W cieniu wiązów - Anatole France (internetowa czytelnia książek TXT) 📖
W cieniu wiązów to pierwsza część tetralogii Historia współczesna autorstwa Anatole'a Franca.
Uczony Bergeret, uznawany za porte-parole autora, obserwuje współczesną mu rzeczywistość i konfrontuje się z jej problemami. Wchodzi w kontakt ze społecznością duchownych, z którymi odbywa interesujące dysputy, a także wyrabia sobie opinię dotyczącą kleru, mogąc dostrzec różne ułomności i niegodziwości. Uprzejmy, ale sceptyczny obserwuje przedstawicieli wyższych sfer, a odpoczywa w intelektualnej atmosferze w księgarni w towarzystwie starożytnych klasyków. Powieść W cieniu wiązów została wydana w 1896 roku.
Anatole France był francuskim pisarzem, którego lata twórczości przypadają na przełom XIX i XX wieku. Był bibliofilem i historykiem, prezentował postawę racjonalistyczną i sceptyczną, jego dzieła mają charakter filozoficzny, ale także satyryczny. Miał duży wpływ na twórczość m.in. Conrada, Prousta i Huxleya. W 1921 roku został uhonorowany Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury.
- Autor: Anatole France
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W cieniu wiązów - Anatole France (internetowa czytelnia książek TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Anatole France
— Nie dziękuj mi pan: to z cygar gospodarza.
Był to zwykły jego dowcip.
Nadszedł wreszcie i pan Dellion ze znaczniejszą liczbą gości, którzy, bardziej uprzejmi, pozostali jakiś czas z paniami. Właśnie słuchał on życzliwie pana de Gromance, tłumaczącego mu, jak konieczne jest na polowaniu ścisłe ocenianie odległości.
— Na przykład zając wydaje się na nierównym terenie bardziej oddalony, podczas gdy na gruncie płaskim z odległości przeszło pięćdziesięciu metrów wydaje się, że można jeszcze do niego strzelać. To tłumaczy...
— Panie Peloux — rzekł pan Worms-Clavelin biorąc kij z postumentu — cóż, zagramy partyjkę?
Prefekt Worms-Clavelin grał świetnie w bilard, ale pan prezes Peloux nie ustępował mu w tej sztuce. Skromny rejent normandzki na skutek jakiejś przykrej sprawy z gruntami zmuszony był sprzedać swą kancelarię, lecz został mianowany sędzią w epoce, gdy Republika oczyszczała sądownictwo. Przerzucano go z jednego końca Francji w drugi. W trybunałach, gdzie znajomość prawa niemal zanikała, jego dawna praktyka prawnicza czyniła go pożytecznym, stosunki zaś ministerialne zapewniły mu awans. Ale niejasne pogłoski o jego przeszłości szły za nim wszędzie, świat odmawiał mu szacunku. Przemyślny rozsądek pozwolił mu znieść długotrwałe lekceważenie. Obelgi przyjmował ze spokojem. Pan Lerond, dymisjonowany podprokurator, obecnie adwokat przy sądzie w ***, mawiał o nim do kolegów w kuluarach sądowych: „To człowiek rozumny, który mierzy, jak daleko z jego fotela do ławy oskarżonych”. Jednak ten szacunek ogólny, o który pan Peloux się nie starał i który omijał go dotąd, nagłym zwrotem dziś przyszedł sam. Od dwóch lat sfery sądowe uważały pana prezesa Peloux za szlachetnego sędziego. Podziwiano jego odwagę, gdy, spokojny i uśmiechnięty między dwoma bladymi asesorami, skazał na pięć lat więzienia trzech anarchistów, którzy rozdawali w koszarach odezwy wzywające ludy do braterstwa.
— Dwanaście na cztery — zapowiedział prezes Peloux.
