O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Przełom, jakiego dokonała w przyrodoznawstwie przedstawiona przez Darwina teoria ewolucji, bywa często porównywany z przewrotem kopernikańskim w naukach fizycznych. Łączy je nie tylko rezygnacja z dostosowywania poglądów naukowych do literalnie odczytywanej Biblii i podważenie antropocentrycznej wizji świata. Sam Darwin w swoim dziele przywołuje heliocentryzm i dawne krytyki wysuwane wobec dokonanego przez Newtona „największego odkrycia ducha ludzkiego”. Trzy prawa ruchu wraz z prawem powszechnego ciążenia wyjaśniały wszelkie rodzaje ruchów na Ziemi i na niebie, położyły podwaliny pod nowożytną fizykę. Przed dziełem Darwina przyrodoznawstwo było dziedziną przypominającą kolekcjonowanie znaczków pocztowych. Zgromadzono wiele okazów, opisano rozmaite rodzaje zwierząt i roślin, pogrupowano je w gromady, rodziny, gatunki. Lecz brakowało ogólnych prawideł, które pozwalałyby zrozumieć skrzętnie zbierane fakty. Teoria ewolucji wyjaśniała, skąd bierze się różnorodność i zmienność życia, spajając poszczególne dziedziny przyrodoznawstwa w jeden system. Powstała nowożytna biologia.
Praca Darwina jest jednak pod pewnym względem odmienna od dzieł Kopernika i Newtona, wydanych po łacinie i wymagających od czytelnika przygotowania matematycznego. „O powstawaniu gatunków” to książka napisana od początku w języku narodowym, w sposób jasny i zrozumiały nawet dla niespecjalistów, dzięki czemu zaraz po publikacji znalazła bardzo szerokie grono odbiorów.
Karola Darwina pochowano w Opactwie Westminsterskim, w pobliżu grobu Newtona.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Karol Darwin
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Karol Darwin
który buduje swe gniazda wyłącznie ze stwardniałej śliny — salamanga, ptak z rodziny jerzykowatych. [przypis edytorski]
148. wół — wykastrowany, a zatem bezpłodny samiec bydła domowego, przeznaczony do prac polowych w zaprzęgu lub tuczony na ubój. [przypis edytorski]
149. stopa — tu: dawna brytyjska jednostka długości równa 12 calom, ok. 30 cm. [przypis edytorski]
150. camera lucida (łac.) — XIX-wieczne narzędzie optyczne ułatwiające pracę rysownikom i malarzom, rzutujące obraz rysowanego przedmiotu na pulpit albo podobrazie. [przypis edytorski]
151. teoria Lamarcka o dziedziczeniu przyzwyczajeń — wysunięta przez francuskiego przyrodnika Jeana Baptiste de Lamarcka (1744–1829) wczesna teoria ewolucji, zakładająca, że organizm może przekazywać potomstwu cechy fizjologiczne, które sam nabył w ciągu swego życia (dziedziczenie cech nabytych). [przypis edytorski]
152. dzioborożec (biol.) — ptak z długim, zakrzywionym dziobem, często z rogową naroślą w górnej części, występujący Afryce, tropikalnej Azji i na wyspach płd.-wsch. Oceanii. [przypis edytorski]
153. strzyżyk (biol.) — mały ruchliwy ptak, pospolity w zaroślach. [przypis edytorski]
154. Różnica pomiędzy jałowością pierwszego krzyżowania a bezpłodnością mieszańców międzygatunkowych — w oryginale autor używa tego samego terminu sterility na określenie dwu różnych cech: niemożności spłodzenia wspólnego potomstwa przez osobniki dwu różnych gatunków (sterility of first crosses, niepłodność, bezowocność krzyżowania) oraz trwałej niemożności spłodzenia jakiegokolwiek potomstwa, czyli bezpłodności, występującej u mieszańców międzygatunkowych (sterility of hybrids). [przypis edytorski]
155. Pelargonium, Fuchsia, Petunia, Calceolaria, Rhododendron (biol.) — pelargonia, fuksja, petunia, kalceolaria, rododendron. [przypis edytorski]
156. prządki, Bombycidae (biol.) — rodzina motyli z tropikalnej i subtropikalnej Azji i Afryki. [przypis edytorski]
157. gęś pospolita — tu: gęś gęgawa (Anser anser) lub jej udomowiona forma: europejska gęś domowa (Anser anser domesticus). [przypis edytorski]
158. gęś chińska a. łabędzionosa, Anser cygnoides (biol.) — gatunek gęsi zamieszkujący płn. Chiny, Mongolię i wsch. Rosję, od którego pochodzi azjatycka forma gęsi domowej (Anser cygnoides domesticus). [przypis edytorski]
