Powrót - Jerzy Żuławski (czytaj książki za darmo .txt) 📖

już w końcu o tym, że niegdyś, przed dziesięciu laty i dawniej, mówiło się i pisało: Roman Turski, literat. Teraz przypomniało mu się to po raz pierwszy od dłuższego czasu. Właśnie teraz i tu.

Zmarszczył brwi z niechęcią. Tamten okres życia zamknięty raz na zawsze i przekreślony dobrowolnie.

Ale wszakże i kupcem i przemysłowcem przestał już być, odkąd, zlikwidowawszy swoje w ostatnich czasach nader rozległe interesy w Azji, siadł na okręt, aby tutaj powrócić. Uczuł pierwszy raz w życiu, że nie wie właściwie, czym jest w tej chwili.

Żywym ruchem przekreślił pole, na którym powinien był wypisać swój zawód i wypełniwszy, stojąc, pośpiesznie kartę do końca — rzucił ją na ręce czekającego lokaja.

— Trzeba się ubrać — pomyślał, gdy służący zamknął drzwi za sobą.

Z przyzwyczajenia, jak człowiek, który nie miewał czasu na stracenie, zrazu szybko rzucał na siebie odzież, ale wnet ruchy jego zwolniały. Obezwładnienie jakieś ogarnęło go nieprzemożenie. Stał w słońcu, w bieliźnie do pasa, z odkrytą ogorzałą piersią, z twarzą koloru brązu, z której świeciło twardym połyskiem dwoje szaro niebieskich, teraz zadumą przyćmionych nieco oczu.

— Jakże się to stało?

Przyjechał dziś w nocy, kazał się dorożkarzowi zawieźć do najbliższego hotelu — zmęczony długą podróżą, nie uważał, w której stronie miasta wysiada ani gdzie wchodzi, gdy mu służący drzwi otwierał...

I oto śmieszny, bezmyślny przypadek sprowadza go na samym wstępie, w pierwszej zaraz godzinie, gdy tylko stanął w tym mieście — na miejsce to samo, gdzie się rozegrał pierwszy i ostatni akt tego, przed czym uciekł przed dziesięciu laty w świat, aby być wolnym, aby się wyswobodzić, aby móc żyć po prostu! Jak gdyby ten przypadek wiedział, iż on, wracając tu, miał w sobie cichą, ukrytą myśl, że trzeba się spotkać ze wspomnieniem tego wszystkiego, co było, stoczyć walkę ostatnią i przekonać się, że zwyciężył w istocie, że to nie jest już niczym więcej jak tylko wspomnieniem.

Odetchnął głęboko i usiadł w fotelu. Rysy stwardniały mu — spoza zaciśniętych ust, z szeroko rozwartych oczu wyjrzała jakaś uporczywa zawziętość...

Niechże się tedy walka ostatnia rozegra. Dobrze się stało, że w tym jest właśnie pokoju — że nim ją samą zobaczy, czuje w tej chwili jej dawną obecność, chwyta uchem gdzieś z załomów portier jej szept, co dziesięć lat tu na niego czekał, nozdrzami delikatną, rozpyloną w powietrzu woń jej ciała, co nie zginęła dotychczas, mimo że tylu obojętnych ludzi przeszło tędy, za kilka srebrniaków własność tego pokoju na jedną noc, na parę dni sobie kupując...

Uczuł coś jakby cień zmory dawnej, krążącej około niego w powietrzu. Nie odpędzał go w tej chwili, jak to przez dziesięć lat czynił, lecz owszem przyzywał ku sobie, oko w oko świadomie z nim stając.

I cień przybliżył się ku niemu jak lekka mgła wszystko w sobie pochłaniająca.

Przymknął oczy, gorący, dawno nieznany dreszcz przebiegł jego ciało.

Ileż to lat już temu? Dziesięć a dwa9 — dwanaście lat...

Przyjechał tutaj skądś, dla jakichś odczytów, które wygłosić zobowiązał się był10 dawno i niepodobna mu się było teraz wymówić... Wszak był literatem — wówczas!

Stanął w tym hotelu — ten właśnie pokój mu dano...

