Oko proroka - Władysław Łoziński (czytanie ksiazek w internecie .TXT) 📖

href="part6.xhtml#anchor-114">114. sprawca — tu: zarządca. [przypis edytorski]

115. złotniczek (daw.) — uczeń złotnika, czeladnik złotniczy. [przypis edytorski]

116. przekwint — ironia; tu: ironiczna mina. [przypis edytorski]

117. stary król nieboszczyk — Zygmunt III Waza. [przypis edytorski]

118. Nie porzucaj nadzieje (...) nie zaginie — fragment Pieśni IX z Ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

119. pożyczę ci książeczki — w XVII w. książki były rzadkie i bardzo drogie. [przypis edytorski]

120. Semenów — daw. forma M. lp rm przymiotnika, dziś: Semenowy, należący do Semena. [przypis edytorski]

121. Pany Rady — rajcy, radni, zarząd miasta. [przypis edytorski]

122. rzezane formy — rzeźbione stalle, rzędy krzeseł dla duchownych i zakonników przy ołtarzu w kościele. [przypis edytorski]

123. staniczek — tu: zdr. od wyrazu stan. [przypis edytorski]

124. on (tu daw.) — ten, ów. [przypis edytorski]

125. miasto (tu daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

126. indermach — oficyna, budynki w podwórzu kamienicy. [przypis edytorski]

127. ałun — „kamyk po goleniu”, minerał używany dawniej do tamowania krwawienia ze skaleczeń po goleniu. [przypis edytorski]

128. merkuriusz (z łac.) — rtęć. [przypis edytorski]

129. ambra — wydzielina znajdowana w jelitach zabijanych wielorybów, najczęściej kaszalotów, stosowana dawniej jako utrwalacz zapachów; wg daw. wierzeń miała też być lekiem o czarodziejskich właściwościach. Dziś na wieloryby już się nie poluje, a w przemyśle perfumeryjnym ambrę zastąpiły substancje roślinne lub syntetyczne. [przypis edytorski]

130. benzoe, benzoin a. styraks (łac. styrax, benzoë, benzoinum) — żywica balsamiczna styrakowców, drzew podzwrotnikowych z rodzaju Styrax, główny składnik kadzideł używanych w kościele prawosławnym. [przypis edytorski]

131. manna sycyliska — słodka substancja pozyskiwana z pni jesionów mannowych, rosnących często na Sycylii, ale hodowanych w całej Europie. [przypis edytorski]

132. mastyks — aromatyczna żywica z drzewa Pistacia lentiscus o właściwościach bakteriobójczych, stosowana też w cukiernictwie i jako kadzidło. [przypis edytorski]

133. tragant a. tragakanta (łac. Gummi Tragacantha) — guma będąca wydzieliną z pnia traganka gumodajnego, rosnącego w zach. części Azji, używana do produkcji tabletek. [przypis edytorski]

134. brazylia a. brezylia — barwnik, używany do farbowania tkanin oraz do produkcji czerwonego atramentu i lakieru, pozyskiwany z podzwrotnikowych drzew z rodzaju brezylka. [przypis edytorski]

135. sandał czerwony i żółty — sandałowiec czerwony (łac. Pterocarpus santalinus) i sandałowiec biały (łac. Santalum album) to drzewa rosnące w Indiach, cenione ze względu na wonne drewno i używane do wyrobu kadzideł i olejków eterycznych. [przypis edytorski]

136. indygo — niebieski barwnik, uzyskiwany z południowoazjatyckiej rośliny indygowca. [przypis edytorski]

137. bobki — tu: liście laurowe. [przypis edytorski]

138. imbier — dziś: imbir (łac. Zingiber officinale). [przypis edytorski]

139. kardemon — dziś: kardamon. [przypis edytorski]

140. muszkatowy — dziś: muszkatołowy. [przypis edytorski]

141. egipska kassia a. senes (Senna alexandrina) — podzwrotnikowy półkrzew, którego liście i strąki używane są lek i przyprawa. [przypis edytorski]

142. cukier w mące — dziś: cukier puder. [przypis edytorski]

143. rozyny — dziś: rodzynki. [przypis edytorski]

144. kozub — rodzaj torby ze świeżo zdartej kory. [przypis edytorski]

145. jasionowy — dziś: jesionowy. [przypis edytorski]

146. almaryjka (z łac. armarium) — szafka. [przypis edytorski]

147. pultynek (daw.) — pulpit, biurko z ukośnym blatem. [przypis edytorski]

148. sztuczny (tu daw.) — kunsztowny, skomplikowany. [przypis edytorski]

149. ingrytowy a. ingrychtowy zamek (z niem.) — zamek ślusarski z wewnętrzną wkładką. [przypis edytorski]

150. debitor (łac.) — dłużnik. [przypis edytorski]

151. orcik, właśc. ort — daw. drobna moneta srebrna, ćwierć talara. [przypis edytorski]

152. alembik — daw. przyrząd do destylacji. [przypis edytorski]

