym bardziej, że zauważyłem, iż masz pewną słabość do osób melancholicznych.

– Ja? – rzekł z niekłamanym zdziwieniem.

– Tak. Przypomnę ci tylko pewne okienko, kilka fuksji w okienku i twarzyczkę między fuksjami. Daję ci słowo, że nie znam tak melancholicznej twarzy.

Hania poczęła klaskać w ręce.

– Oho! dowiaduję się czegoś nowego! – zawołała śmiejąc się. – A ślicznie, panie Selimie, ślicznie! Myślałem, że Selim zmiesza się i straci fantazję, ale on tylko rzekł:

– Henryku!

– Co?

– Wiesz, co robią z tymi, co mają za długi język?

I w śmiech.

Hania jednak poczęła mu się sprzeciwiać i napierać, by powiedział jej choć imię swojej wybranej. Nie namyślając się długo, powiedział: „Józia!” Ale gdyby sobie był co z tego robił, zapłaciłby drogo za swoją szczerość, bo Hania odtąd nie dała mu już spokoju aż do samego wieczora.

– Czy ładna? – pytała.

– Taka sobie.

– Jakie ma włosy, oczy?

– Ładne, ale nie takie, jakie mi się najwięcej ze wszystkich podobają.

– A jakie się panu podobają?

– Włosy jasne, a oczy, jeżeli łaska, niebieskie, takie jak te, w które patrzę teraz.

– Oo! panie Selimie!

I Hania zachmurzyła się, Selim zaś złożył ręce, przymilił się i z tą... swoją nieporównaną słodyczą w oczach, począł mówić:

– Panno Hanno! niech pani się nie gniewa! Co pani biedne Tatarzysko zawiniło? Niech pani się nie gniewa! Niech pani się rozśmieje.

Hania patrzyła na niego i w miarę jak patrzyła, chmurka znikała z jej czoła. Po prostu oczarował ją. Uśmieszek począł się błąkać w kącikach jej ust; rozjaśniły się oczy, rozpromieniła twarzyczka i wreszcie odpowiedziała miękkim, łagodnym głosem:

– Dobrze, nie będę się gniewać, ale proszę być grzecznym.

– Będę, jak Mahometa kocham, będę!

– A bardzo pan kocha swojego Mahometa?

– Jak psy dziada.

I znowu zaczęli się śmiać oboje. – No, a teraz niech mi pan powie – podjęła na nowo rozmowę Hania – w kim się kocha pan Henryk? Pytałam go, ale mi nie chciał powiedzieć.

– Henryk?... Wie pani co (tu Selim popatrzył na mnie spod oka), on się chyba jeszcze w nikim nie kocha, ale się będzie kochał. Oho! wiem doskonale w kim! I co do mnie...

– Co do pana?... – spytała Hania usiłując pokryć zmieszanie.

– Zrobiłbym toż samo. Ale zresztą... poczekajcie państwo: może on się już i kocha.

– Tylko proszę cię, daj pokój, Selimie!

– Mój ty poczciwy chłopczysko! – rzekł Selim ściskając mnie za szyję. – Ach! żeby pani wiedziała, jaki on poczciwy!

– O! wiem o tym! – odrzekła Hania. – Pamiętam, jaki był dla mnie po śmierci dziadka. Chmurka smutku przeleciała teraz pomiędzy nami.

– Powiadam pani – mówił Selim, chcąc zwrócić rozmowę na inny przedmiot – powiadam pani, że jak po egzaminie do Szkoły Głównej popiliśmy się razem z naszym mistrzem...

– Popili?

– Tak! O! to jest zwyczaj taki, któremu nie można uchybiać. Więc, kiedyśmy się popili, wtedy, bo to ja widzi pani, jestem roztrzepany, wniosłem pani zdrowie. Niemądrze zrobiłem, widzi pani; ale Henryk jak się zerwie: „Jak śmiesz wymawiać imię Hani w takim miejscu?” powiada do mnie. Bo to był sobie sklep pijacki. Małośmy się nie poczubili. Ale on pani nie da ubliżyć, co nie, to nie. Hania podała mi rękę.

– Panie Henryku! Jaki pan dobry.

– No dobrze – odpowiedziałem, ujęty słowami Selima – ale powiedz sama, Haniu, czy Selim nie jest równie poczciwy, że opowiada takie rzeczy.

– O! to mi wielka poczciwość! – rzekł śmiejąc się Selim.

– Ale tak! – odpowiedziała Hania – obaj panowie jesteście warci siebie i będzie nam razem bardzo dobrze.

