Przedwiośnie - Stefan Żeromski (nowoczesna biblioteka szkolna .TXT) 📖

w skok szalony, co siły w biegunie. Cezary już nic nie widział. Cały jego wysiłek polegał na zachowaniu równowagi i utrzymaniu oparcia o plecy Hipolita. Koła wózka zdawały się nie dotykać ziemi, a zamiatały szosę w prawo i w lewo, coraz częstotliwiej furkocząc.

— Teraz uwaga! Pełny bieg! Full pace!239 — wrzasnął Hipolit.

W istocie, nastał bieg tak pełny, że Baryka przymknął oczy. Czekał na katastrofę. Rad by był wydobyć ręce spod uścisku łokci Hipolita i w pełnym biegu zeskoczyć, lecz Wielosławski nie popuszczał swego pasażera. Krzyk jego, popędzający konia, stał się dziki i srogi. Bat jego świstał. Ta wariacka jazda trwała tak długo, że pasażer stracił wszelką nadzieję, żeby się kiedykolwiek skończyć mogła. Czuł zawrót głowy i mdłości.

Za żadną jednak cenę nie byłby się przyznał do tego nierycerskiego stanu. Milczał mężnie i wytrwale czekał. Jak przez sen usłyszał w tym locie jakieś nawoływanie. Zobaczył jakieś z boku ruchome plamy, ale tak niejasno, w takich gzygzakach, że to nie dotarło do jego świadomości. Lecz oto Wielosławski począł zdzierać lejcami swego skakuna. Linijka pędziła jeszcze, lecz już bardziej środkiem szosy. Hipolit puścił ręce Cezarego i z całej siły siepał w tył lejcami rozbieganego konia. Wreszcie przeforsował go, puścił w kłus i stanął na miejscu.

— Patrz, jak mię ten wariat urządził! — zawołał Hipolit zeskakując z linijki na ziemię.

— Który wariat?

— Jeden z wariatów...

Istotnie, cały Hipolit był zabryzgany błotem, lepki od stóp do głów. Twarz jego ledwie było widać pod bryzgami.

— Zdaje mi się, że na nas ktoś wołał — rzekł Cezary.

— Skąd?

Rozejrzał się po polach i roześmiał radośnie:

— A! Pani Laura...

— Gdzie jaka znowu Laura?

— Sąsiadka nasza, pani Laura Kościeniecka, ze swym narzeczonym. Patrzże!

Cezary obejrzał się dookoła i rzeczywiście spostrzegł „sąsiadkę”. Zbliżała się młoda dama sadząc ślicznymi, wspaniałymi skokami na przepysznym szpaku240. Obok niej kłusował jeździec na gniadym wierzchowcu. Dama jechała po męsku, doskonale trzymając się na siodle i świetnie władając koniem. Gdy z polnej drogi zbliżyła się do szosy i miejsca postoju bohaterów linijki, Cezary mógł oglądać jej obcisły strój męski, lekkie buty, żółtawe ineksprymable, krótki spencerek i niski, okrągły kapelusz. Bujne blond włosy nad wyraz pięknego koloru, zwinięte w duży węzeł w tyle głowy, doskonale były ujęte przez owo niskie nakrycie głowy. Dama śmiała się do rozpuku, przypatrując się z uwagą Hipolitowi.

— Pospieszamy panu na pomoc, miły sąsiedzie! Jechaliśmy właśnie z panem Władysławem moimi granicami — aż tu widzimy, że kogoś na trakcie konik ponosi — ha-ha-ha!...

— Myli się pani. Konik nas wcale nie ponosił... — oburzył się Hipolit.

— Doprawdy? Nie? A to się cieszę. Bo już współczułam bliźniemu.

— Dziękuję w każdym razie za współczucie w swoim imieniu i w imieniu mego przyjaciela, Cezarego Baryki.

— A! — skinęła głową pani w stronę Baryki. — Zdaje mi się jednak, że moje współczucie raczej ubodło sąsiada... — ciągnęła złośliwie, zwracając się znowu w stronę Hipolita.

W ogóle „przyjaciela Baryki” zdawała się nie dostrzegać, jakby był czymś daleko mniej interesującym w tym zaprzęgu niż koń kasztan.

— Ależ go pan zmydlił241! — wtrącił mocnym, basowym głosem towarzysz pani Kościenieckiej. — Cały koń w pianach. Myślę, że go pan napalił. Ależ dycha! Kiedyż pan powrócił?

