Księżna DeClèves - Maria De La Fayette (czytanie książek przez internet txt) 📖

mnie kochasz, piękna księżniczko — wykrzyknął — okaż mi swoje uczucia; bylem je poznał z ust twoich raz jeden w życiu, godzę się, byś wróciła na zawsze do tej srogości, którą mnie gnębisz. Popatrz na mnie bodaj tymi samymi oczyma, jakimi tej nocy patrzałaś na mój portret; mogłaś nań patrzeć z taką słodyczą, a uciekać przede mną samym tak okrutnie? Czegóż się lękasz? Czemu moja miłość jest ci tak straszna? Kochasz mnie, kryjesz mi to nadaremno; ty sama dałaś mi tego mimowolne dowody. Znam moje szczęście; pozwól mi się nim cieszyć, przestań mnie unieszczęśliwiać. Czy podobna — powtarzał — być kochanym przez panią de Clèves i być nieszczęśliwym? Co to była za cudna noc! Jak mogłem się opanować, aby się nie rzucić do jej stóp! Gdybym to był uczynił, byłbym ją może wstrzymał od ucieczki; szacunek mój byłby ją uspokoił; ale może mnie nie poznała; trapię się więcej niż trzeba. Po prostu widok człowieka o godzinie tak niezwyczajnej przestraszył ją”.

Te same myśli zaprzątały pana de Nemours przez cały dzień; czekał niecierpliwie nocy; kiedy zaś nadeszła, znów udał się do Colomiers. Dworzanin pana de Clèves, który się przebrał, aby mniej zwracać na siebie uwagi, podążył za nim aż do miejsca, do którego go prowadził wczoraj, i ujrzał, że tak samo wchodzi do ogrodu. Książę poznał rychło, że pani de Clèves nie chce się wystawiać jeszcze na jedną próbę; wszystkie drzwi były zamknięte. Obchodził ze wszystkich stron, aby zbadać, czy nie ujrzy światła: ale nadaremnie.

Pani de Clèves, podejrzewając, że pan de Nemours mógłby wrócić, została w pokoju; bała się, że nie zawsze będzie miała siłę uciekać przed nim, nie chciała się narażać na to, że może się zachować w sposób niezgodny z dotychczasowym jej postępowaniem.

Mimo że pan de Nemours nie miał żadnej nadziei ujrzenia jej, nie mógł się zdobyć na to, aby opuścić miejsce, w którym ona bywała tak często. Spędził całą noc w ogrodzie i znalazł nieco pociechy w tym, aby widzieć bodaj przedmioty, które ona oglądała co dzień. Słońce wstało, nim on pomyślał o tym, aby odejść, ale wreszcie obawa, by go nie odkryto, skłoniła go do odwrotu.

Niepodobna mu było oddalić się bez ujrzenia pani de Clèves; udał się do pani de Mercoeur, która bawiła wówczas u siebie w sąsiedztwie. Bardzo się zdziwiła zjawieniem brata. Wymyślił dość prawdopodobną przyczynę swej podróży, słowem pokierował rzecz tak zręcznie, że sama mu poddała odwiedzenie pani de Clèves. Wybrali się tam tegoż samego dnia, przy czym pan de Nemours powiedział siostrze, że ją pożegna w Colomiers, aby wracać pilno do króla. Umyślił rozstać się z nią w Colomiers, aby jej dać odjechać pierwszej, i sądził, że znalazł niezawodny sposób mówienia z panią de Clèves.

Kiedy przybyli, przechadzała się w alei obiegającej trawnik. Widok pana de Nemours niemało ją wzruszył; nie mogła już wątpić, że to jego widziała poprzedniej nocy. Pewność ta zrodziła w niej nieco gniewu, krok ten musiał się jej wydać zuchwały i nieostrożny. Książę zauważył na jej twarzy chłód, który go przejął dotkliwym bólem. Rozmowa toczyła się o rzeczach obojętnych; mimo to zdołał rozwinąć tyle dowcipu, uprzejmości i tyle podziwu dla pani de Clèves, iż mimo jej woli rozproszył znacznie ów chłód, w jaki oblekła się zrazu.

