Powrót - Jerzy Żuławski (czytaj książki za darmo .txt) 📖

Turski nie był jeszcze ubrany, kiedy około południa przyniesiono mu bilet księcia z oznajmieniem, że gość czeka nań w czytelni.

Wyskoczył pospiesznie z łóżka, rad, że będzie mógł wymówić się rannym nieporządkiem od obowiązku przyjmowania księcia w tym samym pokoju, w którym niegdyś żonę jego przyjmował.

W czytelni stary pan czekał nań w trzcinowym fotelu z jakimś zeszłotygodniowym dziennikiem w ręce. Uścisnęli sobie krótko dłonie, oprócz nich nie było nikogo w dużej sali. Po wstępnych, zdawkowych grzecznościach i zapytaniach o zdrowie, rozmowa jakoś nie chciała się kleić. Turski nie mógł się oprzeć wrażeniu, że książę przyszedł doń z jakimś określonym zamiarem i czekał chwili, kiedy go wyjawi. Jakoż rzeczywiście po pewnym czasie, kiedy już właściwie nad miarę przeciągającą się wizytę skończyć należało, książę zwrócił się doń naraz z zapytaniem:

— Wszak pan będzie u mojej... u księżnej Heleny, chciałem powiedzieć.

Turski skinął głową.

— Raczyła mi pozwolić się odwiedzić.

— Tak, tak. Będzie panu rada. Niech pan tam zajdzie... — Urwał zmieszany, jakby szukając wyrazów dla wypowiedzenia dalszego ciągu swych myśli.

Wreszcie wzniósł znowu oczy. Turski zauważył w tych oczach, ogromnie zmęczonych i przygasłych, jakiś wyraz głębokiego bólu, którego by nigdy nie był przypuszczał51 u tego przedziwnie zasuszonego i z pozorów zimnego starca.

Książę tymczasem ciągnął dalej, z trudem widocznym słowa wymawiając:

— Pan wie, słyszał pan, że ja z moją żoną... to jest z księżną Heleną... rozstaliśmy się... Nie z jej winy, o, nie! Ale okazało się, że tak może będzie lepiej... Ona jest jeszcze młoda... Ale ja mam syna, panie!

Poczerwieniał nagle, o ile tylko jego pergaminowosina skóra zdolna była poczerwienieć. W oczach na Turskiego wzniesionych malowało się teraz coś jakby strach i błaganie zarazem.

— Mam syna... — powtórzył ciszej.

Turski spuścił oczy ku ziemi.

— Czy mogę księciu być w czym użytecznym?

— Tak, właśnie — podjął znów, żywiej. — Pan miał... wpływ duży na księżną, ma go pan jeszcze i dziś niewątpliwie... Ja jej nie mam nic do zarzucenia, wiem, że potrafi godność swą i moje nazwisko... szanować, ale... ludzie... młodych lat jej nie rozumieją i żywego usposobienia, gdy widzą, gdy patrzą na to wszystko... Jeśliby pan mógł słowo do niej przemówić...

Usiadł wyczerpany, twarz w dłoniach ukrywając.

— Je l’aime, je l’aime!52 — dodał głucho i skończył, jak gdyby spazmem zrywającego się w piersi płaczu.

Turski siedział w milczeniu, czując, że nic nie ma do odpowiedzenia.

Gdy po chwili książę powstał, aby się pożegnać, nie było już znać na nim przebytego wzruszenia. Rysy zastygły mu na nowo; około wąskich, sinych ust wieszał się zdawkowy, wytworny uśmiech grzeczności.

— Pan daruje, że pana trudziłem.

— Niech książę raczy wierzyć, że jeżeli tylko cokolwiek będzie w mojej mocy...

— Dobrze już, dobrze. Nie mówmy o tym. Ja panu wierzę. Zresztą i tak nie obiecuję sobie żyć nazbyt długo. Żegnam pana. A raczej do widzenia, bo wszak się jeszcze zobaczymy?

Wyszedł zgarbiony i Turski słyszał w korytarzu jego sztywny, wlokący się krok. Coraz duszniej, ciężej i głupiej mu było.

— Nie trzeba było wcale wracać — pomyślał.

Około piątej, nie odkładając, poszedł do księżnej. Mieszkała osobno na pierwszym piętrze w kilku pokojach dużego domu przy cichej, wytwornej ulicy, pełnej zielonych ogrodów przed domami. Gdy we drzwiach oddał bilet, lokaj skłonił mu się nisko.

— Księżna pani kazała jaśnie pana prosić natychmiast bez zameldowania do małego salonu.

Otworzył szeroko drzwi z przedpokoju.

Turski zdziwił się, skąd księżna domyślała się jego przyjścia, gdyż wizyty na ten dzień i godzinę nie zapowiadał. Wszedł do saloniku, będącego raczej przedziwnym, we wschodnim stylu urządzonym buduarem53. Szyby w oknach były z kolorowych szkieł w arabeski54 ułożone; na niskich, miękkich sofach leżały włochate, purpurą przeświecające bucharskie55 kobierce, ze środka stropu, obniżonego olbrzymią, w kształt namiotu rozpiętą makatą zwieszał się kuty świecznik miedziany. Nieco dusząca, ciężka woń wschodniego kadzidła unosiła się w ciepłem powietrzu.

Uśmiechnął się mimo woli:

— Doskonale dobrana dekoracja!

