Dziennik FranciszkiKrasińskiej - Klementyna z Tańskich Hoffmanowa (biblioteka książek online TXT) 📖

żaden dwór obejść bez takowego; niby on jest głupi, niespełna rozumu, a tymczasem bardzo trafnie o wszystkim sądzi i często bardzo dowcipnie się odezwie. Żaden z dworzan jego przywilejów nie ma; jemu zawsze wolno mówić, i to prawdę. Dwór cały zowie go błaznem, ale my go zowiemy Macieńkiem, bo mu Maciej na imię i na tamten przydomek bynajmniej nie zasługuje. Do respektowych dworzan należy sześć panien dobrego urodzenia, które z nami mieszkają, pod naszej Madame są okiem, i dwóch karłów. Jeden z nich ma lat 40, twarz starą, a wzrost czteroletniego dziecka; ubierają go po turecku; drugi ma lat 18, bardzo foremny53 i ładny, po kozacku chodzi; często na zabawę Jmć Dobrodziejka stawiać go każe na stole w czasie obiadu i on tak się przechadza pomiędzy półmiskami i butelkami, jakby po ogrodzie. Dworzanie respektowi nie biorą żadnych zasług; prawie wszyscy są synami dosyć majętnej szlachty, oddani do naszego dworu dla nabrania ułożenia i dla promocji54 do urzędów. Daje im się jednak obrok na parę koni i dwa złote na tydzień na masztalerza55 albo na pacholika, którego sobie utrzymywać powinni. Każdy ma swojego służkę, jeden go po węgiersku, drugi po kozacku ubiera; to moja największa zabawa patrzeć, jak każdy z nich w czasie obiadu lub wieczerzy za panem swoim stoi, zagląda na jego talerz ciekawie, oblizuje się i łyka zawczasu, i rad by wydarł oczami każdy kawałek, który on do gęby kładzie, bo to, co mu pan zostawić raczy, całym jego jest jadłem; dla tych służków stołu osobnego nic ma. Macieńko co dzień dziwne rzeczy ze swoim pacholikiem wyprawia, często boki zrywamy, śmiejąc się z nich obudwóch.

Płatnych dworzan jest więcej niźli respektowych; ci nie siadają do stołu, prócz kapelana, doktora i sekretarza; marszałek i piwniczny stoją za stołem, chodzą, patrzą, czy gdzie komu czego nie brakuje; Państwu i gościom co dzień i gęsto wina dolewają; dworskim tylko w dni świąteczne, i to po małej lampeczce. Komisarz56, podskarbi, koniuszy, rękodajny57, szatni58 — wszystko to u marszałkowskiego stołu siada. Już to i ci dworzanie, co z nami siadają, honoru mają wiele, ale korzyści niedużo, bo nie zawsze jedzą to samo co my, chociaż z tego samego półmiska; na przykład na pieczyste kucharz ułoży na wierzchu drób i zwierzynę, a pod spodem jest pieczeń wołowa albo wieprzowa; dlatego też kawał stołu, przy którym siedzą, szarym końcem się zowie. Chociaż na dwóch ogromnych półmiskach każdą potrawę obnoszą i z początku zdaje się niepodobieństwem59, żeby zniknąć miały te fury zrazów albo bigosu, bardzo często ostatniemu ledwie łyżka strawy się dostanie. Potężnie wszyscy jedzą i czy jak co dzień kucharz da cztery potrawy, czy siedem w dnie świąteczne, czy dwanaście, kiedy wiele gości, jeszcze nie pamiętam, żeby co kiedy zeszło ze stołu. Panny służebne w równej są u nas godności jak dworzanie respektowi, bo do naszego stołu siadają.

Dworzanie płatni wcale60 sute61 biorą zasługi62, od trzechset do tysiąca złotych, obrok dla koni, barwa63 dla służącego, ale też Jmć Dobrodziej wymaga, żeby porządnie chodzili i osobliwie kiedy są goście, aby się prezentowali suto i modnie. Kiedy z którego kontent64, to znajdzie łatwo sposobność obdarzenia go, a co rok w dzień imienin swoich hojne im daje podarunki, to z garderoby, to w gotowiźnie.