Położył się wcześnie spać, zły na siebie, że wyjechać musiał, prześladowany zwidzeniem przedziwnych, dumnych ust, kuszących jak śmierć, a tak niedostępnych...

Ust, co tak wyglądały, jak gdyby — stworzone do całowań, rozkoszy i szału — dotąd niczyich nie tknęły warg przez dumę niewypowiedzianą i strach — rozkoszy samej, co spala? Pokalania się? Zawodu?

(Nie ma nic więcej przewrotnego, pomyślał, jak dziewiczość — fałszywa? — na twarzy kobiety zamężnej).

Na kilka dni przed wyjazdem mówił do niej obłąkane słowa miłości. Zresztą wówczas nie wierzył jeszcze sam w to, co mówił. Przyzwyczaił się uwodzić, bawiło go to, mniej mu zależało na wyniku...

Patrzyła mu w oczy bez zmrużenia powiek, bez uśmiechu, z uwagą, ale nic nie odrzekła. Nie mógł zrozumieć, czy gniewa się nań, czy słucha go chętnie, nawet cień rumieńca nie przeszedł jej po bladej twarzy, rozświetlonej dwojgiem czystych a wiecznie głodnych oczu.

Spotkał ją znowu w dzień odjazdu.

— Pan ma odczyty w Krakowie? — zagadnęła go znienacka.

— Tak, księżno — odparł. (Księżną była po mężu, choć sama z ubogiej i nieznacznej11 pono pochodziła rodziny).

— Książę wyjechał na pogrzeb mojego ojca — rzekła powoli, zapatrzona przed siebie.

Spojrzał na nią, nie rozumiejąc, jaki jest związek między tymi faktami. O ojcu jej nie słyszał nigdy; zdumiony był, że mówi to obojętnie i że pozostała w domu, podczas gdy mąż jej na pogrzeb wyjechał. Z właściwym sobie roztargnieniem zauważył dopiero teraz, że ona jest w żałobie.

Naraz zwróciła się żywo ku niemu.

— W którym hotelu pan staje?12

Wymienił nazwę bezmyślnie i chciał coś dalej mówić, ale przerwała mu ruchem ręki.

— Do widzenia!

Został sam na ulicy.

Patrzył, jak odchodziła drobnym, elastycznym krokiem, kołysząc się z lekka w biodrach. Chód jej miał w sobie coś tanecznego; mimo swą „poprawność”13 przywodził mu na myśl ruchy baletnic w wyuzdanych, orgiastycznych pląsach.

— Skąd mi to przyszło — szepnął do siebie, ruszając ramionami.

W hotelu w Krakowie długo nie mógł zasnąć. Zwidywały mu się ciągle usta księżnej Heleny i drażniło go to zwidzenie, bo wiedział, że jest beznadziejne.

Zmorzył go wreszcie sen nagły i ciężki.

Po pewnym czasie we śnie zdało mu się, że ktoś drzwi otwiera.

— Musi być rano — pomyślał na wpół przytomny — zapomniałem drzwi zamknąć; służący przychodzi po ubranie...

Nie otwierał oczu, aby się nie rozbudzić przedwcześnie; pora była jesienna, do dnia pewno jeszcze daleko. Usiłował nie słyszeć szelestu poruszającej się w pokoju po ciemku osoby.

Naraz uczuł miękkie, ciepłe, nagie ramiona, które obejmowały go za szyję. Obezwładniająca woń ciała...

— Hela!

Straszliwy obłąkany pocałunek zamknął mu usta.

— Ja nie jestem Hela, nie jestem księżna, nie mam imienia, jestem twym snem tylko, rozkoszą, która spada niespodziewanie, szczęściem ja jestem, co przyszło do ciebie na przelotną chwilę i jutro przepadnie!...

Kiedy rankiem, o godzinie, gdy pierwszy pociąg odchodził, pozostał sam w pokoju, pełnym jeszcze przedziwnej woni jej ciała, włosów i sukni, nie mógł się opamiętać, czy to jawa była rzeczywiście, czy też tylko jakiś niepojęty sen.