Dzięki długoletniej wprawie, nabytej w cichej kawiarence na zapadłej prowincji, grał jak zawodowiec, zbierał kule w kąciku bilardu, robił całe serie karamboli. Prefekt Worms-Clavelin poczynał sobie w szerszym, wznioślejszym, bardziej hazardowym stylu, w stylu artystycznych kawiarni Montmartre i Clichy. I obwiniając tutejszy stół bilardowy o niepowodzenie swych śmiałych posunięć, skarżył się na twardość band.
— W Tuilière, u mego kuzyna Jakuba — rzekł pan de Terremondre — jest bilard datujący się z czasów Ludwika XV; stoi on w bardzo niskiej, sklepionej sali, bielonej wapnem. Można jeszcze odczytać tam napis: „Uprasza się Jaśnie Panów nie opierać kijów swych o ścianę”. Prośby tej nie słuchano wcale, bo sklepienie usiane jest mnóstwem małych, okrągłych dziurek, których pochodzenie wyjaśnia właśnie ten napis.
Z kilku stron jednocześnie zapytano pana Peloux o szczegóły sprawy w domu królowej Małgorzaty. Zabójstwo wdowy Houssieu poruszyło całą okolicę i wzbudzało ciekawość. Nikomu nie było tajne, że silne poszlaki ciążyły na dziewiętnastoletnim czeladniku rzeźniczym, imieniem Lecoeur; widywano go dwa razy na tydzień, jak z koszykiem na głowie wchodził do domu staruszki. Wiedziano także, że trzymani są pod śledztwem, jako wspólnicy, dwaj terminatorzy tapicerscy w wieku od czternastu do szesnastu lat, i mówiono, że zbrodnia dokonana została w okolicznościach, które czyniły opowiadanie o niej szczególnie drażliwym.
Prezes Peloux, pytany o to, uniósł znad bilardu swą okrągłą, rudą głowę, mrugnął okiem i rzekł:
— Śledztwo jest ukończone. Odtworzono w całości scenę zabójstwa. Nie zdaje mi się, by mogła istnieć jeszcze najmniejsza wątpliwość co do czynów rozpustnych, które poprzedziły zbrodnię i ułatwiły jej spełnienie.
Wziął kieliszek, wypił łyk armaniaku, cmoknął językiem i zawołał:
— Nektar! Aksamit!
I kiedy krąg ciekawych cisnął się do niego dopytując o szczegóły, sędzia po cichu zdradził parę okoliczności, które wzbudziły szmer zdziwienia i pomruki obrzydzenia.
— Czyż możliwe? — mówiono. — Kobieta osiemdziesięcioletnia?
— Fakt ten — odrzekł prezes Peloux — nie jest odosobniony. Wierzcie, panowie, mojemu długoletniemu doświadczeniu sądowemu. Młodzi urwisze na przedmieściach więcej wiedzą o tym od nas. Zbrodnia w domu królowej Małgorzaty jest zbrodnią znanego rodzaju, mogę powiedzieć: zbrodnią typu klasycznego. Zaraz wietrzyłem rozpustę starczą i wiedziałem bardzo dobrze, że Roquincourt, któremu powierzono śledztwo, idzie mylnym śladem. Kazał naturalnie aresztować wszystkich włóczęgów i żebraków błąkających się w obrębie kilku mil. Wszyscy wzbudzali w nim podejrzenia; do reszty stropiło go to, że jeden z nich, Sieurin, przezwany Skowronią Nóżką, stary recydywista, przyznał się do zbrodni.
— Jak to?
— Nudził się sam w celi. Obiecano mu tytoń do fajki, jeżeli się przyzna. Przyznał się. Opowiadał wszystko, czego chciano. Ten Sieurin, trzydzieści siedem razy karany za włóczęgostwo, niezdolny jest zabić muchę. Nigdy nic nie ukradł. Jest to matołek, istota nieszkodliwa. W chwili zbrodni żandarmi widzieli go na wzgórzach Duroc; robił tam dla dzieci fontanny ze słomek i czółenka z korków.
Prezes Peloux znów powrócił do partii bilardu.
