Przedwiośnie - Stefan Żeromski (nowoczesna biblioteka szkolna .TXT) 📖

Lokaj wszedł i cichym głosem poprosił do stołu.

Panna Wanda Okszyńska miała skończonych szesnaście lat, a jednak nie mogła przeleźć z piątej do szóstej klasy szkoły państwowej w Częstochowie. Skończyło się na tym, że jej poradzono, ażeby sobie poszła na grzyby, gdyż z jej nauki nic nie będzie.

Starania ojca, urzędnika bankowego, nic nie mogły wskórać, gdyż rzeczywiście Wandzia nie nadawała się do szóstej klasy. Krótko mówiąc, nie umiała „na wyrówki” tabliczki mnożenia, a wszelkie „słówka” stale wyfruwały z jej biednej głowy. Nieszczęsny ojciec rozgniewał się na dobre i nie chciał patrzeć na oblicze tej domowej „oślicy”. Matka — rodzona siostra żony rządcy majątku „hrabiów” Wielosławskich w Nawłoci, pana Turzyckiego — wyprawiła niepoprawną „oślicę” na wieś do siostry, ażeby choć przez czas pewien zeszła z oczu ojcowskich i spod jego ciężkiej pięści. Tę to pannę Wandzię Okszyńską widział Cezary Baryka, gdy się salwowała250 ucieczką ścigana przez mściwą perliczkę.

Owa panna Wanda jedno tylko miała na swe usprawiedliwienie: grała na fortepianie. Nic do jej głowy nie przystępowało, tylko ta muzyka. Mogła grać przez cały dzień, nic nie jedząc ani pijąc — mogła nie spać, a nawet nie wiedzieć, że żyje na świecie, byleby jej tylko pozwolono bębnić na fortepianie. Toteż i bębniła. Rodzice rujnowali się na wynajem pianina i na drogie honoraria dla metrów251. Ci kręcili głowami i wszyscy, jak jeden, zapewniali: nadzwyczajna zdolność, zadziwiające ucho, niesłychana pamięć, istotny talent! Panny Wandzi nie wbijało to w ambit. Ona grała dla samej muzyki. Upijała się tą swoją „wyższą” muzyką niczym pijak gorzałką. Po przyjeździe do Nawłoci i do mieszkania wujostwa, gdzie fortepianu nie było, nieszczęsna „oślica” chodziła jak błędna owca. Po pewnym czasie ciotka Turzycka zastawała Wandzię siedzącą przy stole i zapamiętale przebierającą po nim palcami, nie bez zażywania fikcyjnego pedału. Łzy lały się z oczu wygnanki, gdy tak sobie wygrywała na kancelaryjnym stole, pod nieobecność wujcia Turzyckiego.

Panna Karolina Szarłatowiczówna, która bywała w mieszkaniu rządcostwa, przyniosła wiadomość o tęsknocie Wandzi Okszyńskiej za fortepianem, szeroko rozłożyła tę wiadomość przed zgromadzeniem w tak zwanym „pałacu” i odpowiednio ją oświetliła. Ksiądz Anastazy, ciotki Aniela i Wiktoria i w ogóle wszyscy domownicy poczęli domagać się niezwłocznego dopuszczenia muzyczki do „pałacowego” fortepianu, który pod swym pokrowcem zapomniał już poniekąd, że jest jakimś tam muzycznym instrumentem, i przyzwyczajał się z wolna do roli mebla cennego, lecz gruntownie nieużytecznego. Pani Wielosławska nie bez pewnej opozycji ustąpiła. I oto panna Wanda Okszyńska dorwała się do fortepianu. Wolno jej było odwalać swą sztukę pod następującymi kondycjami252: 1) przed obiadem; 2) gdy nie ma gości; 3) gdy nikt nie jest cierpiący; 4) gdy nikt nie śpi; 5) gdy w ogóle nikt nie zaprotestuje.

Hipolit i Cezary powróciwszy na swej linijce ze śniadania u pani Laury Kościenieckiej, wchodząc na ganek usłyszeli w salonie pysznie oddany Polonez A-dur Szopena. Ksiądz Anastazy, który już dawno wstał i „kiedy — kiedy! odprawił mszę świętą” w kościele parafialnym wsi włościańskiej Nawłoć Dolna, a teraz dawał baczenie na przygotowania do obiadu, będące właśnie w toku pod przewodnictwem Maciejunia — objaśnił przybywających, kto gra, i rozpowiedział całkowitą historię o pannie Wandzi. Zalecił, żeby tej osóbce nie przeszkadzać, nie zaglądać do salonu w ogóle, a natomiast usiąść sobie grzecznie w stołowym pokoju i wypić rozważnie przed obiadem, co tam Maciejunio z pewnością podać nie omieszka. Ale dwaj rycerze, którzy wrócili w humorach różowych, pośniadankowych, byli innego zdania. Postanowili właśnie zobaczyć muzykującą pannę i zapoznać się z nią natychmiast. Hipolit pierwszy otworzył drzwi z sieni na lewo do salonu i pociągnął za sobą przyjaciela. Ostatni zobaczył przed sobą ofiarę prześladowań ptasich. Stała obok fortepianu, po pensjonarsku strwożona wejściem dwu młodych kawalerów, z których jeden był — o rozpaczy! — panem dziedzicem Nawłoci z przyległościami. Dygnęła przed panem dziedzicem i z wyrazem uszczęśliwienia podała mu rękę, gdy on raczył ją zaszczycić podaniem swojej. Lepiej się jednak zaprezentowała niż w chwili ucieczki w poprzek dziedzińca. Była po dziewczęcemu wysmukła, ale już po panieńsku „sformowana”. Miała długie nogi i długie ręce, długie włosy w warkocz splecione, ale w oczach wyraz szczególny, głęboki i niesamowity, jakby nie z tego świata.