Bolała go po prostu pustka tego pokoju i brutalne światło dnia, przez okno się wdzierające. Przymykał oczy, aby przywołać znowu w zwidzeniu tę noc szaleństwa, obłędu i rozkoszy, ponad ludzkie nazwanie straszliwej, noc nieprzytomną i tym do snu podobniejszą, że ona nie pozwalała mu światła zapalać.

— Wszakże znajdziesz usta moje i po ciemku. Nie czujesz jak pachną?

Nagły dreszcz nim zatrząsł i przejmującym mrozem przeszedł po kościach.

...Gdy zegar wydzwonił godzinę czwartą, kazała mu wyjść z pokoju. Powróciwszy po kilkunastu minutach, na jej znak, zastał ją już ubraną. Światło elektryczne płonęło teraz. Stanął w progu, wstydząc się naraz swego negliżu, płaszcza pośpiesznie narzuconego na bieliznę.

— Bądź zdrów...

Zaledwie dosłyszał jej słowa, stłumione gęstym, kilkakroć koło twarzy owiniętym woalem, przez który nawet rysów nie można było rozpoznać.

— Hela...

— Bądź zdrów. Pociąg za chwilę odchodzi. Muszę dzisiaj być w domu.

— Ust. Raz jeszcze ust mi daj!

Zawstydził się sam swego głosu, takie w nim było psie niemal błaganie.

— Nie. Dość.

Twardo zabrzmiały jej słowa. Wyszła, nie oglądając się. Słyszał jej elastyczne kroki, jak się oddalały w korytarzu, jak ginęły na schodach, dywanem tłumione...

Nagły szał go ogarnął; uczuł, że tę kobietę, którą przed kilku dniami jeszcze chciał obojętnie uwodzić, kocha do nieprzytomności — właśnie teraz, gdy mu się oddała... Przestraszył się, aż krew mu w sercu zamarła, bo zwykle u niego to było końcem, co oto początkiem się stawało...

Zobaczył ją znów po tygodniu. Przywitała go swobodnym uśmiechem i rozmawiała z nim uprzejmie i wiele, tak jak zawsze, tak jak z innymi. Czekał chwili, kiedy znajdą się sami. Nie unikała tego.

— Hela!

Spojrzała nań ze zdumieniem, przerywając w połowie jakieś uprzejme zdanie.

— Hela! Tęsknię za tobą...

— Panie Romanie?

Miał wrażenie, że go cięto biczem przez twarz. Krew uderzyła mu do głowy.

— Czy nie pamiętasz? — wyjąknął14 całkiem głupio.

— Pamiętam.

Patrzyła mu w oczy wyzywająco.

— Więc... więc cóż to było?

— Nie wiem. Niech pan zgadnie.

Uśmiechnęła się naraz nadzwyczaj uprzejmie i niewinnie dumnymi ustami, kończąc:

— Może moja fantazja.

Teraz uczuł, że blednie. Zęby zacisnęły mu się kurczowo. Wstał i chwycił ją za rękę.

— Słuchaj księżno — wykrztusił — jeśliś ty chciała mnie jak parobka... jeśliś myślała, że dość mi będzie potem... drzwi pokazać...

Urwał, szukając słów.

Księżna Helena patrzyła mu wciąż w oczy, jeno wzrok jej począł mętnieć i mgłą się zasnuwać, a ramię, palcami jego jak obręczą ściśnięte, zadrżało lekko.

— Kochasz mnie? — zapytała.

— Tak. I ty musisz być moja, musisz! I moja będziesz! Choćby nie wiedzieć, co — muszę cię zdobyć.

— Zdobywaj.

I zaczęło się owo zdobywanie. Śmieszna walka o każde spojrzenie, każdy uśmiech i dotknięcie ręki kobiety, która przecież w ową szaloną noc w obłędnej rozkoszy przez kilka godzin do niego już należała — walka uporczywa i długa, w której on coraz więcej tracił panowanie nad sobą. W pewnych jasnych chwilach rozumiał, że jest po prostu igraszką w rękach tej kobiety, robiącej z nim to, co zechce, ale nie miał siły się cofnąć. Słabość swoją pozorował zaś przed sobą tak, że tu chodzi jedynie o dotkniętą jego dumę męską i gdy tylko ona podda mu się bez zastrzeżeń, on nazajutrz parsknie jej śmiechem w twarz i odejdzie.