— Wczoraj.

— Tiens!242 — syknęła pani. — I już dziś rano tak forsowna eskapada!

— Na wojnie przyuczono nas rano wstawać.

— A pan także z wojny? — zapytała młoda dama zwracając się do Cezarego.

— Tak. Oczywiście. Tak jest, z wojny.

— Pan pozwoli, że się przedstawię... — rzekł do Cezarego swym najniższym basem towarzysz pani Kościenieckiej. — Jestem Barwicki.

— Baryka.

— Z uszanowaniem patrzę na prawdziwych żołnierzy... — mówił z oczyma przymrużonymi chytrawo. — Sam tutaj jedynie na miejscu działając w zakresie organizacji i świadczeń, prawdziwie cześć mam dla żołnierzy.

— Wiadomo przecie, że pan nie mógł iść ze względu na swą astmę... — wtrąciła pani Kościeniecka.

— Pan Władysław chory na astmę? Tak? Nic nie wiedziałem... — dziwił się Wielosławski. — To widocznie podczas wojny musiał się pan tej astmy nabawić...

— Gdzież tam! Już dawniej pan Władysław miał ataki duszności, a teraz się to uwidoczniło, gdy go lekarze podczas superrewizji243 zbadali.

— Życzę panu z serca powrotu do normalnego zdrowia! — mówił Wielosławski z najszczerszymi drwinami do potężnego jeźdźca, który mógłby pospołu ze swą astmą mury forteczne łamać.

— Dziękuję, dziękuję... — bełkotnął tamten ściskając co prędzej wyciągniętą prawicę.

— A czy panowie zdają sobie z tego sprawę, że jesteście na moim polu? — rzekła nagle pani Kościeniecka. — Zajechaliście moje dziedziny. „Gdy jeleń wszedł w moją puszczę, jeleń mój”244. Proszę do mnie na śniadanie.

— Pani Lauro! W takiej postaci? Proszę spojrzeć na mnie okiem uwagi i litości. Czy w takim stanie zabryzgania mogę jechać do Leńca?

— Może pan jechać! Jeszcze się tam w Leńcu może znajdzie jaki kawałeczek mydła, to się pan cudnie odmyje, a chłopiec panu ubranie oczyści.

— Ależ my jesteśmy wprost ze stajni!

— Powiedziałam, że proszę na śniadanie.

— Pani!

Piękna amazonka zawróciła swego szpaka na miejscu i zjechała z szosy na boczną drogę, biegnącą w poprzek niw zabronowanych i osnutych cienką siecią ozimin.

Za nią ruszył jej narzeczony. Obadwaj wojskowi wsiedli znowu na linijkę i pojechali za tamtą parą. Cezary zwrócił się teraz twarzą do konia i mógł widzieć amazonkę. Świetnie, a nade wszystko zgrabnie siedziała na koniu.

Była wysmukła, niezwykle kształtna, muskularna i, widać, mocna — ani zbyt chuda, ani zanadto tłusta. Oczy miała iście lazurowe. Nie było w niej ani cienia kokieterii, przesady, nieszczerości, snobizmu. Była naturalna i solidna w każdym ruchu, słowie, uśmiechu. Nawracała kilkakroć do linijki, żeby o coś zapytać albo coś wesołego powiedzieć. Wtedy jej koń wpadał na wywalcowaną rolę, którą jeszcze niedawno ostry, ranny deszcz uklepał — i kopyta jego po pęciny zaklękały się w świeże ciasto uprawy. Wtedy uda, piersi, ramiona jeźdźczyni harmonijnie z ruchami konia unosiły się, opadały i ciągnęły na siodle. Lekko się przechylała albo wdzięcznie gięła do taktu ze skokami wierzchowca. Prześliczna jej twarz wyrażała czerstwe zdrowie, a nadobna pierś oddychała w spazmach ruchu, swobodnie wciągając i wydając powietrze, które wcale jeszcze nie przeszło przez płuca niczyje.

Była w tej pani jakaś cecha otwartości, która nakłaniała do uczuć przyjaznych.