Kiedy uspokoił pierwsze swe obawy, okazał się wielce ciekaw ujrzeć domek w lesie. Mówił o nim jako o najmilszej rzeczy w świecie, opisał go nawet tak dokładnie, że pani de Mercoeur rzekła, iż chyba musiał być tam wiele razy, aby znać tak dobrze wszystkie jego piękności.

— Nie sądzę — odparła pani de Clèves — aby pan de Nemours był tam kiedy; skończono budowę niedawno temu.

— Toteż niedawno tam byłem — odparł pan de Nemours, patrząc na nią — i nie wiem, czy nie powinienem być bardzo rad, iż pani zapomniała, że mnie tam widziała.

Pani de Mercoeur, która oglądała piękności ogrodu, nie zwróciła uwagi na słowa brata. Pani de Clèves spłoniła się, spuściła oczy, nie patrząc na pana de Nemours i rzekła:

— Nie przypominam sobie, abym tam pana widziała; jeśli pan był, to bez mojej wiedzy.

— To prawda, pani — odparł pan de Nemours — że byłem tam bez pani rozkazu i spędziłem tam najsłodsze i najokrutniejsze chwile mego życia.

Pani de Clèves rozumiała zbyt dobrze słowa księcia, ale nie odpowiedziała nic; myślała, jak przeszkodzić, aby pani de Mercoeur nie zaszła do tego domku, ponieważ tam był portret pana de Nemours: nie chciała, aby go widziano. Postarała się, aby czas zbiegł niepostrzeżenie, aż pani de Mercoeur zaczęła mówić o powrocie. Ale kiedy pani de Clèves spostrzegła, że pan de Nemours i jego siostra nie odjeżdżają razem, zrozumiała, co jej grozi; znalazła się w tym samym kłopocie co w Paryżu i powzięła toż samo postanowienie. Obawa, aby te odwiedziny nie stały się znowu potwierdzeniem podejrzeń męża, niemało przyczyniła się do jej decyzji; chcąc uniknąć, by pan de Nemours nie został z nią sam na sam, oświadczyła pani de Mercoeur, że ją odwiezie aż na skraj lasu, i nakazała, aby karoca jechała za nią. Ból, jaki uczuł książę, widząc wciąż tę samą srogość pani de Clèves, był tak gwałtowny, że w jednej chwili zbladł. Pani de Mercoeur spytała, czy mu nie słabo; ale on patrzał na panią de Clèves niepostrzeżenie dla wszystkich i powiedział jej swoimi oczyma, że jedynym jego cierpieniem jest rozpacz. Musiał wszakże pozwolić paniom odjechać, nie śmiejąc jechać za nimi, po tym zaś, co powiedział, nie mógł już wracać z siostrą; zaczem pospieszył do Paryża i opuścił go nazajutrz.

Dworzanin pana de Clèves śledził księcia ciągle: wrócił też do Paryża i kiedy ujrzał, że pan de Nemours odjeżdża do Chambord, wziął pocztę, aby przybyć przed nim i zdać sprawę ze swej podróży. Pan de Clèves oczekiwał jego powrotu jak rzeczy, która miała rozstrzygnąć o nieszczęściu całego jego życia.

Skoro tylko go ujrzał, osądził z jego twarzy i milczenia, że ma dlań same przykre wieści. Siedział jakiś czas przejęty zgryzotą, ze spuszczoną głową, nie mogąc mówić; wreszcie dał mu znak ręką, aby wyszedł.

— Idź — rzekł — widzę, co mi masz do powiedzenia; ale nie mam siły słuchać.

— Nie mam ci, panie, nic do powiedzenia — odparł dworzanin — co by pozwalało na jakiś pewny sąd. Prawda, że pan de Nemours wszedł dwa razy w nocy do ogrodu i że był następnego dnia w Colomiers z panią de Mercoeur.

— To dosyć — odparł pan de Clèves, dając mu jeszcze raz znak, aby odszedł — to dosyć, nie trzeba mi bliższych wyjaśnień.