Nie parsknął śmiechem w twarz i nie odszedł.

Przyszło upragnione zwycięstwo i stało się jego ostatecznym pogromem. Ta najstraszliwsza choroba, ten obłęd najgorszy, który się miłością nazywa, ogarnął go jak płomień i pożerał w dosłownym znaczeniu.

Poczęły się miesiące, kiedy ona była nie najważniejszą myślą, ale jedyną, do jakiej mózg jego był zdolny. Dnie, na których zegarze była jedna tylko godzina, ta właśnie, o której ją miał zobaczyć. Pocałunki od których się umiera tysiąc razy w jednej minucie i uściski takie, co trwają wieczność, bo serce się zatrzymuje i nie mierzy upływającego gdzieś tam na świecie czasu. Chwile szczęścia niewypowiedzianego: chłodne mrozem a pożądliwe, wilgotne usta, całowane przy powitaniu na schadzkach, dotknięcia dłoni niby przypadkowe i przelotne na balach lub w loży teatrów, spojrzenia wśród tłumu z pod spuszczonych powiek rzucone, długie, oddające się, do szału upojne, ruch warg ledwo dostrzegalny, mówiący: kocham! gdy ludzie patrzą i nie rozumieją, spotkania w zacisznym mieszkaniu, pod zielonymi drzewami, w mknącym wagonie nocnego pociągu pośpiesznego, który, hucząc po szynach, unosił szalonym pędem miłość ich w świat! W świat! W świat!

Dzień po dniu, godzina po godzinie, rozwijał ze wspomnień długą wstęgę wypadków i zdarzeń i dziwił się, że tak ich wiele w przeciągu krótkich dwóch lat i że je pamięta wszystkie, jak gdyby wczoraj zaszły dopiero: że wie jeszcze i czuje, jaki zapach miały jej usta, jakie sypkie były jej włosy czarne, ogromne, małej głowie jak chmura słońcu ciężące...

Pochylił twarz i ukrył rozgorzałe skronie w obu dłoniach.

Ileż to razy — w tym właśnie pokoju — gdy ona z mężem przeniosła się do tego miasta, oczekiwał jej przyjścia w mroczne, zimowe popołudnia i w przedwczesne wieczory, albo w letnie dnie słoneczne, kiedy ludzie chodzący po ulicach zbyt są zajęci światłem, barwą i życiem wszystkiego dookoła, aby zauważyć postać kobiecą, wślizgującą się do bramy kamienicy, połączonej na piętrze korytarzem z hotelem... Jeżdżąc po świecie, gdy tu miał przybyć, telegraficznie zawsze ten pokój zamawiał; dzisiaj po raz pierwszy dano mu go bez zamówienia, chociaż on go już nie potrzebuje.

Zgrzytnęło coś w jego wspomnieniach, jak gdyby przyschła rana, na nowo brutalnymi palcami rozdarta: ból zaparł mu oddech na jedną chwilę. Tu oto, na tej podłodze leżał po raz ostatni u jej nóg i białe, sprężyste kolana całował, błagając, aby wyłącznie do niego należała, stargawszy luźne oficjalne więzy, które ją z innym człowiekiem łączyły — i stąd wstał, cięty brutalnym słowem jak szpicrutą15, by iść w świat na dziesięcioletnią tułaczkę, na trud i walkę i pracę, na zapomnienie tego wszystkiego, co było...

— Wrócisz! — zaśmiała się za nim.

Powrócił.

Wir jakiś zakotłował mu w piersi i w głowie, cały przeciąg dziesięciu lat, wszystkie wypadki, które go wypełniały, wszystkie trudy i zwycięstwa, wszystkie usta, które mimochodem całował, nazajutrz poza siebie rzucając, wszystko co przeżył, czego doznał, co przebolał, czym się cieszył, co zdziałał, co zdobył w tym okresie wieloletniej wędrówki — naraz niczym mu się stało, jak rdzeń bzu zgnieciony między dawnym, potężnym wspomnieniem, a nieubłaganą, żelazną prawdą dnia dzisiejszego.

Miał wrażenie, że otchłań otwiera się przed nim na nowo.