Dworskich nierównie jest u nas więcej jak dworzan, wszyscy pod jurysdykcją65 marszałka, który ma moc strofować ich i karać. W pierwszym rzędzie są pokojowcy; ci zwykle są szlachta i tylko w tej służbie jakby nowicjat odprawiają, nie dłużej nad trzy lata; wszystko chłopcy młode, od lat 15 do 20. Tych choć marszałek bić każe, jak i innych, skoro przewinią, nie rozciągają na gołej podłodze, jak liberią prostej kondycji66, ale na kobiercu. Nasz marszałek dosyć jest surowy, częste plagi67 rozdaje; powszechne jest zdanie, że tak czynić z młodzieżą przystoi68 dla utrzymania jej w przyzwoitej ryzie. Jmć Dobrodziej zawsze powtarza, że w całym zamku maleszowskim nie ma pokoju, nie ma stołka, na którym by plag nie dostał; może dlatego taki dobry?

Pokojowców mamy kilkunastu; jednemu z nich, Michałowi Chronowskiemu, dorodnemu, ale ubogiemu szlachcicowi, w dzień Trzech Króli nowicjat się skończy: będzie ceremonia wyzwolenia.

Całą służbą pokojowca jest: być na pokojach pańskich dobrze ubranym prawie od rana do wieczora; kiedy jedziemy powozem, asystować konno albo pieszo i być zawsze gotowym do posyłki, bo czy państwo list mają pilny, czy chcą gości jakich zaprosić, czy podarek komu posłać, zawsze pokojowców używają. Reszty dworzan i wyliczyć trudno; doprawdy ani wiem, jak wiele u nas kapeli, kucharzy, hajduków69, kozaków, pacholików, chłopców, garderobian, dziewcząt służebnych. Wiem tylko, że jest pięć stołów, a dwóch szafarzy od świtu do południa mają co robić z wydawaniem na obiad i na wieczerzę.

Bardzo często Jmć Dobrodziejka jest przy tym, zwłaszcza kiedy nowe do magazynu przywożą prowianty, klucz zaś od apteczki, gdzie korzenie, specjaliki i dobra wódka, zawsze przy niej, a co rano marszałek podaje jej spis potraw, jakie mają być na obiad i na wieczerzę, a ona z radą Jmć Dobrodzieja zmienia je lub pochwala.