— Dziewięćdziesiąt na czterdzieści... Przez ten czas Lecoeur opowiadał wszystkim dziewkom na ulicy Carreaux, że on to zrobił, a właścicielki domów publicznych składały u komisarza policji kolczyki, łańcuszki i pierścionki wdowy Houssieu, które rzeźnik rozdawał ich dziewczętom. Ten Lecoeur, jak tylu innych morderców, sam się wydał. Ale Roquincourt, wściekły, zatrzymał Skowronią Nóżkę w areszcie. Siedzi tam jeszcze. Dziewięćdziesiąt dziewięć... i sto.
— No, no! — rzekł prefekt Worms-Clavelin.
— Zatem — szepnął pan Dellion — ta osiemdziesięciotrzyletnia kobieta miała jeszcze... To nie do uwierzenia!
Lecz doktor Fornerol przyłączając się do zdania prezesa Peloux zapewnił, że nie jest to wypadek tak rzadki, jakby sądzić można, i zaczął rzecz tłumaczyć fizjologicznie. Słuchano go z zajęciem. Z kolei przytoczył różne wypadki zboczeń instynktu płciowego i zakończył w ten sposób:
— Gdyby diabeł unosząc nas w powietrzu uchylił przed oczami naszymi dachy domów miejskich, ujrzelibyśmy rzeczy okropne, przerażeni bylibyśmy odkryciem wśród naszych współobywateli tylu maniaków, ludzi zwyrodniałych i szaleńców.
— Ba! — rzekł prefekt Worms-Clavelin — nie trzeba się przyglądać nazbyt z bliska. Wzięci oddzielnie, ludzie ci są może tacy, jak pan mówi, ale razem tworzą przepyszną całość dla administracji, ludność wspaniałej stolicy departamentu.
Tymczasem senator Laprat-Teulet, siedząc na ławeczce górującej nad bilardem, głaskał swą długą, siwą brodę. Było w nim coś z majestatu rzeki.
— Ja — rzekł — mogę wierzyć tylko w dobro. Gdziekolwiek spojrzę, wszędzie widzę cnotę i uczciwość. Na licznych przykładach mogłem stwierdzić, że obyczaje kobiet francuskich, zwłaszcza w klasach średnich, od czasów Rewolucji nic nie pozostawiają do życzenia.
— Nie jestem takim optymistą — odparł pan de Terremondre — ale istotnie nie przypuszczałem, aby za swymi zbutwiałymi murami, za wąskimi oknami osnutymi zasłoną sieci pajęczych dom królowej Małgorzaty ukrywał tak haniebne tajemnice. Odwiedziłem kilka razy wdowę Houssieu; wydała mi się staruszką skąpą, nieufną, trochę słabą na umyśle, ale podobną do tylu innych! Zresztą, jak mawiano za czasów królowej Małgorzaty:
Nie będzie już swoją rozpustą obrażać herbowej tarczy zacnego Filipa Tricouillard.
Na to imię z rozgorzałych twarzy buchnął wesoły śmiech. Ta tarcza emblematyczna, świadectwo potrójnej mocy seksualnej, która równała dawnego mieszczanina z wielkim kondotierem z Bergamo, była skrytą radością i dumą miasta. Mieszkańcy kochali tego dzielnego pradziada z czasów króla Stu nowych nowel90, swego starożytnego ławnika, Filipa Tricouillard, chociaż prawdę mówiąc znany im był tylko ze swej przyrodzonej zalety, której zawdzięczał znakomite przezwisko.91
W dalszym ciągu rozmowy doktor Fornerol przytoczył jeszcze kilka innych przykładów tej anomalii i zapewnił, że wedle niektórych pisarzy zaszczytna ta potworność przekazuje się dziedzicznie i utrwala w pewnych rodzinach. Na nieszczęście ród zacnego Filipa wygasł już od przeszło dwustu lat.
W związku z tym pan de Terremondre, jako prezes Towarzystwa Archeologicznego, opowiedział historię prawdziwą.