„Nie! Ona się nigdy nie nauczy tabliczki mnożenia!” — pomyślał Cezary.

Na natarczywe prośby, żeby gry nie przerywała, panna Wanda stała się blada jak kreda. Skręcała się na bok jak przed nauczycielem arytmetyki i przebierała palcami w sposób znamionujący ostateczny upadek inteligencji. Cezaremu żal było tego panieństwa. Przypomniał sobie, że przecie to on grywał z matką dzień w dzień na cztery ręce, a lekcyj muzyki nabrał się co niemiara.

Zaproponował tej pannicy, czyby nie chciała zagrać z nim na cztery ręce Tańców Węgierskich Liszta253 — co jeszcze pamiętał wcale dobrze. Zgodziła się skinieniem głowy, gdyż głosu żadną miarą nie mogła ze siebie wydobyć. Usiedli i zagrali. Skoro zaś zaczęli grać, ta trusia odzyskała nie tylko władzę nad sobą, ale objęła ją nad tym nieznajomym panem — nie mówiąc już o tym, że prym trzymała w recytacji utworu. Twarz jej zmieniła się, ożyła, rozgorzała i stała się piękną. Ilekroć zwracała się do towarzysza gry, szczególny blask, połysk wyższej inteligencji, można by powiedzieć: geniusz muzyczny płonął w jej oczach. Zeszli się do salonu wszyscy domowi i, porozsiadawszy się wygodnie w różnych miejscach, słuchali dobrej, brawurowej muzyki. Przerwał tę biesiadę przedobiednią Maciejunio ukłonami i delikatnymi skinieniami, znamionującymi niewątpliwą obecność „wazy na stole”. Panna Wanda oderwała ręce od klawiszów, wstała posłusznie i cichaczem, wśród śmiesznych dygów, umknęła z salonu.

Okazało się, iż zdrowie panny Karoliny Szarłatowiczówny nie było, na szczęście, w stanie tak beznadziejnym, żeby „chora” nie mogła zasiąść przy wspólnym obiedzie. Nie tylko zasiadła, ale zajmowała się ekspedycją dań w sposób żywiołowy. Była tylko w stosunku do Cezarego Baryki niepowściągliwie dumna i wyniosła. Nie spoglądała na niego wcale, a jeżeli twarz jej zwróciła się w jego stronę, to powieki oczu nakrywały źrenice. Było to nawet i musi pozostać nadal niedocieczoną tajemnicą, jakim sposobem, mając oczy tak szczelnie zamknięte, dostrzegła jego ukłon i odpowiedziała nań iście monarszym skinieniem głowy. Cezary chciał rozwikłać tę niedogodną sytuację, toteż nie pozwolił sobie nawet na najlżejszy uśmiech. Opowiadał wesoło towarzystwu o jeździe linijką, o wizycie w Leńcu i umyślnie w karykaturalny sposób ośmieszał siebie jadącego na szybkolotnej linijce, ażeby właśnie śmieszność na siebie skierować i przerzucić. Wszystko to nie udało się. Panna Szarłatowiczówna wszelkie jego usiłowania w tym kierunku przyjmowała z nosem tak wysoko zadartym i z takim skrzywieniem ust, jakby istotnie w jego wywodach zawarty był jakiś zapach mocno nieprzyjemny. W pewnej chwili Cezary Baryka doznał uczucia głębokiego zdumienia. Gdy bowiem starał się najbardziej altruistycznie w stosunku do tej panienki bawić towarzystwo swoim kosztem, ona — znajdując się w owej chwili obok kredensowej szafy, a poza plecami wszystkich zebranych przy stole — wywiesiła pod adresem narratora język ogromnej długości, prawdziwie do pasa. Ten polemiczny zabieg, przedsięwzięty przez pannę Karolinę, trwał tak niesłychanie krótko, że Cezary zadał sobie pytanie, czy przypadkiem nie uległ halucynacji. Zwątpienie było tym silniejsze, skoro ton wyrzeczeń panny Szarłatowiczówny był znowu tak wybujały i dostojny, jakby się słyszało mowę tronową królowej albo przemówienie maturalne przełożonej pensji (z prawami gimnazjalnymi).

Wszystko jednakże szło jako tako, gdyby nie nieszczęsne upodobanie księdza Anastazego do śpiewu. Biorąc filiżankę kawy i dolewając pewien różowy dodatek w mały kieliszeczek, kapłan zanucił swe uprzykrzone: