O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Przełom, jakiego dokonała w przyrodoznawstwie przedstawiona przez Darwina teoria ewolucji, bywa często porównywany z przewrotem kopernikańskim w naukach fizycznych. Łączy je nie tylko rezygnacja z dostosowywania poglądów naukowych do literalnie odczytywanej Biblii i podważenie antropocentrycznej wizji świata. Sam Darwin w swoim dziele przywołuje heliocentryzm i dawne krytyki wysuwane wobec dokonanego przez Newtona „największego odkrycia ducha ludzkiego”. Trzy prawa ruchu wraz z prawem powszechnego ciążenia wyjaśniały wszelkie rodzaje ruchów na Ziemi i na niebie, położyły podwaliny pod nowożytną fizykę. Przed dziełem Darwina przyrodoznawstwo było dziedziną przypominającą kolekcjonowanie znaczków pocztowych. Zgromadzono wiele okazów, opisano rozmaite rodzaje zwierząt i roślin, pogrupowano je w gromady, rodziny, gatunki. Lecz brakowało ogólnych prawideł, które pozwalałyby zrozumieć skrzętnie zbierane fakty. Teoria ewolucji wyjaśniała, skąd bierze się różnorodność i zmienność życia, spajając poszczególne dziedziny przyrodoznawstwa w jeden system. Powstała nowożytna biologia.
Praca Darwina jest jednak pod pewnym względem odmienna od dzieł Kopernika i Newtona, wydanych po łacinie i wymagających od czytelnika przygotowania matematycznego. „O powstawaniu gatunków” to książka napisana od początku w języku narodowym, w sposób jasny i zrozumiały nawet dla niespecjalistów, dzięki czemu zaraz po publikacji znalazła bardzo szerokie grono odbiorów.
Karola Darwina pochowano w Opactwie Westminsterskim, w pobliżu grobu Newtona.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Karol Darwin
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Karol Darwin
jądrowe, zaliczane tradycyjnie (do XX w.) do królestwa zwierząt, obecnie stanowiące część królestwa protistów. [przypis edytorski]
216. wymarłych i zrekonstruowanych przez Owena olbrzymich ptaków Nowej Zelandii — mowa o moa, wielkich nielotnych ptakach zamieszkujących Nową Zelandię od plejstocenu do ok. XIV–XV w., kiedy przybyli Maorysi wytępili je polowaniami. [przypis edytorski]
217. Aralsko-Kaspijskie Morze — dwa istniejące w czasach nowożytnych bezodpływowe jeziora słonowodne: Jez. Aralskie oraz M. Kaspijskie, stanowiły dawniej części jednego morza; Jez. Aralskie wskutek działalności ludzkiej w XX w. zanikło. [przypis edytorski]
218. emu (biol.) — podrodzina nielotnych, szybko biegających ptaków zamieszkujących Australię. [przypis edytorski]
219. piżmak, piżmoszczur a. szczur piżmowy (biol.) — gatunek ziemno-wodnego gryzonia z rodziny chomikowatych pochodzący z Ameryki Płn.; w 1905 sprowadzony do Europy jako zwierzę hodowlane, zdziczał i rozprzestrzenił się po kontynencie. [przypis edytorski]
220. coypu (z hiszp.), właśc. nutria amerykańska, Myocastor coypus (biol.) — gatunek roślinożernego gryzonia z rodziny nutriowatych, żyjącego pierwotnie w płd. części Ameryki Płd. [przypis edytorski]
221. kapibara (biol.) — rodzaj lądowo-wodnych gryzoni mieszkających w Ameryce Płd.; kapibara wielka jest największym z żyjących gryzoni (do 65 kg). [przypis edytorski]
222. vera causa (łac.) — prawdziwa przyczyna. [przypis edytorski]
223. Helosciadium (biol.) — rodzaj roślin z rodziny selerowatych (baldaszkowatych) rosnących przy brzegach jezior i rzek. [przypis edytorski]
224. kanar, mozga kanaryjska (biol.) — gatunek rośliny zielnej z płd. Europy, której ziarno jest używane jako pokarm dla ptaków. [przypis edytorski]