— Nasz archiwista departamentalny, uczony pan Mazure, na strychu prefektury odnalazł niedawno dokumenty odnoszące się do procesu o cudzołóstwo, wytoczonego właśnie w epoce Filipa Tricouillard, w końcu XV wieku, przez Jehana Tabouret przeciwko Sydonii Cloche, jego małżonce. Sydonia zrodziła trojaczki, a imć pan Jehan Tabouret przyznawał się tylko do bliźniąt i utrzymywał, że trzecie dziecko nie jest jego. Twierdził, że nie jest zdolny do spłodzenia więcej niż dwóch istot na raz. I przytaczał dowody oparte na przekonaniu kumoszek, cyrulików i aptekarzy, którzy twierdzili, że normalna budowa człowieka nie może dostarczyć materiału na więcej niż na bliźnięta. Na tej podstawie uznano, że biedna Sydonia widocznie się puściła na boku, za co posadzono ją nagą na ośle, twarzą do ogona, i oprowadzano przez całe miasto do stawu Evés, w którym po trzykroć ją zanurzono. Kary tej nie byłaby poniosła, gdyby jej złośliwy mąż był równie szczodrze uposażony przez matkę Naturę jak nasz zacny Filip Tricouillard.
Przed boczną furtką domu Rondonneau prefekt obejrzał się na prawo i lewo, czy czasem ktoś go nie śledzi. Podobno mówiono w mieście, iż chodzi na schadzki do domu Rondonneau i że widziano panią Lacarelle wchodzącą za nim do tego domu, zwanego domem Dwóch Satyrów. Gniewało go to bardzo. Miał jeszcze inny powód do niezadowolenia. „Liberał”, który go długo oszczędzał, napadał nań gwałtownie z powodu budżetu departamentalnego. Pismo konserwatywne ganiło go za przenoszenie wydatków z jednej pozycji budżetu na drugą i za ukrycie wydatków na propagandę wyborczą. Prefekt Worms-Clavelin był człowiekiem wypróbowanej uczciwości. Pieniądz wzbudzał w nim szacunek i miłość jednocześnie. Przed „walorami” doświadczał takiego uczucia religijnego lęku, jaki księżyc wzbudza w psach. Miał kult dla bogactwa.
Budżet jego był bardzo przyzwoicie zrównoważony. Oprócz nieprawidłowości, które już się stały prawidłowymi na skutek złej administracji, wspólnej całej Republice, nic karygodnego nie można by w nim znaleźć. Pan Worms-Clavelin wiedział o tym. Czuł się silny w swej uczciwości. Ale niecierpliwiły go polemiki prasy. Niechęć przeciwników i nienawiść partii, które, jak sądził, udało mu się rozbroić, zasmucały jego serce. Cierpiał, że pomimo tylu ofiar nie udało mu się pozyskać szacunku konserwatystów, co w duchu wyżej stawiał niż przyjaźń republikanów. Należało natchnąć „Latarnię” do replik zręcznych i energicznych, prowadzić polemikę żywą, może długą. Ta myśl mąciła głębokie lenistwo umysłu i niepokoiła jego rozwagę, która lękała się każdego czynu jako źródła niebezpieczeństw.
Toteż był w bardzo złym humorze. Sucho zapytał pana Rondonneau, rzucając się na skórzany fotel, czy przyszedł już ksiądz Guitrel. Ksiądz Guitrel jeszcze nie nadszedł. Pan Worms-Clavelin porwał gazetę z biurka jubilera i próbował czytać paląc cygaro. Ale ani polityka, ani dym cygara nie zdołały zatrzeć ciemnych obrazów nagromadzonych w jego duszy. Oczyma czytał, lecz myślał o napaściach „Liberała”: przenoszenie wydatków! „Nie ma pięćdziesięciu osób w mieście, które by wiedziały, co to znaczy. A widzę już wszystkich głupców w departamentach, jak trzęsą głowami i powtarzają poważne zdanie swego dziennika: Z żalem stwierdzić musimy, że pan prefekt nie zerwał z nieznośną i godną potępienia praktyką budżetową”. Popiół z cygara obficie sypał się na kamizelkę, a prefekt myślał dalej: „Czemu napada na mnie «Liberał»? Przeprowadziłem na posła jego kandydata. W moim departamencie jest najwięcej monarchistów ugodowych na urzędach”. Przewrócił stronicę gazety. Myślał dalej: „Nie maskowałem żadnego niedoboru. Sumy przyznane przy otwarciu kredytów nie zostały wydane inaczej, niż przewidziano. Ci ludzie nie znają się na budżetach. I polemizują w złej wierze”. Wzruszył ramionami i ponury, obojętny na popiół cygara pokrywający mu piersi i kolana, pogrążył się w gazetę.