159. garbate bydło indyjskie a. zebu, Bos indicus — pochodząca od podgatunku tura, udomowiona w starożytności forma bydła domowego o charakterystycznym garbie na grzbiecie i masywnych rogach; w systematyce uznawana za należącą do tego samego gatunku, co europejskie bydło domowe. [przypis edytorski]
160. osteologiczny — dotyczący układu kostnego, związany z osteologią, nauką o budowie układu kostnego. [przypis edytorski]
161. jarząb, Sorbus (biol.) — rodzaj drzew i krzewów z rodziny różowatych, obejmujący m.in. jarzębinę (jarząb zwyczajny). [przypis edytorski]
162. krwawnica pospolita, Lythrum salicaria (biol.) — gatunek rośliny wieloletniej o niewielkich karminowych kwiatach zebranych w długie, kłosowate kwiatostany; pospolity na siedliskach wilgotnych. [przypis edytorski]
163. kurzyślad (biol.) — rodzaj roślin z rodziny pierwiosnkowatych; k. czerwony: chodzi o gatunek kurzyślad polny (Anagallis arvensis); k. błękitny to Anagallis monelli. [przypis edytorski]
164. albinizm (z łac. albus: biały) a. bielactwo — brak pigmentu w skórze, włosach i tęczówce oka, powodowany anomalią genetyczną. [przypis edytorski]
165. melanizm (z gr. mélas, mélanos: czarny) — brunatne lub czarne zabarwienie skóry wskutek zwiększonej zawartości ciemnego pigmentu (melaniny), będące wynikiem przystosowania do środowiska lub zaburzeniem chorobowym. [przypis edytorski]
166. tapir — ssak nieparzystokopytny z krótką trąbą, żyjący w lasach tropikalnych Ameryki Śr. i Płd. oraz Azji Płd.-Wsch. [przypis edytorski]
167. denudacja (geol.) — ogół procesów niszczących powodujących obnażanie podłoża skalnego, wyrównywanie i stopniowe obniżenie powierzchni ziemi; obejmuje wietrzenie, erozję i przemieszczanie okruchów skalnych z terenów górskich i wyżynnych na nizinne. [przypis edytorski]
168. denudacja powierzchniowa (oryg. ang. subaerial denudation) — procesy niszczące i wyrównujące powierzchnię ziemi zachodzące pod wpływem czynników działających na lądzie. [przypis edytorski]
169. paleozoik, era paleozoiczna (z gr. palaios: stary, zoe: życie) — era w geologicznej historii Ziemi, ok. 540–252 mln lat temu; w dawnej periodyzacji paleozoik, nazywany też pierwszorzędem, był najstarszą erą. [przypis edytorski]
170. drugorzędowy okres (daw. geol.) — dziś: era mezozoiczna, mezozoik (z gr: mesos: środkowy, zoe: życie), daw. druga chronologicznie (po najstarszym wówczas paleozoiku) era w dziejach Ziemi, ok. 252–66 mln lat temu. [przypis edytorski]
171. trzeciorzęd (geol.) — starszy okres trwającej do dziś ery kenozoicznej (z gr: kainos: nowy, zoe: życie) dziejów Ziemi, od 65 do 1,8 mln lat temu. [przypis edytorski]
172. długości osiemdziesięciu trzech stóp i czterech cali — tj. 25,4 m. [przypis edytorski]
173. flisz (geol.) — zespół skał osadowych cechujący się cyklicznością warstw różnego rodzaju; termin wprowadzony w 1827 przez szwajcarskiego geologa Bernharda Studera na określenie charakterystycznie przeplatanych warstw u podnóża Alp, z niem. fliessen: płynąć. [przypis edytorski]
174. karbon (geol.) — piąty okres ery paleozoicznej, ok. 360–300 mln lat temu; w tym okresie powstała większość pokładów węgla kamiennego; ang. (z łac.) przymiotnik carboniferous używany przez Darwina oznacza zarówno karboński, jak i węglonośny. [przypis edytorski]
175. lias (daw. geol.) — wczesna jura (epoka ery mezozoicznej), ok. 200–175 mln lat temu. [przypis edytorski]
176. sążeń — tu: ang. fathom, brytyjska jednostka używana głównie do określania głębokości wody, równa 6 stóp, tj. ok. 1,83 m. [przypis edytorski]
177. skały plutoniczne (geol.) — skały głębinowe, powstałe z magmy, której stygnięcie i krystalizacja odbywały się na dużych głębokościach; od imienia Plutona, gr. boga podziemi. [przypis edytorski]
178. La Plata — wielkie wspólne lejkowate ujście końcowych odcinków rzek Parany i Urugwaj do Oceanu Atlantyckiego. [przypis edytorski]