Porządek naszego życia jest zwykle taki: wstajemy letnią porą o szóstej, zimową o siódmej godzinie; wszystkie cztery sypiamy razem w jednym pokoju na trzecim piętrze, wraz z Madame; każda z nas ma łóżko żelazne z firankami. Basia, jako najstarsza, ma dwie poduszki i becik mantynowy70, my po jednej i kołdrą flanelową. Wstawszy i ubrawszy się naprędce, mówiemy z Madame pacierz francuski, po czym zaraz do nauki. Dawniej dyrektor71 uczył nas wszystkie po polsku czytać, pisać i rachować, a ksiądz kapelan katechizmu, ale teraz tylko Zosię i Marynię uczy, a Basię i mnie sama Madame. Uczemy się na pamięć rozmów i wokabuł72 z gramatyki, słów i anegdot z nomenklatora73, a o ósmej godzinie schodziemy na dół do Państwa na dzień dobry i na śniadanie. Polewkę piwną w zimie, mleko w lecie prawie co dzień jadamy, w dnie postne żurek bardzo wyśmienity; po śniadaniu idziemy wszyscy na mszę do kaplicy zamkowej, która jest bardzo piękna i z chórem, tam po mszy kapelan czyta modlitwy po łacinie; cały dwór i my mówiemy je głośno za nim. Muszę się też kiedy spytać, co one znaczą. Po tym nabożeństwie wracamy na górę uczyć się wokabuł i słów niemieckich; piszemy też i listy na zadania; Madame nam wiersze poety francuskiego Malherba74 dyktuje; mamy też klawicymbał75 i metra76 do niego Niemca, który oraz kapeli nadwornej przewodzi i trzysta złotych na rok bierze. Wszystkie się uczemy grać, Basia wcale niczego brzdąka; potem kładziemy podwłośniki77 i fryzjer nadworny po starszemu nas fryzuje: często ból srogi ponieść wypadnie, osobliwie78 kiedy nową jaką tworzy fryzurę. Ja mam najdłuższe i najgęstsze włosy, po ziemi się włóczą, gdy na taborecie przed gotowalnią79 siedzę, na mojej też głowie zwyczajnie swoje próby robi; ale prawda, że dziwnie piękne i sztuczne80 układa fryzury; dzisiejsza na przykład w moim guście najpiękniejsza, bo jakaś jakby z niechcenia: włosy wszystkie sczesane do góry, część ułożona w pukle81 na wierzchu głowy, część zawinięta, spada kręcąc się na kark i na ramiona; pudru w nich z pół funta82. Ubiór nasz trwa parę godzin, przez ten czas uczemy się na pamięć przysłowiów83 różnych francuskich, a bez pamięci cierpliwości; jak teraz to czas gotowalni krótszy mi się wydaje, bo nam Madame czyta głoś-, no dzieło najnowsze, dziwnie zabawne i arcymoralne: „Magasin des enfants84”, przez panią de Beaumont 85napisane. Są to rozmowy guwernantki z elewkami86 i wyborne rozpowiada im bajki.

O dwunastej, skoro na Anioł Pański zadzwonią, odmówiwszy go, schodziemy na dół na obiad i już do końca dnia Państwo u siebie bawić87 nam pozwalają. Dwie godziny siedzi się zwykle u stołu, potem przechadzka, jeśli pora sprzyja. Mamy też raz na raz pilną robotę do naszego kościoła do Piotrkowic, haftujemy w krosnach, póki tylko widno, a przy świecy robiemy siatki na wyścigi; świec pali się zawsze kilkanaście w srebrnych pająkach88; chociaż żółte, bo z naszego wosku i domowej roboty, przecież bardzo widne89; ja tej już zimy wieczorami do całej komeżki zrobiłam siatkę z pokrzywki90 i poszyłam ją w drobne muszki. Wieczerza o siódmej i zimą, i latem; po wieczerzy już nie ma roboty, tylko zabawa; gramy w karty w mariasza albo w drużbarta; warto widzenia, jakie miny Macieńko wyrabia, kiedy ma dolą albo siódemki, ja pękam od śmiechu. Kiedy nadejdzie dzień, w którym pokojowiec wysyłany co tydzień do Warszawy powraca, kapelan czyta gazety, „Kuriera”, listy; niektórym wiadomościom bardzo chętnie się przysłuchuję. Często czyta także nam Jmć Dobrodziej stare kroniki, czasem nudne, ale czasem wcale zabawne; wyznam jednak, że mnie francuskie książki daleko więcej od polskich zajmują i nierównie więcej ich czytałam: bo nasza Madame ani słowa po polsku nie umie; z Państwem raz w tydzień, a z nią codziennie czytujemy. Jak w zapusty, to jeszcze rzadsze czytanie: gości pełno, a wtenczas gry, muzyka, taniec. Ani sobie wystawiam, jak się bawią w Warszawie u dworu: bo oczywiście, że jeszcze lepiej i huczniej jak w maleszowskim zamku; rada bym z duszy przez ciekawość samą zakosztować kiedy tych zabaw... Ale co słyszę? Już na dwunastą dzwonią; trzeba pióro rzucić, Pozdrowienie Anielskie co tchu odmówić, fryzury poprawić, biec na dół i zostawić na jutro, com dziś jeszcze w tym dzienniku napisać zamierzała.