Dworzanin musiał zostawić swego pana pogrążonego w boleści. Nie było może sroższej rozpaczy i mało który z ludzi o sercu tak wielkim i namiętnym jak pan de Clèves odczuł równocześnie ból, jaki sprawia niewierność kochanki i wstyd, że się jest zdradzonym przez żonę.

Pan de Clèves nie mógł się oprzeć przygnębieniu, jakie nim owładnęło. Gorączka chwyciła go tej samej nocy, z tak ciężkimi przypadłościami, że od razu choroba wydała się bardzo niebezpieczna. Uprzedzono panią de Clèves; zjechała pilno. Kiedy przybyła, mąż miał się jeszcze gorzej: uczuła w nim taki lodowaty chłód, że ją to bardzo zdziwiło i zmartwiło. Wydało się jej nawet, że z niechęcią przyjmuje jej usługi, ale myślała, że to może skutek choroby.

Skoro tylko zjawiła się w Blois, gdzie dwór znajdował się w tej chwili, pan de Nemours nie mógł się wstrzymać od radości na wieść, że ona jest tam, gdzie i on. Próbował ją widzieć, zachodził co dzień do pana de Clèves pod pozorem dowiadywania się o jego zdrowie; ale na próżno. Nie wychodziła z pokoju męża, gnębił ją strasznie stan, w jakim go znalazła. Pan de Nemours zrozpaczony był jej strapieniem; rozumiał, jak bardzo to strapienie musiało odnowić przywiązanie jej do męża, i jak niebezpieczne jest to przywiązanie dla innych jej uczuć, świadomość ta przejęła go na jakiś czas śmiertelną zgryzotą; ale ciężki stan pana de Clèves ukazał mu nowe nadzieje. Ujrzał, że pani de Clèves zyska może swobodę pójścia za swoją skłonnością i że może go czeka jeszcze pasmo rozkoszy i szczęścia. Nie mógł znieść tej myśli, tyle w nim rodziła wzruszenia i szału, oddalał ją od siebie z obawy, aby nie popaść w zbytnią rozpacz w razie, gdyby postradał te nadzieje.

Tymczasem pana de Clèves lekarze niemal odstąpili. Jednego z ostatnich dni, spędziwszy bardzo złą noc, powiedział rano, że chce odpocząć. Pani de Clèves została sama w swoim pokoju; zdawało się jej, że zamiast odpoczywać mąż jest bardzo niespokojny. Zbliżyła się i wsparła się o jego łóżko z twarzą zroszoną łzami. Pan de Clèves zamierzał nie okazywać ciężkiego żalu, jaki ma do niej: ale opieka, jaką go otaczała, i zmartwienie jej, które zdawało się niekiedy szczerze, a czasem znowuż zdawało mu się dziełem udania i przewrotności, budziły w nim uczucia tak sprzeczne i tak bolesne, że nie mógł ich zdławić w sobie.