– Pani będzie naszą królową! – wykrzyknął z zapałem Selim.

– Panowie! Haniu! prosimy na herbatę. – ozwał się z werendy ogrodowej głos pani d’Yves. Wróciliśmy na herbatę wszystko troje w jak najlepszym. usposobieniu. Stół zastawiony był pod werendą; świece, objęte szklannymi kielichami, paliły się migotliwym światłem, a ćmy, rojem krążąc koło światła, tłukły się o szklanne ściany kielichów; listki dzikiego winogradu szeleścialy kołysane ciepłym powiewem nocnym, a za topolami wytoczył się wielki złoty miesiąc. Ostatnia rozmowa pomiędzy mną, Hanią i Selimem nastroiła nas na ton dziwnie łagodny i przyjazny. Wieczór taki cichy i spokojny oddziałał i na starszych. Twarze ojca i księdza Ludwika wypogodzone były jak niebo.

Po herbacie pani d’Yves zaczęła kłaść pasjans, ojciec zaś wpadł w jak najlepszy humor, gdyż zaczął opowiadać o dawnych czasach, co u niego zawsze było znakiem dobrego humoru.

– Pamiętam raz – mówił – staliśmy niedaleko jakiejś wioski w Krasnostawskiem; noc, pamiętam, była ciemna choć oko wykol (tu pociągnął dymu z fajki i puścił go nad świecę), człowiek był zmęczony jak żydowska szkapa, stoimy tedy sobie cicho, a wtem... I tu nastąpiło opowiadanie dziwnych i przedziwnych wypadków. Ksiądz Ludwik, który już był je nieraz słyszał, powoli jednak przestawał palić, słuchał coraz uważniej, zakładał okulary na czoło i kiwając głową, powtarzał: „Uhum! uhum!”, albo też wykrzykiwał: „Jezus, Maria! – no i co!” My z Selimem, oparłszy się o siebie ramionami, z utkwionymi oczyma w ojca, łowiliśmy z chciwością jego słowa; ale wrażenia na żadnej twarzy nie malowały się tak wybitnie, jak na twarzy Selima. Oczy świeciły mu jak węgle, rumieńce biły na twarz, wschodnia gorąca natura wyszła jakby oliwa na wierzch. Trudno mu było dosiedzieć na miejscu. Pani d’Yves spojrzawszy nań uśmiechnęła się i pokazała go oczyma Hani, a potem obie poczęły mu się przypatrywać; bo bawiła je ta twarz jakby zwierciadło albo jak szyba wodna, w której odbija się wszystko, co tylko zbliża się do przeźroczy.

Dzisiaj, kiedy przypominam sobie podobne wieczory, nie umiem się oprzeć rozrzewnieniu. Wiele fal na wodzie, a obłoków na niebie upłynęło od tego czasu, a jednak pamięć skrzydlata ustawicznie przesuwa mi przed oczyma podobne obrazy dworu wiejskiego, cichej nocy letniej i takiej rodziny zgodnej, kochającej się, szczęśliwej; stary, posiwiały weteran opowiada tam o dawnych życia kolejach; u młodych skrzą się oczy, dalej jedna twarzyczka jak kwiat polny... Hej! dużo fal na wodzie, a obłoków na niebie upłynęło od tego czasu.

Tymczasem wybiła godzina dziesiąta. Selim zerwał się, bo miał rozkaz wracać na noc do domu. Postanowiliśmy, że całe towarzystwo odprowadzi go jeszcze aż do krzyża, stojącego na końcu alei lipowej, blisko drugiego kołowrotu; ja zaś konno dalej jeszcze, bo aż za łąki. Wyruszyliśmy tedy wszyscy oprócz Kazia, który rozespał się już w najlepsze.

Ja, Hania i Selim wysunęliśmy się naprzód: my obaj prowadząc konie za cugle, Hania między nami w środku. Starsi we troje szli za nami. W alei ciemno było; księżyc tylko, przedzierając się przez gęste liście, pstrzył srebrnymi plamami ciemną drogę.

– Zaśpiewajmy co – rzekł Selim – jaką starą pieśń, a ładną, na przykład o Filonie.

– Tego już nigdzie nie śpiewają – odparła Hania – ja umiem inną: „Oj, jesienią, jesienią więdnie liść na drzewie!”

Ułożyli się wreszcie, że będą śpiewać naprzód o Filonie, co bardzo lubił i ksiądz, i ojciec, bo im to przypominało dawne czasy, a potem: „Oj, jesienią, jesienią!” Hania oparła białą rączkę o grzywę Selimowego konia i zaczęli śpiewać:

Już miesiąc zaszedł, psy się uśpiły,

A tam ktoś klaszcze za borem;

Pewnie mnie czeka mój Filon miły

Pod ulubionym jaworem...

