Widma - Eliza Orzeszkowa (jak efektywnie czytać książki TXT) 📖

Kiedy już i Psalmy wszystkie umiała na pamięć, Otocki zaczął ją uczyć pisania. Na tém przecież drugiém studyum skończył się dla niéj kurs nauk, otrzymywanych w oszklonéj izdebce odźwiernego. Miała już lat 10 i pisała tak prawie biegle, jak czytała, gdy lekarz jakiś otworzył drzwi izdebki, w celu zasiągnięcia u odźwiernego potrzebnych mu informacyj. Ujrzawszy dziewczynkę, siedzącą przy starém biurku i gorliwie zejętą przepisywaniem jednego z Psalmów, popatrzył na nią uważnie i zwrócił się do Otockiego:

— Zapewne, to córka lub wnuczka pana. Źle pan robisz, że ją tu trzymasz, a gorzéj jeszcze, że jéj tu pracować każesz. Powietrze tu niedobre, a pomieszanie światła dziennego ze sztuczném jest w najwyższym stopniu szodliwe dla oczu. Jeżeli dziecko to przebywać tu będzie, a tém bardziéj uczyć się, może silnie nadwerężyć sobie wzrok i w ogóle zdrowie.

Co rzekłszy, odszedł; Otocki zaś pozostał jak w ziemię wryty, z wyrazem przerażenia na twarzy. Ani przez myśl mu nie przeszło, że sam przebywał tu we dnie i w nocy, śpiąc tuż przy żelaznym piecyku, wydającym z siebie wieczny swąd węgla i przypalonéj olejnéj farby, a godzinami całemi ślęcząc nad hotelowemi księgami, po których mieniły się i krzyżowały białe i żółte światła. Jego zdrowie! jego oczy! Były to dlań pyły tak marne, że bez wieści, ni śladu utonęły w morzu trwogi o nią, którém oblały go słowa lekarza.

Dnia tego Otocki rachował naprzód długo i starannie dochody swe i rozchody, a potém, w pierwszéj wolnéj chwili, udał się do Ryżyńskich i stoczył z panią Anielą długą i ożywioną rozmowę, wśród któréj pani Aniela podjęła się wynaleźć pensyą taką, co-by, jak najwyższą skalę naukową, łączyła z jak najlepiéj ubezpieczoną moralnością i — jaknajmniejszemi wymaganiami pieniężnemi. Na drugi szczególniéj z pomiędzy trzech warunków tych, Otocki kładł nacisk szczególny.

— Wolę, — mówił — aby mniéj trochę umiała, lecz aby była dobrą i uczciwą...

I dodawał:

— Będę się starał, aby ludzie hojniéj mię obdarzali. Muszę być usłużniejszym i śmieléj léźć im w oczy, niż dotąd.

Usłużność jednak przychodziła mu z trudnością, a lezienie w oczy, pomimo, że, zrzekłszy się dotychczasowych przesądów, silił się na nie, było mu już wprost niemożliwém. Dla tego pensya, na którą Lusia chodzić zaczęła, była jedną z najtańszych; ile razy zaś Otocki gryźć się tém zdawał, pani Aniela pokazywała mu torbę sporych rozmiarów, do żołnierskiego tornistra podobną, a książkami wypchaną, którą dziewczynka, chodząc na pensyą i z pensyi, na plecach swych nosiła.

— Małoż-to tu jeszcze mądrości! — mówiła — po francuzku i po niemecku nauczą ją wyśmienicie i trochę innych tam różnych nauk. Będzie już z tém mogła zarobić sobie na kawałek chleba, lekcye dając, a potém za mąż wyjdzie pewnie, bo ładna.

Odtąd, każdego wieczora, gdy tylko drzwi zamknęły się za odchodzącym do biura panem Marcellim, pani Aniela, wchodząc do bawialni z koszem swym, pełnym staréj bielizny i odzieży, zamiast, jak dawniéj, wołać:

— Julek! ucz się! — wołała: Dzieci! uczcie się!

Uczyły się. Mała sypialnia, w któréj uprzednio stojące sprzęty przycisnęły się jedne do drugich, aby zrobić miejsce dla okrągłego stołu, pełnego zadrukowanych i zapisanych papierów, przez długie wieczorne godziny rozlegała się ich głosami. Przy świetle małéj lampki, pod ścianami, nie żółtemi już, jak w bawialni, ale sinemi, siedziały one naprzeciw siebie i, przyciskając dłonie do uszu, żeby wzajem nie słyszéć swoich głosów, uczyły się.

Bez przerwy ni odpoczynku, jednym tchem jakby, dziewczynka mruczała:

— Je rends, tu rend, il rend, nous rendons, vous rendez...

A z drugiéj strony stołu wtórowało jéj mruczenie chłopca:

— Potens — potentis,

Ingens — ingentis,

Diligens — diligentis...

Łacina jego mąciła jéj francuzczyznę. Mocniéj więc dłonie do uszu przyciskając, głośniéj, niż wprzódy, powtarzała:

— Je reçus, il reçut, nous recevons...

W odpowiedź jakby, on także podnosił głos i monotonnie, lecz donośnie już, prawił swoje:

— Audax — audacis,

Loquax — loquacis,

Verax — veracis,

Simplex — simplicis.

I tak trwało długo, długo, aż Lusia odrzucała książkę jednę, a natychmiast, otwierając i kładąc przed sobą inną, wołać zaczynała:

— Ich bin, du bist, er ist, wir sind...

Albo:

— Ich werde, du wirst, er wird...

Julek zaś, tonem takim, jak gdyby mówił szatanom, aby go odstąpili powtarzał:

— Absum,

Adsum,

Desum,

Insum,

Intersum!