— Wylewasz, pani, wiele łez — rzekł — z powodu śmierci, którą sama sprawiłaś i która nie może budzić w tobie smutku, jaki okazujesz. Nie jestem już zdolny czynić ci wymówek — ciągnął głosem osłabłym z choroby i bólu — ale umieram z okrutnej zgryzoty, jaką mi sprawiłaś. Trzebaż, aby postępek tak niezwyczajny, jak ów w Colomiers, tak mało miał wpływu na przyszłość? Czemuś mi się zwierzała z miłości do pana de Nemours, jeśli cnota twoja nie miała już siły mu się opierać? Kochałem cię do tego stopnia, że chętnie dałbym się oszukać, wyznaję to ku memu wstydowi; żałowałem tego zwodnego spokoju, z którego mnie wyrwałaś. Czemuś mnie nie zostawiła w spokojnym zaślepieniu, którym cieszy się tylu mężów? Byłbym może całe życie nie wiedział, że ty kochasz pana de Nemours. Umrę — dodał — ale wiedz, że czynisz mi śmierć lubą i że po stracie szacunku i tkliwości, jakie miałem dla ciebie, życie byłoby mi wstrętne. Co by mi to było za życie — ciągnął — spędzić je z istotą, którą tak kochałem i która mnie tak okrutnie oszukała, lub też żyć w rozłączeniu i dojść do wybuchów i gwałtów, tak sprzecznych z mą naturą i z mą dawną miłością dla ciebie? Była ona większa niż myślałaś; kryłem się z nią nawet przeważnie przed tobą z obawy, aby nie być ci natrętnym lub nie umniejszyć twego szacunku zachowaniem, które nie byłoby właściwe dla męża. Słowem, wart byłem twego serca; jeszcze raz mówię, umieram bez żalu, skoro nie mogłem go mieć i skoro nie mogę go już pragnąć. Żegnaj, pani; pożałujesz kiedyś człowieka, który cię kochał uczuciem szczerym i prawym. Poznasz zgryzoty, jakie znajdują osoby cnotliwe w takich związkach, i poznasz różnicę między miłością taką jak moja a uczuciami tych, którzy, okazując ci miłość, szukają jedynie chwały uwiedzenia cię. Ale śmierć moja zostawi ci swobodę — dodał — będziesz mogła uszczęśliwić pana de Nemours, nie uciekając się do zbrodni. Cóż mi znaczy — dodał — co się stanie, gdy mnie już nie będzie; cóż za niezgodna słabość myśleć jeszcze o tym.

Pani de Clèves była tak daleka od myśli, że mąż ją podejrzewa, iż słuchała tych słów, nie rozumiejąc ich, sądząc, że on jej wyrzuca tylko skłonność do pana de Nemours. Nagle, wyrwana z osłupienia, krzyknęła:

— Ja, zbrodni! Sama myśl o tym jest mi nieznana. Najsurowsza cnota nie może wskazać innego postępowania niż to, którego ja się trzymałam; nigdy nie uczyniłam nic, czego bym nie pragnęła, abyś był świadkiem.

— Czy byłabyś pragnęła — odparł pan de Clèves, patrząc na nią ze wzgardą — abym był świadkiem nocy, które spędziłaś z panem de Nemours? Ha! pani, czy ja o tobie mówię, kiedy mówię o kobiecie która; spędzała noce z mężczyzną?

— Nie, mężu — rzekła — nie, nie o mnie mówisz. Nigdy nie spędziłam ani nocy, ani nawet chwili z panem de Nemours. Nigdy nie widział mnie na osobności; nigdy nie ścierpiałam, ani nie słuchałam go i mogę przysiąc na wszystko...

— Nie mów więcej — przerwał pan de Clèves — fałszywe przysięgi czy wyznanie sprawiłyby mi może jednaką przykrość.

Pani de Clèves nie mogła nic odpowiedzieć; łzy i ból odejmowały jej mowę; wreszcie rzekła z wysiłkiem:

— Popatrz na mnie bodaj, wysłuchaj mnie. Gdyby szło tylko o mnie, zniosłabym te wymówki, ale tu idzie o twoje życie. Wysłuchaj mnie przez miłość samego siebie; niepodobna, abym, będąc tak szczerą, nie przekonała cię o mej niewinności.

— Dałby Bóg, abyś mnie mogła przekonać! — wykrzyknął — Ale co możesz mi powiedzieć? Czy pan de Nemours nie był w Colomiers wraz z siostrą? I czy nie spędził dwóch poprzednich nocy z tobą w ogrodzie?

— Jeśli to jest moja zbrodnia — rzekła — łatwo się usprawiedliwię. Nie proszę cię, abyś mi wierzył; ale uwierz wszystkim swoim ludziom i spytaj, czy chodziłam do ogrodu w wilię dnia, w którym pan de Nemours przybył do Colomiers, czy nie wróciłam wieczór do domu o dwie godziny wcześniej niż zwykle.

Opowiedziała mu następnie, jak jej się zdawało, że widzi kogoś w ogrodzie. Wyznała nawet, że sądziła, iż to jest pan de Nemours. Mówiła o tym z taką pewnością i tak łatwo jest przekonać o prawdzie, nawet gdy nie jest prawdopodobna, że pan de Clèves był niemal przekonany o jej niewinności.

—