Z drugiego gdzieś pokoju dolatywał go głos księżnej, żegnającej się już od pół godziny z jakimiś dwiema odchodzącymi damami.

— To potrwa jeszcze z pół godziny — pomyślał.

Rzucił się na sofę i wziął ze stojącej obok otwartej szkatułki egipskiego, mocno przesyconego makowcem papierosa. Paląc, rozglądał się dookoła. W czasie azjatyckiej wędrówki swojej był w tylu wschodnich salonach, że nie mógł się oprzeć złośliwemu krytycyzmowi w ocenieniu tego, co widział. Przedmioty były przeważnie wschodniego pochodzenia, ale w urządzeniu całym wschodni styl był zachowany tylko dla tego, kto na Wschodzie nie był. Już nie tylko basza56, lecz pierwszy lepszy bej57 byłby się oburzył, gdyby mu kazano w takim pokoju mieszkać. Turskiego raziło zbyteczne nagromadzenie nie dość zharmonizowanych z sobą przedmiotów, które niby miały salonikowi charakter nadawać i wyłączne prawie posługiwanie się tkaną materią na niekorzyść drzewa, metalu i marmuru, tak na Wschodzie ulubionego.

Nie spostrzegł nawet, kiedy księżna Helena, ślizgając się cicho po dywanie, przed nim stanęła. Zerwał się, rzuciwszy papierosa i pochylił usta do jej ręki. Dłonie miała przedziwnie zimne i Turski nie mógł się obronić nierycersko podejrzliwej myśli, że dla wywarcia wrażenia ochłodziła je naumyślnie na jego przyjęcie pod wodociągiem.

Usiedli w milczeniu naprzeciw siebie. Po raz pierwszy to od dziesięciu lat był z nią znowu sam na sam i nie wiedział po prostu, od czego rozpocząć rozmowę. W zmieszaniu jego nie było nic z dawnych wzruszeń. Owszem, patrzył na nią i czuł to, co wczoraj, to jest, że ta kobieta, od chwili gdy ją ujrzał, stała mu się obcą.

A nawet nie to właściwie! Tamta, którą kochał, żyła w nim do dziś dnia z całym swoim niezniszczalnym urokiem, jak kwiat nadgangesowy ręką indyjskiej dziewczyny w kryształowym słoju przezroczystego miodu zachowany, ale kobieta, którą miał teraz przed sobą, nie była już tamtą, chociaż na pozór nic się nie zmieniła.

— Ja się jednak zmienić musiałem — pomyślał z na poły bolesną, na poły słodką melancholią.

Księżna przerwała mu rozmyślania.

— Czekam — rzekła prawie opryskliwie.

Odzyskał przytomność i uśmiechnął się.

— Wszakże się już przywitałem?

— To zrobił pan już i wczoraj. Chcę wiedzieć, po co przyszedł pan do mnie!

— Zaprosiła mnie pani...

— Więc wdzięczna jestem za odwiedziny. I o nic więcej nie pytam.

— Za to ja pytać będę. Skąd pani wiedziała, że dzisiaj przyjdę?

— Zaprosiłam pana — odcięła się, a potem dodała z nieco wyniosłym uśmiechem:

— Wiedziałam, że pan powróci, czemużbym nie miała wiedzieć, że dziś pan będzie u mnie?

Uczuł się dotkniętym jej słowami i tonem. Podniósł na nią wzrok wyzywająco.

— Więc dobrze, chce pani wiedzieć, po com przyjechał i po co tu dzisiaj przybyłem?

Wzruszyła ramionami.

— Wszystko mi jedno.

— Ja jednak powiem. Otóż chciałem pani spojrzeć w oczy i przekonać się, że mnie już pani nic a nic nie obchodzi!

Zaledwie to powiedział, uczuł, że popełnił kapitalne głupstwo. Stało się to, co było do przewidzenia: księżna nie obraziła się, lecz patrzyła nań teraz owszem badawczo, z odrzuconą w tył głową, spod przymkniętych powiek, na ustach igrał jej ironiczny uśmiech triumfu.

— I przekonał się pan?...

Nie czekając odpowiedzi, podchwyciła żywo zmieniając zupełnie ton:

— Książę był dzisiaj już u pana?

Zawahał się.

— Tak.

— I prosił pana, aby pan... wpłynął na mnie?

— Skąd pani wie o tym?

Powstała.

— Ach, biedak! Obchodzi od pewnego czasu wszystkich moich... znajomych i prosi, aby na mnie wpływali! Nie lubię tego poniżania się bez celu.

— Któż temu winien?

— Pan się pyta? Pan?!

Po tych, z wyrzutem wypowiedzianych słowach, roześmiała się naraz cicho i miękko.

— Ach, prawda! — zawołała nagle — Chciał pan zobaczyć... książątko.

Nie chciał tego wprawdzie wcale, ale skinął głową potakująco i zaczął usilnie rozbudzać w sobie ciekawość, jak ten, dziesięcioletni już chłopiec, może wyglądać.

Księżna zadzwoniła.

— Niech tu przyjdzie Iwo — wydała polecenie jakiejś starszej, na odgłos dzwonka pojawiającej się lektorce czy damie do towarzystwa.

Za chwilę wszedł, ociągając się niechętnie, smukły, przystojny chłopak o dość pospolitym wyrazie twarzy. Spojrzał chłodno i wrogo na obcego i, nie skinąwszy mu nawet głową, zbliżył