225. Natal — dawna brytyjska posiadłość kolonialna we wsch. części ob. Republiki Południowej Afryki. [przypis edytorski]
226. gran (z ang. grain: ziarno) — niewielka jednostka masy używana w krajach anglosaskich, równa 1/7000 funta, tj. ok. 1/15 grama. [przypis edytorski]
227. uncja — jednostka wagi używana w krajach anglosaskich, równa 1/16 funta, tj. ok. 28 gramów. [przypis edytorski]
228. Indie Zachodnie — daw. nazwa Karaibów, wysp w basenie M. Karaibskiego, nadana w XV w. przez wyprawiających się na zachód Europejczyków, którzy uważali, że wyspy te leżą blisko wybrzeży Indii. [przypis edytorski]
229. Liban — tu: pasmo górskie rozciągające się wzdłuż zach. wybrzeża M. Śródziemnego, położone w państwie o tej samej nazwie. [przypis edytorski]
230. Sikkim — stan w płn.-wsch. Indiach, zajmujący część wsch. Himalajów. [przypis edytorski]
231. ekscentryczność (astr.) — parametr orbity określający wielkość odchylenia jej kształtu od idealnego koła. [przypis edytorski]
232. Silla de Caracas — przełęcz w Wenezueli, niedaleko miasta Caracas, na wys. 2315 m n.p.m. [przypis edytorski]
233. Fernando Po — ob. Bioko, wulkaniczna wyspa w Zat. Gwinejskiej, ok. 25 km od wybrzeży Afryki; oddzieliła się od kontynentu ok. 12 tys. lat temu. [przypis edytorski]
234. półwysep Malakka — Płw. Malajski, południowa część Płw. Indochińskiego; oddzielony cieśniną Malakka od Sumatry. [przypis edytorski]
235. Neilgherrie — ob. Nilgiri, pasmo górskie w płd. Indiach, część Ghatów Zachodnich. [przypis edytorski]
236. Wyspy Kerguelena — archipelag ok. 300 wulkanicznych wysp, położony w płd. części Oceanu Indyjskiego; jedno z najbardziej izolowanych miejsc świata: znajduje się ok. 4000 km od Australii, ok. 3800 km od płd.-wsch. wybrzeża Afryki, ok. 2000 km od Antarktydy; największą w archipelagu jest Wyspa Kerguelena. [przypis edytorski]
237. pływak, Dytiscus (biol.) — rodzaj dużych wodnych chrząszczy, zamieszkujących zarośnięte zbiorniki wodne. [przypis edytorski]
238. Ancylus, pol.: przytulik (biol.) — rodzaj niewielkiego słodkowodnego ślimaka o nieskręconej, czapeczkowatej muszli. [przypis edytorski]
239. wypluwka (biol.) — zlepek niestrawionych części pokarmu, np. kości, sierści, resztek roślinnych, wydalany przez otwór gębowy przez wiele gatunków ptaków, np. sowy i mewy. [przypis edytorski]
240. lilii wodnej (Nelumbium) — Nelubo to w obecnej klasyfikacji lotosy, natomiast liliami wodnymi (a. nenufarami) nazywa się potocznie podobne do nich grzybienie (Nymphaea). [przypis edytorski]
241. Anglesea — ob. Anglesey, wyspa u płn.-zach. wybrzeża Walii; pow. 715 km², największa z wysp na M. Irlandzkim. [przypis edytorski]
242. Wyspa Wniebowstąpienia — wyspa pochodzenia wulkanicznego na Oceanie Atlantyckim, ok. 1600 km od wybrzeży Afryki, odwiedzona przez Darwina w 1836 podczas podróży statkiem Beagle. [przypis edytorski]
243. Bermuda a. Wielka Bermuda — największa wyspa archipelagu Bermudów, często błędnie postrzegana jako jedyna wyspa na tym obszarze; w jęz. ang. Bermuda jest także nazwą całego archipelagu. [przypis edytorski]
244. ławica — tu: podwodne wzniesienie z piasku lub z innych osadów dennych w pobliżu wybrzeża morskiego. [przypis edytorski]
245. wyspa Norfolk — mała wyspa ma Pacyfiku, pomiędzy Australią, Nową Zelandią i Nową Kaledonią. [przypis edytorski]
246. archipelag Viti, właśc. Viti Levu — grupa niewielkich wysp otaczających Viti Levu, największą wyspę archipelagu Fidżi. [przypis edytorski]