179. zatoczek wielokształtny — jeden z gatunków ślimaków z rodziny zatoczkowatych, żyjących w płytkich zbiornikach wody słodkiej. [przypis edytorski]
180. epoka lodowcowa a. lodowa (hist. geol.) — dawny termin na określenie okresu zlodowaceń w Europie, odpowiadający plejstocenowi (od 2,6 mln do 11,7 tys. lat tamu). W historii Ziemi okresy lodowcowe występowały kilkakrotnie, obecnie termin ten jest używany potocznie lub nieformalnie, w pracach popularnonaukowych. [przypis edytorski]
181. koncholog — naukowiec zajmujący się muszlami (konchami) mięczaków. [przypis edytorski]
182. nowy czerwony piaskowiec, ang. new red sandstone (geol.) — termin używany głównie w geologii brytyjskiej na określenie złóż czerwonego piaskowca, które osadziły się od permu do końca triasu (280–200 mln lat temu), dla odróżnienia od „starego czerwonego piaskowca” z okresu dewonu (420–360 mln lat temu). [przypis edytorski]
183. miocen (geol.) — starsza epoka neogenu, stanowiącego młodszy podokres trzeciorzędu, ok. 23–5 mln lat temu. [przypis edytorski]
184. eocen (geol.) — środkowa epoka paleogenu, starszego podokresu trzeciorzędu, ok. 56–34 mln lat temu. [przypis edytorski]
185. górny piaskowiec zielony, ang. upper greensand (geol.) — angielska formacja piaskowcowa z okresu kredowego, powstała ok. 112–94 mln lat temu. [przypis edytorski]
186. oolityczna skała a. oolit (geol.) — skała osadowa zbudowana z kulistych ziaren scementowanych spoiwem; z gr. oon: jajo. [przypis edytorski]
187. Archeopteryx, pol.: archeopteryks (paleont.) — rodzaj ptasiopodobnego dinozaura żyjącego w późnej jurze, ok. 150–145 mln lat temu; od odkrycia (1861) przez długi czas uznawany za bezpośredniego przodka współczesnych ptaków i ogniwo pośrednie łączące je z gadami, obecnie uważany za reprezentanta bocznej, wymarłej linii, blisko spokrewnionego z tym przodkiem. [przypis edytorski]
188. kreda (geol.) — ostatni, najpóźniejszy okres ery mezozoicznej, ok. 145–66 mln lat temu. [przypis edytorski]
189. jura (geol.) — środkowy okres ery mezozoicznej, ok. 201–145 mln lat temu. [przypis edytorski]
190. trias (geol.) — najstarszy okres ery mezozoicznej, ok. 252–201 mln lat temu. [przypis edytorski]
191. kambr (geol.) — pierwszy okres ery paleozoicznej, ok. 540–485 mln lat temu. [przypis edytorski]
192. sylur (geol.) — trzeci okres ery paleozoicznej, ok. 445–420 mln lat temu. [przypis edytorski]
193. trylobity (paleont.) — gromada wymarłych morskich stawonogów o owalnym, spłaszczonym ciele, żyjących od kambru do końca permu, ok. 520–250 mln lat temu. [przypis edytorski]
194. Lingula — rodzaj ramienionogów o wydłużonych muszlach, zagrzebujących się w mule na dnie oceanów; formy mające podobne muszle istniały od czasów kambryjskich, jednak obecnie ich pokrewieństwo z żyjącymi współcześnie gatunkami jest kwestionowane. [przypis edytorski]
195. Nautilus (biol., łac. z gr.: żeglarz) — łodzik, gatunek morskiego głowonoga, żyjącego w ciepłych wodach Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. [przypis edytorski]
196. Sir W. Thomson doszedł do wniosku, że stwardnienie skorupy ziemskiej... — Thomson przeprowadził swoje obliczenia w 1862 na podstawie teorii przewodnictwa cieplnego; po odkryciu promieniotwórczości i jej wpływu na ciepłotę Ziemi czas od utworzenia się planety do powstania najstarszych skał oszacowano na 4,5–4,0 mld lat temu. [przypis edytorski]
197. azoik (geol.) — najstarszy okres dziejów Ziemi, z którego w formacjach skalnych nie zachowały się żadne ślady życia; obecnie synonim terminu archaik zdefiniowanego jako najstarszy eon w dziejach, przed pojawieniem się organizmów żywych, ok. 4,0–2,5 mld lat temu. [przypis edytorski]
198. laurentyńska epoka (daw. geol.) — czasy prekambryjskie, przed erą paleozoiczną; od nazwy Płaskowyżu Laurentyńskiego we wsch. Kanadzie, zbudowanego z powstałych wówczas skał magmowych i metamorficznych. [przypis edytorski]
