Uwięziona - Marcel Proust (gdzie czytac ksiazki .TXT) 📖

w grze jakieś sekrety a nie mogąc zgadnąć że nie chodzi o niego, powziął odtąd dziką nienawiść do pani de Mortemart, poprzysiągł sobie spłatać jej tysiąc figlów, naprzykład kazać jej posłać pięćdziesiąt mrożonych kaw w dniu kiedy nie będzie przyjmowała, dać w dniu jej przyjęcia notatkę do pism9 że zabawę odwołano i podać kłamliwe sprawozdania z innych jej przyjęć, zamieszczając spis właśnie tych osób, których z rozmaitych powodów pani domu nie chce przyjmować ani nawet znać.

Pani de Mortemart niepotrzebnie się troszczyła o panią de Valcourt. P. de Charlus miał popsuć projektowaną fetę o wiele skuteczniej, niżby to zrobiła obecność tej damy.

— Ależ kuzynie — rzekła pani de Mortemart w odpowiedzi na wzmiankę o „dostosowaniu ramy”, której sens pod wpływem nerwowego podniecenia zdołała zrozumieć — oszczędzimy ci wszelkiego trudu, chętnie podejmuję się uprosić Gilberta, żeby się zajął wszystkiem.

— Niema potrzeby, zwłaszcza że nie będzie zaproszony. Wszystko załatwię sam. Chodzi przedewszystkiem o to, aby wykluczyć osoby, mające uszy nie do słyszenia.

Kuzynka pana de Charlus, licząca na atrakcyjność Morela aby wydać wieczór, na którym, w przeciwieństwie do tylu krewnych, mogłaby powiedzieć że „miała Palameda”, uprzytomniła sobie nagle mnogość osób, z któremi p. de Charlus ją poróżni, skoro zacznie wykluczać i zapraszać. Myśl, że książę Gilbert (z powodu niego po części chciała wykluczyć panią de Valcourt, której książę nie przyjmował) miałby nie być proszony, przeraziła ją. Oczy jej przybrały niespokojny wyraz.

— Czy razi cię światło? — spytał p. de Charlus, z udaną powagą, której ironia pozostała niezrozumiana.

— Nie, wcale nie, myślałam o trudnościach, oczywiście nie z mojego powodu, ale z powodu mojej rodziny... jakieby mogły wyniknąć, w razie gdyby się Gilbert dowiedział, że ja wydałam wieczór, nie zapraszając go... on, który zawsze, z najbłahszej okazji...

— Właśnie o to chodzi, że okazja nie jest najbłahsza. Sądzę, że zgiełk rozmów przeszkodził kuzynce słyszeć, że nie chodzi to o światowe grzeczności, ale o przestrzeganie rytuału właściwego prawdziwemu nabożeństwu.

Poczem, uznawszy nie to że następna osoba zbyt długo czeka, ale że nie przystoi przedłużać faworu tej, która miała na oku nietyle Morela ile własną „listę” gości, p. de Charlus, niby lekarz przerywający konsultację skoro uzna że siedział dość długo, dał do zrozumienia kuzynce że audjencja skończona, nie żegnając jej, ale obracając się do następnej z brzegu osoby:

— Dobrywieczór, pani de Montesquiou, cudowne było, prawda? Nie widziałem Heleny, niech jej pani powie, że wszelka generalna abstynencja, nawet najszlachetniejsza — jak jej, — dopuszcza wyjątków, o ile są tak wspaniałe jak dzisiejszy wieczór. Pokazywać się rzadko, to pięknie, ale to przymiot jedynie negatywny; powyżej tego co rzadkie stawić to co cenne, to jeszcze lepiej. Co się tyczy pani siostry, bardziej od kogokolwiek cenię jej systematyczną nieobecność tam gdzie to czego się może spodziewać nie jest jej warte; ale przeciwnie na tak pamiętnej manifestacji jak dzisiejsza, udział jej byłby dowodem wyższości i dałby tej uroczej osobie jeszcze jeden urok.