Gdy skończyli, ozwały się z ciemności za nami głosy starszych: „Brawo! brawo! zaśpiewajcie jeszcze co.” Ja wtórowałem, jak mogłem, alem nie umiał dobrze śpiewać, a Hania i Selim mieli śliczne głosy, szczególniej zaś Selim. Czasami, gdym zbyt przekręcił nutę, śmieli się ze mnie oboje. Potem zanucili jeszcze kilka pieśni, podczas których myślałem sobie: „Dlaczego ta Hania trzyma rękę na grzywie konia Selima, a nie mego?” Ten koń szczególniej jej się podobał. Chwilami przytulała się do jego szyi lub klepiąc ją ręką, powtarzała: „Mój koniczek, mój!”, a łagodne zwierzę parskało i wyciągało rozwarte, chrapiące nozdrza w kierunku jej ręki, jakby szukając cukru. Wszystko to sprawiło, że posmutniałem znowu i nie patrzyłem na nic, tylko na tę rękę, ciągle spoczywającą na grzywie.

Tymczasem doszliśmy do krzyża, koło którego kończyły się lipy. Selim począł mówić wszystkim: „dobranoc”, pocałował w rękę panią d’Yves, a chciał pocałować i Hanię, ale nie pozwoliła na to, przy czym spojrzała na mnie jakby z obawą. Za to kiedy już Selim siedział na koniu, zbliżyła się doń i poczęła z nim rozmawiać. Przy blasku księżyca, którego w tym miejscu nie przesłaniały lipy, widziałem jej oczy wzniesione ku Selimowi i słodki wyraz twarzy.

– Niech pan nie zapomina o panu Henryku – rzekła mu. – Będziemy zawsze razem bawić się i razem śpiewać, a tymczasem dobranoc!

To rzekłszy podała mu rękę, po czym starsi wraz z nią zwrócili się ku domowi, my zaś z Selimem ku łąkom.

Jechaliśmy czas jakiś w milczeniu, otwartą drogą bez drzew. Naokół jasno było tak, że można by policzyć igiełki na niskich krzakach jałowcu, rosnącego po drodze. Od czasu do czasu tylko prychnęły konie lub strzemię szczęknęło o strzemię. Spojrzałem na Selima: był zamyślony i oczyma wodził po głębiach nocnych. Miałem nieprzezwyciężoną chęć mówić o Hani: potrzebowałem mówić o niej koniecznie; potrzebowałem wyspowiadać się komu z całodziennych wrażeń, obgadać każde jej słówko, a ani rusz nie umiałem zacząć tej rozmowy z Selimem. Ale Selim zaczął ją pierwszy, bo nagle ni stąd ni zowąd przechylił się ku mnie i objąwszy mnie za szyję, ucałował w policzek i wykrzyknął:

– Ach! mój Henryku! jaka śliczna i miła ta twoja Hania! Niech tam Józię licho porwie! Wykrzyknik ten zmroził mnie jak nagłe tchnienie zimowego wiatru. Nie odpowiedziałem nic, tylko odjąłem rękę Selima ze swojej szyi i odsunąwszy go zimno, jechałem dalej w milczeniu. Widziałem, że się zmieszał bardzo i zamilkł także, a po chwili zwróciwszy się do mnie, rzekł:

– Czy ty się gniewasz o co?

– Dziecko jesteś.

– Możeś zazdrosny?

Zatrzymałem konia.

– Dobranoc ci, Selimie!

Widocznym było, że nie miał ochoty jeszcze się żegnać, ale wyciągnął machinalnie rękę, do uścisku. Potem otworzył usta, jakby chciał coś powiedzieć, ale ja szybko zwróciłem konia i pokłusowałem do domu.

– Dobranoc! – zawołał Selim.