247. wyspy Bonin a. Ogasawara — grupa w większości niezamieszkałych wysp ok. 1000 km na południe od Japonii. [przypis edytorski]
248. diugoń — duży roślinożerny ssak wodny, zamieszkujący indopacyficzne płytkie, bezpieczne wody przybrzeżne. [przypis edytorski]
249. Proteaceae, pol.: srebrnikowate (biol.) — rodzina roślin, głównie krzewów i drzew, występujących w strefie międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej na półkuli południowej. [przypis edytorski]
250. Connaraceae, pol.: bobniowate (biol.) — rodzina tropikalnych pnączy, krzewów i niskich drzew. [przypis edytorski]
251. Malpighiacea, pol.: malpigiowate (biol.) — rodzina pnączy i drzew strefy tropikalnej i subtropikalnej. [przypis edytorski]
252. Linneusz zwiedziony zewnętrznym pozorem umieścił rzeczywiście owada równoskrzydłego pomiędzy motylami — chodzi o pluskwiaka Aleyrodes proletella zaklasyfikowanego przez Linneusza jako Phaleana (Tinea) proletella. [przypis edytorski]
253. łuskoskrzydłe, Lepidoptera (biol.) — motyle; nazwa biologiczna pochodzi od tego, że ich skrzydła są pokryte są drobnymi łuskami. [przypis edytorski]
254. morświn — rodzaj morskiego ssaka spokrewnionego z delfinowatymi. [przypis edytorski]
255. jamraj a. borsuk workowaty, Perameles (biol.) — rodzina średniej wielkości wszystkożernych torbaczy z Australii i Nowej Gwinei. [przypis edytorski]
256. dydelf — rodzaj wszystkożernego, niewielkiego torbacza podobnego do szczura, występujący w Ameryce Środkowej i Płd. [przypis edytorski]
257. zawisak, Sphinx (biol.) — nocny motyl, który pobiera pokarm, zawisając nad kwiatem dzięki szybkim ruchom skrzydeł. [przypis edytorski]
258. przyczyna celowa (filoz.) — w filozofii Arystotelesa jedna z czterech przyczyn koniecznych do zaistnienia rzeczy: powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi. [przypis edytorski]
259. Większość fizjologów twierdzi, że kości czaszki są homologiczne, to znaczy odpowiadają co do liczby i wzajemnych stosunków częściom składowym pewnej ilości kręgów — teoria, iż kości czaszki są homologiczne składowym częściom pewnej ilości kręgów (teoria Goethego, Okena i Franka) obecnie uległa zasadniczej modyfikacji. Nowsze poszukiwania Huxleya, Gegenbauera, Parkera i innych dowiodły, iż nie można upatrywać ścisłej homologii pomiędzy oddzielnymi kośćmi czaszki i składowymi częściami kręgów, albowiem, jak się okazało, w skład czaszki kręgowców wchodzą liczne kości rozwijające się ze skóry i nie mające żadnego związku z kręgami, a tylko podstawowa część czaszki przedstawia sumę znacznej ilości kręgów pierwotnych zlewających się ze sobą (u ryb 9–10 lub jeszcze więcej), czyli powstaje według tego samego typu co kręgosłup. W dojrzałym jednak stanie niepodobna upatrywać homologii pomiędzy kośćmi czaszki i składowymi częściami rozwiniętych kręgów, jak to czynili dawniejsi zoologowie. Przyp. tłum. [przypis tłumacza]
260. segmentowce, Articulata (biol.) — hipotetyczna grupa organizmów obejmująca stawonogi i pierścienice jako dwie grupy siostrzane, sugerowana przez Cuviera w 1817. [przypis edytorski]
261. chitony a. wielotarczowce (biol.) — gromada morskich mięczaków, u których zauważalna jest jeszcze pierwotna segmentacja, która zaniknęła u pozostałych mięczaków. [przypis edytorski]
262. jętki — rząd uskrzydlonych owadów, zwykle związanych ze środowiskiem wodnym, żyjących w postaci dorosłej bardzo krótko, czasem jeden dzień, mimo że okres życia larw trwa nawet do kilku lat i obejmuje 20–30 linień. [przypis edytorski]
