Trzaska i Zbroja - Antonina Domańska (internetowa biblioteka darmowa .TXT) 📖
Rody Trzasków i Zbrojów zwaśnione są od dawna. Basia, najstarsza córka Trzaski, i Staszek, jedyny syn Zbroi, są w sobie zakochani, ale ich rodzice nie zgadzają się na ten związek.
Trzaska w końcu odsyła Basię do Krakowa, rodzi mu się też kolejna córeczka. W dniu jej narodzin, wieczorem, zjawia się tajemniczy przybysz. Zadowolony z gościny obiecuje zostać ojcem chrzestnym dziecka. Zbroja i Trzaska złorzeczą sobie nadal, ale nie wiedzą, że los niebawem wystawi ich na próbę. Czy Basia i Staszek otrzymają swoją szansę?
Trzaska i Zbroja to jedna z powieści historycznych dla dzieci autorstwa Antoniny Domańskiej, tworzącej na początku I połowy XX wieku. Utwór powstał w 1913 roku. Pisarka zasłynęła jako autorka tego typu utworów prozatorskich, w których przystępną fabułę, bliską dziecięcej rzeczywistości, łączyła z faktami historycznymi.
- Autor: Antonina Domańska
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Trzaska i Zbroja - Antonina Domańska (internetowa biblioteka darmowa .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Antonina Domańska
Kilkadziesiąt kroków dzieliło tę garstkę łobzowian od zbliżającego się orszaku jezdnych.
Król Kazimierz miał pod sobą silnej budowy karogniadego wierzchowca. Jechał stępa100 i z widocznym zadowoleniem rozglądał się po zaśnieżonych polach i sędzielizną101 pokrytych drzewach przydrożnych. Kołpak miał aksamitny, kunim futrem obkładany. Płaszcz bez rękawów zarzucony na ramiona, spięty srebrną klamrą, osłaniał go od zimna i spadał na boki i zad konia. Spod płaszcza łyskał czasem pas ze złotych płaskich ogniw pleciony, zapięty na ciemnym żupanie102. Nogawice sukienne i grube ciżmy103 skórzane dopełniały zimowego ubioru króla.
Kochan, ulubiony dworzanin, jechał obok na siwym koniu, zaś o kilka kroków z tyłu sześciu pokojowców i dwóch paziów miarkowali104 chód swych dziarskich mierzynów105, by się nie przybliżać zanadto do miłościwego pana.
Na wspaniałym i zazwyczaj poważnym obliczu króla malowała się dziś swobodna wesołość. Mądre oczy przybierały wyraz żartobliwy, gdy zwracając się do Kochana, coś mówił półgłosem i gładził ciemną brodę, sztucznie106 gorącym żelazem jakby w rurki trefioną107. Właśnie coś wielce zajmującego a śmiesznego wymówiły usta miłościwego pana, bo dworzanin aż się ręką po udzie uderzył i w głos się roześmiał, gdy zaczerniała droga od nadchodzących ludzi, przed którymi szedł Zbroja jak oszalały, z wyciągniętymi rękoma. Tak nagle nań spadła wiadomość o przyjeżdzie króla, tak bez przygotowania poczuł, że lada chwila skarga jego będzie przyjęta lub odrzucona, że niemal stracił przytomność.
Ogrom krzywdy jęczał mu w uszach tysiącem dzwonów, każda kropla krwi drgała żądzą pomsty.
Przypadł tuż pod nogi konia królewskiego i rzucił się z krzykiem na ziemię.
Kazimierz szarpnął uzdę, gniadosz wspiął się na zadnich nogach i uskoczył w bok, inaczej byłby niechybnie musiał stratować leżącego tuż pod kopytami chłopa.
— Co to jest? Co to ma znaczyć! — zawołał król gromko do nadciągającej rzeszy.
Mężczyźni spuścili głowy i milczeli. Kobiety zawodziły płaczliwie:
— O, Jezu, Jezu! O, Najświętsza Panienko!
— Spytaj, wasze, tych ludzi, czego chcą — rzekł król do Kochana, brwi marszcząc gniewnie.