199. istnienie zaś Eozoon w formacji laurentyjskiej jest obecnie ogólnie przyjmowane — uważamy za stosowne zwrócić uwagę czytelnika, że w ostatnich czasach większość geologów przestała uważać Eozoon za skamieniałość istoty organicznej. W budowie Eozoon wyróżniano szkielet, system kanałów oraz delikatnie dziurkowatą muszlę (ściankę). Najnowsze badania wykazały jednak, że ta ostatnia stanowi brzeg utworzony z włókien chryzotylu, czyli produktu przemiany serpentynu, szkielet zaś i kanały są igłami i blaszkami serpentynu. W taki sposób okazało się, że Eozoon jest tworem nieorganicznym, złożonym z serpentynu, chryzotylu oraz wapnia. (Moebius, Palaeontographica, XXV, 1878; Dr H. Hoernes, Palaeozoologie, 1884). [przypis tłumacza]
200. mastodont (paleont.) — daw. ogólne określenie któregoś wymarłych gatunków ssaków należących do trąbowców, ale niebędących właściwymi słoniami. [przypis edytorski]
201. Megatherium (paleont.) — rodzaj olbrzymiego naziemnego leniwca, żyjący w Ameryce Płd. i Środkowej 5,3 mln–11 tys. lat temu. [przypis edytorski]
202. Toxodon (paleont.) — rodzaj prymitywnego ssaka kopytnego, żyjącego w Ameryce Płd. 2,6–1,8 mln lat temu. [przypis edytorski]
203. Mylodon (paleont.) — rodzaj wielkiego leniwca żyjącego w Ameryce Płd. ok. 10 tys lat temu; nazwany przez Owena na podstawie szczęki z zębami znalezionej przez Darwina podczas wyprawy statkiem Beagle. [przypis edytorski]
204. Attyka — kraina hist. w płd.-wsch. części Grecji Środkowej. [przypis edytorski]
205. gruboskórne, Pachydermata (daw. biol.) — wyróżniany w XIX w. rząd ssaków kopytnych, do którego zaliczano słonie, hipopotamy, tapiry, nosorożce i in. zwierzęta o grubej, pozbawionej włosów skórze. [przypis edytorski]
206. Typotherium (paleont.) — rodzaj prymitywnych ssaków kopytnych nieco podobnych do gryzoni, należących do wymarłego rzędu notoungulatów, żyjących w Ameryce Płd. ok. 1,2 mln–780 tys. lat temu; nazwa z połączenia zapewne pot. fr. type: typ, indywiduum, oraz gr. therion: bestia. [przypis edytorski]
207. syreny, dziś: brzegowce (biol.) — rząd dużych ssaków prowadzących wyłącznie wodny tryb życia, wywodzący się od ssaków prakopytnych; obejmuje m.in. manaty, diugonia oraz syrenę morską (krowę morską) odkrytą w 1741 i ostatecznie wytępioną przez człowieka w 1768 roku. [przypis edytorski]
208. Halitherium (paleont.) — rodzaj wczesnego brzegowca (syreny), żyjącego ok. 38 mln lat temu. [przypis edytorski]
209. Zeuglodon, częściej: bazylozaur (paleont.) — rodzaj dużego drapieżnego prawalenia żyjącego w eocenie, 40–30 mln lat temu, początkowo uważanego za gada (gr. sauros). [przypis edytorski]
210. Squalodon (paleont.) — rodzaj walenia o mieszanych cechach pierwotnych i współczesnych, żyjącego 33–14 mln lat temu. [przypis edytorski]
211. wielka luka pomiędzy ptakami i gadami wypełniona została... — ptaki od końca XX w. uważa się za współczesnych potomków opierzonych dinozaurów, a zatem za linię dinozaurów, która przetrwała zagładę. [przypis edytorski]
212. Compsognathus, pol.: kompsognat (paleont.) — rodzaj niewielkiego dwunożnego drapieżnego dinozaura, żyjącego w późnej jurze, ok. 150 mln lat temu; znaleziony (1850) w tym samym miejscu, co archeopteryks, do niedawna jego najbliższy znany krewny. [przypis edytorski]
213. A żeby rzeczy wielkie z małymi porównać — dosł. cytat z Raju utraconego (II, 921–922) Miltona, wyrażenie zapożyczone od Wirgiliusza (Eklogi, I, 23). [przypis edytorski]
214. otwornice, Foraminifera (biol.) — grupa drobnych organizmów z królestwa protistów, w większości morskich, mających skorupki z węglanu wapna; skorupki obumarłych i opadłych na dno otwornic tworzą pokłady wapieni i są ważnymi skamieniałościami przewodnimi; najstarsze pochodzą z kambru. [przypis edytorski]
215. pierwotniaki, Protozoa (biol.) — drobne, w większości jednokomórkowe organizmy
Darmowe książki «O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)