263. Coccidae, pol.: misecznikowate (biol.) — rodzina owadów z nadrodziny czerwców. [przypis edytorski]
264. kolcolist, Ulex (biol.) — rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. [przypis edytorski]
265. trzonkowce i wieczkowce, Pedunculata i Sessilia (daw. biol.) — grupy skorupiaków wąsonogich w klasyfikacji Lamarcka i Darwina, reprezentowane gł. przez odpowiednio kaczenice i pąkle. [przypis edytorski]
266. W wielkiej gromadzie skorupiaków (...) ssące skorupiaki pasożytnicze, wąsonogi, członowce, a nawet pancerzowce — klasyfikacja skorupiaków jest od dawna przedmiotem dyskusji, stąd u części autorów niektóre z tych grup mogą być podgrupami innych. [przypis edytorski]
267. członowce a. skorupiaki niższe, Entomostraca (biol.) — tradycyjnie wyróżniana grupa drobnych skorupiaków. [przypis edytorski]
268. skrzydełko, łac. alula (biol.) — grupa piór osadzonych na szczątkowym kciuku (palcu pierwszym) ptaka. [przypis edytorski]
269. trędownikowate, Scrophulariaceae (biol.) — rodzina roślin należąca do rzędu wargowców z grupy astrowych. [przypis edytorski]
270. manat — duży roślinożerny ssak wodny, żyjący w przybrzeżnych rejonach Atlantyku w strefie tropikalnej. [przypis edytorski]
271. Natura non facit saltum (łac.) — natura nie czyni skoków. [przypis edytorski]
272. pogląd o obrocie Ziemi dookoła własnej osi aż do niedawna nie był poparty żadnym bezpośrednim dowodem — bezpośrednim dowodem heliocentryzmu było wykazanie pomiarami w r. 1839 istnienia paralaksy heliocentrycznej, tj. obserwowanej zmiany położenia gwiazd na tle sfery niebieskiej, powodowanej zmianami położenia Ziemi w ruchu wokół Słońca. [przypis edytorski]
273. I czy ssaki zostały stworzone z fałszywym śladem sposobu odżywiania się w łonie matki? — tj. z pępkiem, będącym pozostałością po pępowinie, łączącej naczynia krwionośne rozwijającego się embrionu z ciałem matki, co umożliwia pobieranie substancji odżywczych. Być może autor czyni zakamuflowaną aluzję do problemu pępka biblijnego Adama: w 1857, dwa lata przed dziełem Darwina, znany kreacjonistyczny przyrodnik Philip Gosse opublikował książkę Omphalos: An Attempt to Untie the Geological Knot (Pępek. Próba rozplątania węzła geologicznego), w której przekonywał, że świat został stworzony od razu w obecnej postaci, razem ze śladami rzekomej przeszłości, w tym także biblijny pierwszy człowiek, choć nie potrzebował pępka, został z nim stworzony, tak by wydawało się, że urodził się z matki. Dzieło Gosse’a miało niewielu nabywców i nie zyskało prawie żadnych zwolenników. [przypis edytorski]
274. galasówka — owad z rzędu błonkoskrzydłych wstrzykujący jad w liście roślin w celu rozrostu ich tkanki i powstania narośli chroniącej składane w ranie jaja. [przypis edytorski]
Wesprzyj Wolne Lektury!
Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska – organizacji pożytku publicznego działającej na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury.
Co roku do domeny publicznej przechodzi twórczość kolejnych autorów. Dzięki Twojemu wsparciu będziemy je mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.
Jak możesz pomóc?
Przekaż 1% podatku na rozwój Wolnych Lektur:
Fundacja Nowoczesna Polska
KRS 0000070056
Dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur i pomóż nam rozwijać bibliotekę.
Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundacji.
Wszystkie zasoby Wolnych Lektur możesz swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać
Darmowe książki «O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)