Tak się dziś wesoło dzień zapowiadał, bez troski, prawdziwie niedzielny. Pogoda nawet robiła się od rana: chmury pouciekały, słońce jarzyło się na błękitnym niebie niczym owiośnie. A tu, jak na złość, obłąkany czy pijak na czele zuchwałej zgrai drogę panu zastępuje! Zuchwałej? Nie. Ci ludzie smutni są, przerażeni, nie śmią w oczy spojrzeć królowi, a płaczą. Zawinili ciężko i boją się przyznać?
Dworzanin podjechał ku gromadce gospodarzy i rozpytywał jednego po drugim. Załamywali ręce i wzrokiem wskazywali na Zbroję. Tymczasem i król pochylił się z konia, by dojrzeć twarz leżącego.
— Wójt łobzowski? Co ci się dzieje, człecze? Na miły Bóg, wstań i gadaj!
Zbroja dźwignął się na kolana, czepił się strzemienia królewskiego i ryknął jak zraniony niedźwiedź:
— Krzywda!
— Ciebie kto skrzywdził?
— Mnie!
— Co ci uczyniono?
— Dom, co pradziady zbudowały, gniazdo pięciu pokoleń...
— Podpalił kto? Z dymem puścił? — pytał król ze zgrozą, pochylając twarz ku mówiącemu.
— Zburzyli... na trzaski porąbali... ziemia na tym miejscu zaorana.
Król spojrzał po ludziach.
— Ten człowiek chory jest. Od rzeczy gada. Sam nie wie, co mówi. Czy tak?
— Prawdę mówi, najmiłościwszy królu! — zawołali wszyscy jednym głosem.
— Któż śmiał popełnić takie straszliwe okrucieństwo?
— Kto?! — zakrzyczał Zbroja, zrywając się z klęczek. — Kto to popełnił?! Jej miłość pani ze dwora!
— A!
Król rzucił się z koniem wstecz. Ziemista szarość pokryła jego oblicze, nadając mu nieruchomość kamienia.
Żadne usta nie ośmieliły się wymówić słowa. Zapatrzeni w srogą twarz pańską, ludzie bali się odetchnąć. Konie tylko, spragnione ruchu, żuły wędzidła i chrapały niecierpliwie.
Rokiczana, zamknięta w swej sypialnej izbie, kończyła się przystrajać na przyjęcie miłościwego pana. Król spędzał w Łobzowie wszystkie wolne od pracy godziny, prawie każde święto albo niedzielę. Sądy w Bieczu i Tarnowie zajęły mu blisko dwa tygodnie czasu, toteż piękna Czeszka spodziewała się na pewno przybycia jego dziś, przed południem.
Najzręczniejsza z dworskich dziewcząt, Bogna, pomagała pani przy ubieraniu. Gęste i długie włosy podzieliła na osiem pasm izaplotła w szeroki, płaski warkocz, dodając pomiędzy sploty ognistopąsową wstążkę, zakończoną misternym węzłem o czterech puklach108. Na głowie nie miała dziś Rokiczana codziennej czapeczki perłami szytej, tylko twarde okrągłe denko, obciągnięte gładziutko aksamitem i otoczone grubym wałeczkiem również aksamitnym, zdobnym w gwiazdki z drogich kamieni. Ponieważ taki ubiorek nie uleżałby żadną miarą na głowie, podtrzymywała go znowu wstążka, przyszyta do czapeczki z lewej, a zapięta szpilką diamentową z prawej strony twarzy. Rokiczana chciała dziś oczarować króla swą urodą, miała bowiem trochę obawy, czy nie zostanie ostro połajana za wczorajszy wybryk.
„Muszę być tak śliczna — myślała uśmiechając się do zwierciadła — by nie tylko głupiego chłopa, ale całego świata poza mną nie widział!”
— Bogna, próżniaku, niezdaro, jeszcześ szaty nie dobyła ze skrzyni?!
— Czyli wiem, jaką wdziać chcecie? — odparła dziewczyna, ruszając ramionami.
— Już bym do tego czasu psa i kota wyuczyła posługi, a ta stoi na środku izby jak pień! Masz!