Stał jeszcze chwilę na miejscu, potem zwolna odjechał w swoją stronę. Zwolniwszy biegu, jechałem stępa. Noc była śliczna, cicha, ciepła; pokryte rosą łąki wydawały się jak rozległe jeziora; z łąk dochodziły mnie głosy derkaczy: bąk huczał w dalekich trzcinach. Podniosłem oczy na gwiaździsty bezmiar; chciało mi się modlić i płakać. Nagle usłyszałem za sobą tętent konia. Obejrzałem się: był to Selim. Dognał mnie, zrównał się ze mną i zastąpiwszy mi drogę, rzekł wzruszonym głosem:

– Henryku! wróciłem się, bo tobie coś jest. Z początku pomyślałem: „Jeśli się gniewa, niech się gniewa!” Ale potem zrobiło mi się ciebie żal. Nie mogłem wytrzymać. Powiedz mi, co tobie jest? Może ja za dużo mówiłem z Hanią? Może ty ją kochasz? Henryku? Łzy ścisnęły mi gardło i nie umiałem na razie nic odpowiedzieć. Ale gdybym był poszedł za pierwszym natchnieniem i rzucił się na poczciwą pierś tego chłopaka i wypłakał się na niej, i wyznał wszystko! Ach! wspomniałem już, że ile razy w życiu przyszło mi zetknąć się z wylaniem serdecznym i samemu serdecznie pierś odkryć, tyle razy jakaś niepohamowana duma przekorna, którą trzeba było łamać jak skałę oskardem, mroziła mi serce i więziła słowa w ustach. Ileż to szczęścia popsuło mi się w życiu przez tę dumę, ileż razy żałowałem jej później! A jednak w pierwszej chwili nie umiałem się jej oprzeć.

Selim powiedział: „Żal mi się ciebie zrobiło!”, a zatem litował się nade mną; to już wystarczało, ażeby mi zamknąć usta.

Milczałem więc, a on patrzył na mnie swymi anielskimi oczyma i mówił z akcentem prośby i skruchy w głosie:

– Henryku! może ty ją kochasz? Ona mi się, widzisz, podobała, ale i na tym koniec. Chcesz, to nie powiem do niej ani słowa więcej. Powiedz: może ty ją już kochasz? Co ty masz do mnie?

– Nie kocham się i do ciebie nie mam nic. Jestem trochę słaby. Zleciałem z konia, rozbiłem się. Ja się wcale nie kocham, tylko zleciałem z konia! Dobranoc ci!

– Henryku! Henryku!

– Powtarzam ci, że zleciałem z konia.

Rozstaliśmy się znowu. Selim ucałował mnie na drogę i odjechał spokojniejszy, bo istotnie prawdopodobnym było, że to upadek podziałał na mnie w ten sposób; ja zaś zostałem sam, z sercem ściśniętym, z jakimś głębokim żalem, ze łzami, które ściskały mnie za gardło: wzruszony dobrocią Selima, zły na siebie i przeklinający się w duszy, żem go odepchnął. Puściłem konia galopem i za chwilę byłem przed domem.

Okna sali bawialnej były oświecone, dochodził przez nie dźwięk fortepianu. Oddałem konia Frankowi i wszedłem do sali. To Hania grała jakąś piosenkę, której nie znałem: grała sobie, fałszując z całym zaufaniem dyletantki melodię, bo niedawno się zaczęła uczyć, ale aż nadto wystarczająco, aby zachwycić o wiele więcej rozkochaną niż muzykalną moją duszę. Gdy wszedłem, uśmiechnęła się do mnie nie przestając grać, ja zaś rzuciłem się na fotel stojący naprzeciwko i począłem na nią patrzyć. Przez pulpit widać było jej spokojne, pogodne czoło i regularnie narysowane brwi. Powieki miała spuszczone, bo patrzyła na palce. Grała jeszcze przez czas jakiś, potem ustała i podniósłszy oczy na mnie, rzekła pieściwym, miękkim głosem:

– Panie Henryku?

– Co, Haniu?

– Chciałam się pana o coś spytać... Aha! Zaprosił pan na jutro pana Selima?

– Nie. Ojciec życzy sobie, żebyśmy jutro pojechali do Ustrzycy, bo przyszedł od matki pakiet dla pani Ustrzyckiej.

Hania umilkła i uderzyła kilka cichych akordów, ale widocznie czyniła to tylko machinalnie, myśląc o czym innym, bo po chwili znowu podniosła na mnie oczy:

– Panie Henryku?

– Co, Haniu?

– Chciałam się pana o coś spytać... Aha! Czy bardzo ładna ta Józia z Warszawy, co? A! tego było już nadto! Gniew, pomieszany z goryczą, ścisnął mi serce. Zbliżyłem się szybko do fortepianu, a usta mi się trzęsły, gdym odpowiedział:

– Nie ładniejsza od ciebie. Bądź spokojna! Możesz śmiało próbować swych wdzięków na Selimie. Hania aż wstała z taboretu, a gorący rumieniec obrazy oblał jej policzki.

– Panie Henryku, co pan mówi?

– To,