Baron podszedł z kolei do pana d’Argencourt. Bardzo się zdziwiłem, widząc tu tego człowieka, tak straszliwego dla gatunku ludzi, do którego należał p. de Charlus, i widząc go równie czułym i uprzejmym dla barona jak był dlań niegdyś oschły. P. d’Argencourt kazał sobie przedstawić Morela i wyraził nadzieję że go skrzypek odwiedzi. Faktem jest, że teraz p. d’Argencourt żył w otoczeniu takich figur. Nie znaczy to aby się w tej mierze upodobnił do pana de Charlus. Ale od jakiegoś czasu niemal opuścił żonę dla młodej kobiety z towarzystwa, za którą szalał. Osoba ta, bardzo inteligentna, udzieliła mu swojej sympatji do ludzi inteligentnych i bardzo pragnęła ściągnąć do siebie pana de Charlus. Ale zwłaszcza p. d’Argencourt, bardzo zazdrosny a trochę impotent, czując że mało daje satysfakcji swojej ubóstwianej, chcąc ją wprowadzić w świat i rozerwać, mógł to uczynić bez niebezpieczeństwa jedynie otaczając ją niegroźnymi mężczyznami, którym przeznaczał niejako rolę strażników seraju. W zamian panowie ci uważali że p. d’Argencourt zrobił się bardzo miły, oświadczyli że jest o wiele inteligentniejszy niż przypuszczali, z czego i jego kochanka i on byli uszczęśliwieni.

Inni goście pana de Charlus odeszli dość szybko. Damy mówiły: „Nie chciałabym chodzić do zakrystji (salonik, gdzie baron, mając koło siebie Morela, przyjmował powinszowania i który sam tak nazywał), ale chciałabym żeby mnie Palamed widział i wiedział żem była do końca”. Żadna z dam nie troszczyła się o panią Verdurin. Niektóre udały, że jej nie poznają i żegnały się przez pomyłkę z panią Cottard, mówiąc do mnie: „To pani Verdurin, prawda?” Pani d’Arpajon spytała mnie tak że gospodyni domu musiała słyszeć: „Czy istniał jaki pan Verdurin?” Nie znajdując nic z dziwności, jakich się spodziewały w tym salonie, który wyobrażały sobie bardziej różnym od wszystkiego co znały, diuszessy nagradzały to sobie, w braku czego lepszego, dławiąc wybuchy śmiechu wobec obrazów Elstira; za resztę, która znowuż wydawała się im podobniejsza do tego czego się spodziewały, komplementowały pana de Charlus, mówiąc: „Jak ten nasz Palamed umie organizować te rzeczy; mógłby urządzić feerję w stajni czy w łazience, a i tak byłoby cudownie”. Najświetniejsze damy z zapałem winszowały panu de Charlus udanego wieczoru, którego sekretna sprężyna nie była tajemnicą dla wielu, co ich zresztą nie kłopotało w niczem, ile że ci ludzie — może przez pamięć pewnych epok, kiedy ich rodzina doszła do identycznego stopnia całkiem świadomego bezwstydu — posuwali lekceważenie skrupułów prawie równie daleko jak troskę o etykietę. Wiele dam zaangażowało z miejsca Morela na wieczory, na których miał grać septet Vinteuila, ale żadnej nie przyszło nawet na myśl zaprosić na to panią Verdurin.

Pani Verdurin trzęsła się z wściekłości, kiedy p. de Charlus, który bujając w obłokach nie mógł tego spostrzec, chciał dla przyzwoitości podzielić z pryncypałką swoją radość. I może raczej folgując swym zamiłowaniom literackim niż wybuchowi pychy, ten reżyser artystycznych zabaw rzekł do niej:

— No i co, czy pani kontenta? Sądzę, że jest z czego. Widzi pani, kiedy ja się wezmę do tego żeby coś urządzić, musi się udać. Nie wiem, czy pani heraldyczne wiadomości pozwalają jej ściśle ocenić wagę uroczystości, ciężar który podźwignąłem, objętość atmosfery którą przemieściłem dla pani. Miała pani królowę Neapolu, brata króla bawarskiego, trzech najdawniejszych parów. Jeżeli Vinteuil jest Mahometem, możemy powiedzieć, że poruszyliśmy dla niego najmniej ruchome z gór. Niech pani pomyśli, że aby wziąć udział w pani wieczorze, królowa Neapolu przybyła z Neuilly, co jest dla niej o wiek trudniejsze niż opuścić obie Sycylje — rzekł baron z szelmowską intencją mimo swej admiracji dla królowej. To jest wydarzenie historyczne. Pomyśl pani, ona bodaj że nigdzie nie była od zdobycia Gaety. Wielce prawdopodobne jest, że w encyklopedjach znajdą się, jako historyczne momenty, data zdobycia Gaety i wieczoru u Verdurinów. Wachlarz, który odłożyła, aby lepiej oklaskiwać Vinteuila, wart jest zażywać większej sławy, niż ten który pani de Metternich złamała, kiedy wygwizdano Wagnera.