153. co jest waga gdańska, co wrocławska, co norymberska — ujednolicony system miar i wag tworzył się w Europie dopiero w XIX w., przedtem np. funt mógł wynosić od 0,3 do 0,5 dzisiejszego kilograma, w zależności od regionu. Dlatego kupcy ustalali zawsze na początku transakcji, według której miary będą odmierzać towar i pieniądze. [przypis edytorski]

154. łaszt — daw. jednostka objętości, licząca od 3 do prawie 4 tysięcy litrów, czyli 3-4 metry sześcienne. [przypis edytorski]

155. kamień — daw. jednostka masy, około 12 kg. [przypis edytorski]

156. bezmian — daw. jednostka masy (także: przyrząd do ważenia, tzw. waga rzymska). [przypis edytorski]

157. oka turecka — daw. jednostka masy, nieco ponad 1 kg. [przypis edytorski]

158. szyffunt a. funt morski — daw. jednostka masy, niecałe 170 kg. [przypis edytorski]

159. grzywna — daw. jednostka masy, ok. 200g. [przypis edytorski]

160. czerwony węgierski — złoty dukat węgierski. [przypis edytorski]

161. cekin — daw. złota moneta włoska. [przypis edytorski]

162. bom się zawsze pod przysięgą być uważał — bo nadal uważałem, że jestem związany przysięgą (zachowania tajemnicy). [przypis edytorski]

163. barysznik — pośrednik handlowy na daw. Kresach, ułatwiający transakcje i służący za tłumacza; we Lwowie zajmowali się tym specjalni urzędnicy miejscy. [przypis edytorski]

164. barwa — tu daw.: strój, mundur. [przypis edytorski]

165. falendysz (z niderl. vijn londisch: doskonały londyński) — tkanina wysokiej jakości (początkowo nazywano tak tylko wełniane sukno angielskie). [przypis edytorski]

166. forboty (daw.) — koronki, koronkowe kołnierzyki. [przypis edytorski]

167. knafle (daw.) — duże guziki do zapinania na pętelki. [przypis edytorski]

168. przenicować — wywrócić na lewą stronę i przeszyć, aby odświeżyć zużyte ubranie. [przypis edytorski]

169. otrok (daw.) — chłopiec, chłopak. [przypis edytorski]

170. rekognicja (z łac. recognitio: rozpoznanie) — kwit, potwierdzenie. [przypis edytorski]

171. regestr (daw.) — rejestr, spis. [przypis edytorski]

172. Czterdziestu Mężów — organ doradczy przy zarządzie miasta w daw. Lwowie, składający się z przedstawicieli kupców i rzemieślników. [przypis edytorski]

173. oparzysty (daw.) — nabrzmiały, opuchnięty. [przypis edytorski]

174. Bethlen Gábor (Gabriel Betlen, 1580–1629) — książę Siedmiogrodu w latach 1613–1629, król Węgier w latach 1620–1621. [przypis edytorski]

175. cepak — pachołek miejski, którego zadaniem było łapanie przestępców i sprowadzanie ich do więzienia. [przypis edytorski]

176. stara szpetna baba (...) z dużymi okrągłymi okularami — od średniowiecza po XVIII w. używano okularów mocowanych z pomocą sprężynki ściskającej nasadę nosa lub takich, które podtrzymywało się ręką, noszono je więc raczej do czytania niż przez cały czas. Okulary były też wówczas drogie. [przypis edytorski]

177. przekonany (tu daw.) — oskarżony i skazany. [przypis edytorski]

178. po ćmie (daw.) — po ciemku, w ciemności. [przypis edytorski]

179. na raczkach (daw.) — na czworakach (por. raczkować). [przypis edytorski]

180. śliczne oko, dnia oko pięknego — cytat o słońcu z sielanki Żeńcy Szymona Szymonowica (1551–1629). [przypis edytorski]

181. nieomieszkany (daw.) — pilny. [przypis edytorski]

182. ruski (tu daw.) — ukraiński. [przypis edytorski]

183. wolanie — mieszkańcy nowo zakładanych wsi, nazywanych „wola”, zwolnieni z części podatków i obowiązków pańszczyźnianych. [przypis edytorski]

184. przydać się — tu: przyda ci się. [przypis edytorski]

185. wóz statkowy — wóz do przewożenia towarów. [przypis edytorski]

186. poklat — okrycie wozu rozpięte na wysokich pałąkach. [przypis edytorski]

187. poklat — okrycie wozu rozpięte na wysokich pałąkach. [przypis edytorski]

188. roztrucharz (z niem. Rosstäuscher)— znawca koni, handlarz końmi. [przypis edytorski]

189. Krzysztof Zbaraski (zm. 1627) — w latach 1622–1624 wykazał się wielkimi zdolnościami dyplomatycznymi jako poseł króla polskiego do sułtana tureckiego. Między innymi doprowadził do uwolnienia hetmana Stanisława Koniecpolskiego. [przypis edytorski]