A potém:

— Audi — ebam,

Audi — ebas,

Audi — ebat...

Audi — rem,

Audi — res,

Audi — ret...

Nie mruczeli już teraz, ale krzyczeli; oczy do sufitu wznosili i od czasu do czasu głęboko wzdychali. Dziewczynka od czasu do czasu przyciskała do czoła obie dłonie, co postawie jéj nadawało wyraz rozpaczy; chłopiec chwytał się za włosy, czochrał je bez miłosierdzia, a nogami dokonywał ruchów najwyższego zniecierpliwienia. Zniecierpliwienie to nie przeszkadzało mu przechodzić od łaciny do greczyzny, i kiedy Lusia, odrzuciwszy książkę z konjugacyą niemiecką, po tysiąc razy powtarzała i odmieniała części mowy języka wykładowego, Julek, szeroko rozwarte oczy wlepiając w twarz jéj, zdawał się, z zapalczywością niesłychaną, do niéj właśnie przemawiać mową Temistoklesa i Platona. Ogółem biorąc, w sinych ścianach pokoiku tego brzmiało języków pięć, z których ani jeden nie był tym, który z tego samego, co dzieci te, wyrósł gruntu. Pani Aniela, w sąsiedniéj bawialni szyjąc, cerując i łatając, podnosiła czasem głowę, rękę z igłą zawieszała w powietrzu i w gwar ten wielojęzyczny wsłuchiwała się z uśmiechem radości i dumy. Nigdy, nigdy nie przypuszczała, aby tyle na raz przerozmaitych dźwięków i wyrazów zmieścić się mogło w głowie jednego człowieka; mieściło się jednak w głowie jéj syna, bo i on także, lubo nie często, krzyczał w niebogłosy:

— Je reçois, tu reçois, il reçoit...

Albo:

— Der Mensch, des Menschen, dem Menschen...

A Lusia wtórowała mu wtedy:

— Ren, Rodan, Sekwana, Loara, Tyber, Tag, Elba, Odra, Gwadalkwiwir!...

Niekiedy przecież gwar ten, który tak mile głaskał macierzyńską miłość i dumę pani Anieli, milkł nagle, a stawało się tak dla tego, że Julek, nagłym ruchem odrzucając od siebie książkę, z któréj tylko co się nauczył, że fuissem znaczy: byłbym, fuero — będę, i obie ręce topiąc we włosach, przez zaciśnięte zęby mówił:

— Niech ich wszyscy dyabli wezmą!

Lusia podnosiła téż głowę z nad książek, prostowała szczupłą swą postać i głębokiem odetchnieniem usiłowała wciągnąć do piersi swéj trochę powietrza, które w sinéj izdebce znajdowało się w ilości niesłychanie małéj i w gatunku najgorszym.

— Chciałabym pochodzić trochę! — mówiła, poziewając szeroko.

— To pochodź, pochodź sobie! Któż ci przeszkadza? Miejsca na spacery zdaje się nie brak.

Mówiąc to, spoglądał na przestrzeń pomiędzy stołem a łóżkami, tak ciasną, że drobna chyba mysz spacerować-by po niéj mogła.

— W bawialni obszerniéj — dodawał — cztery kroki wzdłuż i cztery w poprzek, ale wyjdź tam tylko, a zaraz posłyszysz: Dzieci! uczcie się!

Lusia wstawała i, wiedziona instynktem, rozkazującym istocie żywéj szukać obrony przeciw zaduszeniu się, otwierała u okna lufcik i z wyraźną rozkoszą wystawiała na ostry powiew zimy twarz, rozpaloną przez kilkogodzinne wysilenie umysłu i woli. Julek stawał obok niéj. Za oknem, które wychodziło na dziedziniec, spuszczały się w dół dachy domówstw, niższych od żółtéj kamienicy, i na czarnem tle nocy rysowały się szare kominy, suchemi zarysy sterczące ku kawałkowi nieba, pod którém wlókł się ciężki a nieskończony pochód deszczowych lub śniegowych chmur. Zmęczonemi oczyma wodzili oboje po dachach i kominach, albo, wznosząc w górę spojrzenia, zatrzymywali je na drobnych gwiazdach, które tu i ówdzie mdło i niestale błyskały wśród rwących się w brudne szmaty obłoków. Czasem deszcz padał, a z za mgły wilgotnéj, rzadkie, oświetlone okna przeciwległych domówstw mrugały łzawo, jak chore, lub zapłakane oczy.

— Ciekawam — zaczynała Lusia — co tam może być i kto tam żyje za temi oknami?

— Ot co może być! Takie same pewno żółte ściany, jak u nas, i tak samo pewno uczą się tam ludzie po łacinie, po grecku i dyabli wiedzą po jakiemu; co się zaś tycze życia... to chyba kiedyś będzie ono...

Nie dokończył, bo z przyległéj izdebki ozwał się głos pani Anieli:

— Otworzyliście tam okno! mieszkanie wyziębnie i jutro trzeba będzie furę drew spalić! Zamknijcie zaraz i — uczcie się!

Julek z trzaskiem zamykał lufcik i, robiąc na Lusię tak straszne oczy, jakby ją żywcem chciał poźrzéć, zdławionym głosem wymawiał:

— Uczmy się! No! uczmyż się!

Siadali znowu przy stole i tym razem zaczynali już pisać, to jest: co chwila porywali dykcyonarze i, po mozolném a długiém przewracaniu kartek, zapisywali znalezione tłómaczenia niezrozumiałych im wyrazów.

Tłómaczyli. Po skończonéj robocie,