— Zapomniała nawet swego wachlarza — rzekła pani Verdurin, chwilowo ułagodzona wspomnieniem sympatji, jaką jej okazała królowa i pokazując panu de Charlus wachlarz leżący na fotelu.

— Och! jakież to wzruszające! — wykrzyknął p. de Charlus, zbliżając się ze czcią do relikwii. — Jest tem bardziej wzruszający, że jest szkaradny; ta mała Violetta jest niewiarygodna!

Spazmy wzruszenia i ironii wstrząsały nim naprzemian.

— Mój Boże, ja nie wiem, czy pani odczuwa te rzeczy tak jak ja. Swann dostałby poprostu konwulsji, gdyby to widział. To wiem, że jakąbądź cenę uzyskałby ten wachlarz, kupię go na licytacji po królowej. Bo ją zlicytują, nie ma ani grosza — dodał, ile że okrutna złośliwość nigdy nie przestawała się łączyć u barona z najszczerszą czcią, obie bowiem płynęły z dwóch natur sprzecznych, ale kojarzących się w nim. Mogły nawet oświetlać naprzemian jeden i ten sam fakt. Bo p. de Charlus, który z wyżyn swoich bogactw dworował sobie z ubóstwa królowej, często znowuż rozpływał się nad tem ubóstwem i, kiedy mówiono o księżnej Murat, królowej obu Sycylij, odpowiadał: „Nie wiem, o kim pan mówi. Jest tylko jedna królowa Neapolu, która jest wspaniała, choć nie ma powozu. Ale ze swego omnibusu gasi wszystkie ekwipaże i padłoby się na kolana w proch, widząc ją przejeżdżającą.

— Zapiszę ten wachlarz do muzeum — ciągnął. — Na razie, trzeba go będzie jej odwieźć, żeby się nie musiała rujnować na fiakra, posyłając po to. Najinteligentniejsze — zważywszy historyczną wartość przedmiotu — byłoby skraść ten wachlarz. Ale toby jej zrobiło różnicę — bo wielce prawdopodobne jest, że nie ma innego! — dodał parskając śmiechem. — Słowem, widzi pani, że dla mnie przyszła. I nie jest to jedyny cud, jaki sprawiłem. Nie sądzę, aby ktokolwiek dziś miał moc poruszenia ludzi, których ja ściągnąłem. Zresztą trzeba każdemu oddać co mu się należy: Charlie i inni grali jak bogowie. I pani, droga gosposiu — dodał łaskawie — miała pani swoją cząstkę w tej fecie. Pani nazwisko nie będzie jej obce. Historja zapamiętała imię pazia, który uzbroił Joannę d’Arc kiedy szła walczyć; w sumie, posłużyła pani jako łącznik, ułatwiła pani fuzję między muzyką Vinteuila a jego genialnym wykonawcą; miała pani ten zmysł, aby zrozumieć kapitalną wagę całego łańcucha okoliczności, który miał pozwolić wykonawcy skorzystać z autorytetu człowieka możnego (gdyby nie chodziło o mnie, powiedziałbym: opatrznościowego), do którego tak mądrze zwróciłaś się pani z prośbą o zapewnienie prestiżu temu zebraniu, o dostarczenie skrzypcom Morela uszu bezpośrednio połączonych z najautorytatywniejszemi językami; nie, nie, to nie jest nic! Nie ma żadnego „nic” w tak doskonałej realizacji. Wszystko się tu łączy. Stara Duras była bajeczna. Słowem, wszystko; i dla tego — zakończył baron, bo lubił karcić — nie pozwoliłem pani zaprosić figur wnoszących rozdźwięk; te figury, wobec decydujących osób które ja tu ściągnąłem, grałyby rolę przecinków w cyfrze, sprowadzając inne do roli prostych dziesiętnych. Mam bardzo ścisłe poczucie takich rzeczy. Rozumie pani, trzeba unikać gaff, kiedy wydajemy uroczystość, która ma być godna Vinteuila, jego genialnego odtwórcy, pani i — śmiem powiedzieć — mnie. Wystarczyłoby żeby pani zaprosiła taką Molé, a wszystko byłoby spaćkane. To byłaby kropelka neutralizująca, sprawiająca że lek nie działa. Elektryczność byłaby zgasła, ptifury nie przyszłyby na czas, oranżada przyprawiłaby wszystkich o biegunkę. To była osoba przeciwwskazana. Na samo jej nazwisko, jak w feerji, mosiądz nie wydałby żadnego dźwięku, flet i klarnet ochrypłyby nagle. Sam Morel, gdyby nawet zdołał wziąć kilka tonów, nie utrzymałby się w takcie, i w miejscu septetu Vinteuila, miałaby pani jego parodję a la Beckmesser, kończącą się pośród gwizdów. Ja, który bardzo wierzę we fluidy osób, wybornie odczułem w rozkwicie pewnego largo, otwierającego się jak kwiat, w pełni szczęśliwego finału, który był nietylko radosny ale nieporównanie radosny, że nieobecność pani Molé pobudzała muzyków i wzdymała radością nawet instrumenty. Zresztą, w dniu kiedy się przyjmuje monarchów, nie zaprasza się stróżki.