190. książę Zbaraski, kiedy do sułtana w poselstwie od króla Jegomości zeszłego roku jeździł — gdzie dzięki jego dyplomatycznemu talentowi Polska uzyskała zatwierdzenie układów chocimskich. [przypis edytorski]

191. coć (daw.) — co ci. [przypis edytorski]

192. długim żurawiem — tu: jak długi klucz żurawi. [przypis edytorski]

193. skórnie a. skórznie (daw.) — skórzane buty. [przypis edytorski]

194. Kamieniec Podolski (...) taki warowny, że go siła ludzka nie dobędzie — w 1672 r. twierdzę zdobył sułtan turecki Mehmed IV dowodzący ponad stutysięczną armią, co zostało opisane przez Henryka Sienkiewicza w Panu Wołodyjowskim. Podczas 27-letniej okupacji Turcy dobudowali do katedry kamienieckiej minaret, który stoi tam do dziś. [przypis edytorski]

195. Osman II — sułtan turecki w latach 1618–1622; w 1620 r. oblegał Chocim. [przypis edytorski]

196. multański — związany z Multanami (Muntenią), południową częścią Wołoszy (Wołoszczyzny); dziś płd. Rumunia. [przypis edytorski]

197. ochromieć (daw.) — okuleć. [przypis edytorski]

198. schizmatyk (gr.) — odstępca, odrzucający władzę papieża. [przypis edytorski]

199. aga (tur.: pan, naczelnik) — oficer, zwierzchnik. [przypis edytorski]

200. detyna (ukr. детина) — dziecko. [przypis edytorski]

201. hołubczyk (ukr. голубчик) — gołąbek. [przypis edytorski]

202. Władysław Warneńczyk — syn Władysława Jagiełły, król polski od 1434 r. i węgierski od 1440 r.; w węgierskiej wojnie z Turkami w 1444 r. przegrał bitwę pod Warną i zaginął bez śladu. [przypis edytorski]

203. Allach Kerim — Bóg jest miłosierny. [przypis edytorski]

204. hadżi (z arab. hadżdżi) — muzułmanin, który odbył pielgrzymkę do Mekki. [przypis edytorski]

205. bakczysz a. bakszysz — łapówka a. napiwek. [przypis edytorski]

206. aga (tur.: pan, naczelnik) — oficer, zwierzchnik. [przypis edytorski]

207. bogumilski a. bogomilski — odnoszący się do ruchu religijnego zwanego bogomili lub bogomolcy, którego uczestnicy nie wierzyli w Stary Testament i głosili, że Szatan jest synem Boga, starszym bratem Jezusa. Sekta powstała w X w. w Bułgarii; z czasem większość wyznawców przeszła na islam lub katolicyzm. [przypis edytorski]

208. krzoska — rodzaj zamka w daw. broni palnej, krzemień krzeszący iskrę. [przypis edytorski]

209. cekiny i kładłem mu jeden po drugim na dłoń, a on każdy z nich przy świetle latarki bardzo pilnie oglądał, czy nie obrzezany — dawniej fałszowano monety, obcinając z nich nieco złota po brzegach. [przypis edytorski]

210. dwie lecie (daw.) — dwa lata. [przypis edytorski]

211. drygant (daw.) — ogier. [przypis edytorski]

212. Stefan Chmielecki (zm. 1630) — wojewoda kijowski. [przypis edytorski]

213. hadiuga (ukr. гадюка) — gadzina. [przypis edytorski]

214. magierka — czapka węgierska. [przypis edytorski]

215. possessor privilegiatus (łac.) — uprzywilejowany posiadacz. [przypis edytorski]

216. prażnik (daw., z ukr. праздник) — święto prawosławne, odpust. [przypis edytorski]

217. pogłówne — podatek od osoby (od głowy). [przypis edytorski]

218. gałka (tu z ukr. галка, гава) — kawka; wrona. [przypis edytorski]

219. wywołaniec (daw.) — wygnaniec, bezdomny. [przypis edytorski]

220. ślemię — belka poprzeczna. [przypis edytorski]

221. prawo magdeburskie a. prawo niemieckie — zbiór przepisów prawa karnego, które obowiązywały w niemieckich i polskich miastach od XII do XVII w. [przypis edytorski]

222. mudrahel (ukr.) — mądrala, spryciarz. [przypis edytorski]

223. numera — dziś popr. forma M. i B. lm: numery. [przypis edytorski]

224. cedułka (daw., z łac.) — list polecający. [przypis edytorski]

225. rumacja (daw., z łac.) — przymusowe usunięcie z posiadłości, eksmisja. [przypis edytorski]

226. intromisja (daw., z łac.) — oficjalne wprowadzenie w posiadanie nieruchomości. [przypis edytorski]

227. kauzyperda (z łac. causa: sprawa i perdere: tracić, przegrywać) — kiepski adwokat. [przypis edytorski]

228. bat’ku (ukr. батьку) — ojcze. [przypis edytorski]

229. ne choczu (ukr.) — nie chcę. [przypis edytorski]

230. taras (tu daw.) — więzienie, loch (por. zatarasować). [przypis edytorski]

231. nadstawnik