Oczy jego padły na zdanie:
„Dowiadujemy się, że wielki pożar wybuchł na przedmieściu Tobolska. Sześćdziesiąt drewnianych domów stało się pastwą ognia. Przeszło sto rodzin pozostało bez chleba i dachu”.
Czytając to prefekt Worms-Clavelin wydał okrzyk głęboki, coś jakby pomruk triumfalny, i uderzając nogą w biurko jubilera zapytał:
— Rondonneau, powiedz, Tobolsk to jakieś miasto w Rosji, nieprawdaż?
Rondonneau unosząc swą łysą głowę niewiniątka odrzekł, że istotnie Tobolsk jest to miasto w Rosji azjatyckiej.
— No więc! — zawołał prefekt Worms-Clavelin — urządzamy zabawę na rzecz pogorzelców z Tobolska.
I dodał przez zęby:
— Urządzę im zabawę rosyjską. Będę miał spokój przez sześć tygodni, a oni tymczasem przestaną gadać o budżecie.
W tej chwili ksiądz Guitrel, z kapeluszem pod pachą, rozglądając się niespokojnie, wszedł do magazynu jubilera.
— Czy ksiądz profesor wie — rzekł prefekt — że na ogólne żądanie zezwalam na urządzanie koncertów, przedstawień galowych, bazarów dobroczynnych itd. na korzyść pogorzelców z Tobolska? Spodziewam się, że Kościół przyłączy się do tych zabaw dobroczynnych.
— Kościół, panie prefekcie — odrzekł ksiądz Guitrel — ma ręce pełne pociech dla strapionych, którzy się doń zwracają. I bez wątpienia jego modły...
— Ale, ale, księże profesorze, sprawy księdza nietęgo idą. Wracam z Paryża. Widziałem kilku przyjaciół z ministerstwa wyznań i przywożę złe nowiny. Przede wszystkim jest was osiemnastu.
— Osiemnastu?...
— Osiemnastu kandydatów na biskupstwo w Tourcoing. W pierwszym rzędzie ksiądz Olivet, proboszcz jednej z najbogatszych parafii Paryża, kandydat kancelarii prezydenta. Następnie ksiądz Lavardin, wikariusz generalny w Grenoble. Ten jest bardzo wyraźnie popierany przez nuncjusza.
— Nie mam zaszczytu znać księdza Lavardin, ale nie sądzę, by był kandydatem nuncjatury. Być może, że nuncjusz ma swego wybrańca. Ale z pewnością wybraniec ten pozostanie nieznany. Nuncjatura nie zabiega nigdy o swoich protegowanych. Raczej każe ich sobie narzucać.
— Ho, ho, sprytni oni są tam w nuncjaturze!
— Panie prefekcie, nie wszyscy ludzie są tam znakomici sami przez się, ale mają za sobą długotrwałe tradycje i postępują wedle reguł wielowiekowych. A to jest siła, panie prefekcie, wielka siła.
— Do licha, pewnie! Mówiłem więc, że są kandydaci prezydenta i nuncjatury. Jest jeszcze kandydat naszego arcybiskupa. Z początku głoszono i ja sam myślałem, że to ksiądz... Myliliśmy się, mój drogi przyjacielu, założę się, że nie zgadnie ksiądz nigdy, kto jest protegowanym Jego Eminencji kardynała Charlot.
— Proszę się
Uwagi (0)