I rozzłoszczona niewiasta uderzyła dziewczynę po głowie kantem ciężkiego stalowego grzebienia.
— Karmazynową dawaj! Wszak widzisz, w jakiej barwie wstęga we włosach i czółko na głowie! Prędzej, prędzej, nie na jutro mi potrza109, ino na dziś!
Stanik obcisły, dokoła szyi okrągło wycięty i zahaftowany, schodził aż do połowy bioder, gdzie była doń przyszyta lekko fałdzista spódnica. Połączenie tych dwóch części sukni zdobiła szeroka wstawka ze złotej lamy, iskrząca od szafirów i rubinów. Ciasne rękawy zakrywały rączki do pół dłoni, zwierzchnie zaś, o wiele szersze, a od łokcia rozprute, spadały do ziemi. Czerwone safianowe ciżemki dopełniały stroju.
Ktoś załomotał silnie drzwiami.
— Co takiego? Kto śmie!
— Otwierajcie, wasza miłość! — wołał drżącym głosem Ścibor, nie przestając stukać.
Odsunęła rygiel.
— Cóż za pilna sprawa? Nie możesz poczekać?
— Król przyjechał!
— No, to i co?
— Kazał omieść ze śniegu ławę pod jesionem na góreczce.
— Ławę? Po co?
— Zasiadł na niej i was kazał przywołać.
— Nie wyjdę. Zimno, śnieg, ciżemki mam cieniuchne, mogłabym nogi zamoczyć. Proś króla do izby. Powiedz, żem niezdrowa.
— Odziejcie się ciepło i wynijdźcie. Miłościwy pan zagniewany, niech się wasza miłość nie przeciwi.
Rokiczana zmarszczyła brwi, przygryzła wargi, stanęła w progu, wahając się. Po krótkim namyśle wybiegła z domu w samej sukni i mknęła lekko przez wymiecione podwórze za bramę.
— Otom jest! — wołała przechylając zalotnie głowę i śmiejąc się już z daleka do króla. — Cóż za nowy obyczaj ustanowiliście, miłościwy panie? Zali110 was przed wrotami ma witać wierna służebnica wasza?
Król siedział pod drzewem sztywno wyprostowany, z dłońmi na kolanach. Nie odwrócił głowy, patrzył prosto przed siebie, w jakąś dal bez granic.
Za drzewami służba trzymała konie u pysków, żeby stały spokojnie; poniżej, na drodze, garstka chłopów zdrętwiała w oczekiwaniu czegoś wielkiego, a u stóp królewskich skurczony, z głową ku ziemi, Zbroja.
Lodowaty strach przeleciał Rokiczanę od stóp do głów.
— Wołaliście mnie, panie? — rzekła siląc się na uśmiech. — Pójdziemy do komnat, zimno tu, a jam się nie przyodziała. Biegnę przodem, a wy mię gońcie, dobrze?
— Zbliż się, stań przede mną — przemówił król dziwnym, nie swoim głosem.
— Już stoję. A dalej co? — zbladłymi wargami śmiała się niewiasta.
— Coś uczyniła wczoraj?
— Com czyniła? I wczoraj, i przedwczoraj, i tydzień temu tęskniłam za wami, panie.
— Odpowiadaj na to, o co pytam.
— Nie rozumiem was. Kobierzec szyłam na podarunek dla mego pana.
— Uczyniłaś mi podarunek nad wszystkie dary. Pomstę bożą cisnęłaś na moją głowę.
— Ja? Przenigdy! O zdrowie wasze co dzień się mo...
— Milcz, bezecna! Nie przydawaj111 bluźnierstwa do pełnej miary swych niegodziwości. Co ci zawinił człek spokojny, uczciwy, żeś go zdeptała niczym robaka? Żeś zniweczyła najdroższą pamiątkę po praojcach? Żeś go rzuciła na mróz z żoną i dziatkami?
— A żebyście wiedzieli, panie, że mi wiele złego uczynił. Ufam łasce waszej, że go raczycie sprawiedliwie ukarać.
— Milcz!
— Nie będę milczała! Dobrym sercem przywołałam go do mego domu, starą poczerniałą chałupę kupić odeń chciałam za podwójną albo i potrójną cenę. Zuchwalec, nie tylko nie ustąpił, jeszcze obelgi miotał na mnie!
Z płaczem upadła na kolana, tuląc się do nóg królewskich.
— O, panie mój najmiłościwszy, ujmijcie się w swym własnym sercu za mną, sierotą! Nienawidzą mnie ludzie tutejsi, knują tajemnie wszyscy razem, coby mnie łaski waszej zbawili. A wiecie dlaczego? Bo ich w oczy kole, że nikt wam nie jest wierniejszy ode mnie, że was nad świat cały miłuję!
Kazimierz podniósł się z ławy i silną ręką rozplótł zaciśnięte około swych kolan palce Rokiczany.
— Nie próbuj mnie jednać kłamliwymi słowy — rzekł tonem już zupełnie zimnym i spokojnym. — Miłowałem cię za gładkość i urodziwość twoją. Miłowałem cię za słodkość oczu twoich, z których, zdało mi się, dobroć serca poglądała. Miłowałem cię za tkliwe piosenki, którymi smętek i znużenie koiłaś. Ta dobra, słodka, miłująca i umiłowana umarła wczoraj. Idż precz! Obmierzłaś112 mi tak, że wstydno mi patrzeć na cię. Zabierz, co twoje, zabierz wszystko, co masz w klejnotach i złocie, wszystko, czym cię łaska moja obsypała, i precz uciekaj, choćby na kraj świata, żebym cię już przenigdy w życiu nie oglądał.
— Aaa... To taka sprawiedliwość króla Kazimierza, na cały świat sławna! — zakrzyczała Rokiczana, nie hamując już swej złości. — Lada chłopu wolno błotem obrzucać niewinną niewiastę, a gdy się broni i karci go w słusznym gniewie, to ją pan miłościwy kopie nogą jak psa! Naprzykrzyła się Rokiczana? W porę się przygodził113 Zbroja ze swoją zbutwiałą chałupą!
Ale na darmo wrzeszczała i tupała nogami. Król zeszedł powoli z pagórka i przywołał Kochana.
— Tobie zlecam i przykazuję — rzekł — aby wola moja była do wieczora wypełniona. Podwód114 i koni dać, ile sama zażąda. Służba niech pomaga przy ładowaniu. Odwieźć uprzejmie do granicy czeskiej, nie śpiesząc zbytnio, coby się niewiasta nie utrudziła. Zasię i o tym pomnij, co najważniejsze, by nikt i nigdy nazwiska jej nie wymówił w mojej obecności.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
Ludzie mówią często: myśl to błyskawica. Porównanie to daje słaby, marny obraz mocy, chyżości i blasku najwspanialszej z władz duszy człowieka. Myśl przeszywa swym lotem wieki, obiega lądy i morza, widzi historię narodów, sięga najdalszych gwiazd, a korzy się, maleje i gaśnie dopiero w niepojętym, bezmiernym majestacie Boga, który jest jej początkiem.
„Stworzył go na obraz i podobieństwo swoje” napisane jest na pierwszych kartach Biblii. Ani rozum, ani wola, ani pamięć, żadna z potęg ducha nie czyni człowieka tak bliskim bóstwa, jak myśl.
Gdy Kazimierz zasiadł na ławie pod jesionem sprawować sąd nad Rokiczaną, przeminęła niedługa chwila, zanim obwiniona stanęła przed jego obliczem. W tej krótkiej chwili uczynił król sąd nad sobą samym. Ujrzał w myśli dziecinne lata swoje, potem swobodną, a często płochą115 młodość. Ujrzał się wstępującym na tron jak słońce, gdy ponad ziemią wschodzi. Stał się panem i rządcą wielkiego królestwa. Oczy poddanych, utkwione w nim, wyrażały wiarę i ufność. Z uczciwą dumą wyznał przed myślą swoją, że tej ufności narodu uczynił zadość w najpełniejszej mierze. Bez krwi rozlewu, bez nikczemnych ustępstw cnoty ku bezprawiu wzmagał potęgę państwa, rozszerzał jego granice, z wrogami zawierał korzystne układy, fundował miasta, budował kościoły, postawił pomnik wiecznotrwały panowaniu swemu: dał narodowi prawo pisane. Otaczała go cześć sąsiadów. Z daleka i z bliska ubiegano się o łaskawą przyjaźń jego. Za życia zwano go wielkim. Myśl królewska oddawała słuszne pochwały mądrym i sprawiedliwym rządom. Lecz ten sędzia bezstronny odwrócił kartę i czytał dalej. Czy życie króla, jako człowieka, było równie wielkie, wspaniałe, podziwu i czci godne? Czy ten ukochany ojciec poddanych dawał ludowi przykład niewzruszonej cnoty i czystych obyczajów? Czy miał prawo czynić się surowym sędzią występnych? Ileż razy przyrzekał sumieniu swemu poprawę szczerą, wytrwałą, odmianę życia? Ile razy korzył się przed sługą bożym u trybunału pokuty? Obiecywał gorącym sercem i gorącym sercem pragnął dotrzymać przysięgi, a jednak zawsze powracał do złych nałogów.
Czy on, taki mocny duchem, tak wielki mądrością, pan i władca milionów serc, nie zdoła zapanować nad własnym sercem? Nad sobą samym?
Oczy Kazimierza patrzyły w dal bez granic, a myśl czyniła sąd.
Gdy Rokiczana biegła ze dworu do ławy pod jesionem, wyrok zapadł. Wielki król potępił sam siebie. A potępiwszy, skazał na karę bardzo ciężką. Wyrwać z serca niskie, niegodne uczucie, ogrodzić wolę, skłonną do upadku, wałem wysokim, a poza ten wał rzucić precz nieporządne kochanie.
On, który umiłował pokój, brzydził się wojną, któremu osiemnaście lat panowania przeminęło jak jeden dzień pogodny, dziś w kilku minutach stoczył bój niemal nad siły. A choć zeń wyszedł zwycięzcą, upadał ze znużenia.
Odeszła Rokiczana ze złością w sercu, z przekleństwem na ustach.
Gromada chłopów obiegła ciasnym kołem króla. Jedni rzucali się na kolana i wzywali błogosławieństwa boskiego, inni całowali kraj szaty miłościwego pana, kobiety w głos płakały. Zbroja klęczał najbliżej.
Kazimierz położył rękę na jego głowie i rzekł:
— Domu po praojcach niemocen jestem wskrzesić, ale ci pobuduję dworek, iżby w nim prawnuki twoje nas obu wspominały.
Zbroja ściskał z płaczem nogi miłościwego pana. Po chwili podniósł się z ziemi i zawołał:
— Zali116 nawet równać wolno martwe drewno i starą strzechę z tym, coście mi dziś wyświadczyli, królu najdobrotliwszy?! Tożeście się nie panem sprawiedliwym, ale miłującym ojcem okazali! Jak ziemia szeroka i długa, po same krańce świata, nie masz drugiego jako wy!
— Nie masz drugiego! — powtórzyli wielkim głosem chłopi, wyciągając ręce ku niebu.
Trzaska w swym starym wyłatanym kożuchu nie śmiał przysuwać się blisko, ale złożywszy przy ustach ręce jak do modlitwy, patrzył w króla jak w tęczę.
A w duszy Kazimierza tajał smutek, gorycz ofiary malała i rozpływała się w uczuciu dumy i zadowolenia. Pokonał najpotężniejszego nieprzyjaciela — ujarzmił samego siebie.
Odetchnął głęboko.
— Hej! Kochan! Niech mi podadzą konia!
— Miłościwy pan wraca do Krakowa — szepnął Magiera na ucho staremu Wajdzie.
— Jużci, chyba długie miesiące miną, zanim zechce pojrzeć w stronę dworu.
— I służba już na koniach — dodał któryś z gromady.
— Co? Nie ku miastu zawracają?
— Gdzież król jedzie?
— Tą polną drogą?
— Aha. Widno117
Uwagi (0)