Nazywając ją — jak aktorkę — „la Molé” (jak mówił zresztą z całą sympatją „la Duras”) p. de Charlus oddawał owej damie sprawiedliwość. Bo wszystkie te kobiety, to były światowe aktorki. Zarazem faktem jest, że nawet z tego punktu widzenia, hrabina Molé nie dorównywała reputacji intelektualnej jaką jej robiono, co przywodziło na myśl owych miernych aktorów lub powieściopisarzy, którzy w pewnych epokach odgrywają rolę geniuszów, dzięki mierności kolegów, wśród których nie ma wielkiego artysty, zdolnego pokazać co jest prawdziwy talent, lub dzięki lichemu smakowi publiczności, która, choćby nawet znalazła się wspaniała indywidualność, nie umiałaby jej zrozumieć i ocenić. Co się tyczy pani Molé, lepiej zostać przy pierwszem wytłumaczeniu, mimo iż nie jest całkiem ścisłe. Ponieważ „świat” jest królestwem nicości, między wartościami światowych dam istnieją jedynie nieznaczne stopnie, wzrastające obłędnie jedynie od uraz lub urojeń pana de Charlus. I z pewnością, jeżeli baron mówił tak w owym języku będącym pretensjonalną mieszaniną rzeczy świata i sztuki, to dlatego, że jego babskie gniewy i kultura światowca dostarczały prawdziwej wymowie pana de Charlus jedynie błahych tematów. Ponieważ świat różnic nie istnieje na powierzchni ziemi, w żadnej z krain ujednostajnionych naszem poznaniem, tem bardziej nie istnieje on w „świecie”. Czy istnieje zresztą gdziekolwiek? Septet Vinteuila zdawał się mówić że tak. Ale gdzie?

Ponieważ p. de Charlus lubił także powtarzać coś jednemu o drugim, starając się ludzi skłócić, dzielić aby panować, dodał:

— Nie zapraszając jejmość pani Molé, odebrała jej pani sposobność do mówienia: „Nie wiem, czemu ta Verdurin mnie zaprosiła. Nie wiem, co to są za figury, nie znam ich”. Powiedziała już w zeszłym roku, że ją pani nuży swojem nadskakiwaniem. To gęś, niech jej już pani nie zaprasza. W sumie, ta damulka to nic nadzwyczajnego. Może bywać u pani nie robiąc ceregieli, skoro ja bywam. W rezultacie — zakończył baron — sądzę, że mi pani może podziękować; tak jak było, było doskonałe. Oriana de Guermantes nie przyszła, ale nie wiadomo, może to i lepiej. Nie będziemy mieli do niej pretensji; i tak pomyślimy o niej na drugi raz, zresztą nie można o niej nie pamiętać, same jej oczy mówią nam: nie zapominaj o mnie, bo to są dwie niezapominajki. (A ja myślałem mimowoli, jak bardzo duch Guermantów — kaprys pójścia lub nie pójścia do kogoś — był mocny, skoro przeważył u księżnej obawę przed Palamedem). — Wobec takiego sukcesu — ciągnął — jest się skłonnym, jak Bernardin de Saint-Pierre, wszędzie widzieć rękę Opatrzności. Księżna de Duras była zachwycona. Poleciła mi