Ale piękność jej i oczywista na siodle niejako bryłowatość wdzięku ściskała widokiem swoim wnętrze patrzących młodzieńców. Oczy im się jarzyły. Gdy para narzeczonych cokolwiek się oddalała, żeby wśród uśmiechów szeptać o swych sprawach, Hipolit z cicha uświadamiał Cezarego:

— Wdowa. Laura. Pierwszy mąż Kościeniecki. Jakiś tam pisarz, literat, historyk. Umarł dwa lata temu. Majątek miał śliczny — o, ten, co go widać — Leniec. Kościeniecki był zawsze strupieszały, chory, mizantrop. Nie miał o czym gadać z nikim w sąsiedztwie. Przykry był człowiek. No, umarł. Teraz się ten Barwicki rozbija o jej rękę. Są po słowie, nawet, widzę, baba podkochuje się w tym astmatyku.

— No, od czegóż by była Laura245? Romantyczne macie imiona w okolicy.

— Et, to bogaty nuworysz246. Ma ci śliczny majątek, Suchołustek, nadto para się przemysłem, handluje. Bogacz. Spryciarz pierwszej klasy. Nie mogą się tak zaraz pobrać, jakby on pragnął, bo matka Kościenieckiego mieszka w Leńcu. Interesa są powikłane. Kościeniecki z pierwszą swoją żoną miał dwoje dzieci. Te dzieci mają pretensje i prawo do części majątku. Ona sama nie może spłacić ani matki, ani tamtych dzieci. I tak dalej. A temu Barwickiemu pachnie także i Leniec, boby wszedł między solidne towarzystwo... Jak się to hycel do niej podsadza! Widzisz ty?

— Ejże, Hipeczku, czy tylko żółta zazdrość przez twe usteczka się nie sączy!

— Ja? Do tej Laury? Nie! Baba jak malowanie... To prawda. Ale mogę wytrzymać.

— Szczerze mówisz?

— Tobie bym, bracie, szczerze nie powiedział! Wiesz, jak to ten moskiewski ofik247 mawiał w takich razach...

— Wiem, wiem!...

Ach, jakże piękną była dróżka, dwukolejka, którą jechali! Nic w niej, co prawda, nie było szczególnego. Tu i tam, zapomniane przez ludzi, nie nagabywane z braku czasu — rosły na niej tarki i głogi najeżone srogimi kolcami. Głogi miały teraz na sobie owoc swój różany, o kolorze piękniejszym niż najwdzięczniejsze usta kobiece. Rosły półkolem, zagajem, wśród kamieni, które z pola praszczury parobków te niwy orzących wyorały i w to miejsce sygnęły248. Tak toto porosło i krzewiło się w polu. — A potem przestrzeń bezdrzewna w jasnej glebie. Kędyś na horyzoncie aleje w Nawłoci — bliżej kępy drzew Leńca.

Para narzeczonych puściła się przodem, dając z oddali znaki wojownikom, żeby się pospieszali. Sadząc na ślicznych koniach w jasnych rolach, tamci dwoje stanowili świetne stadło. Cezary mruknął:

— Dobre sobie! Zanim przyjedziemy, już będzie po wszystkim.

— Akurat! Umie się ona cenić. Aby ona umie! Mądre to jak sam diabeł.

— Po cóż by tak wyrywali?

— Żeby nas godnie przyjąć. Zobaczysz... Ale na wszelki wypadek — jazda! Żeby temu grubasowi popsuć szyki!

Powierzchnia zniżyła się w rozdół, na którego dnie wśród niezbyt rozległych łąk płynęła rzeczka w urwistych brzegach. Dalej, za chwiejnym mostkiem, było wzgórze, na którego szczycie wznosił się ów Leniec. Wnet linijka zaturkotała przed gankiem „pałacu”. Była to raczej willa niż pałac albo dwór. — Piętrowa, z lustrzanymi szybami, z dachem niemal płaskim i szpikulcem na szczycie, mogła stać w byle letnisku i należeć do fabrykanta Niemca lub Żyda nowobogacza. Nawet amorków na górnym gzemsie tej willi, trzymających wieńce grubo i szczodrze pomalowane na olejno, nie oszczędzono tej sarmacko-barbarzyńskiej okolicy. Dwaj panowie z Nawłoci, oddawszy konia oczekującemu „człowiekowi”, weszli po betonowych (tu i tam srodze nadpękniętych) schodach do sieni, skąd wyfraczony lokaj poprowadził ich wprost do łazienki. Myli się tam, czesali, oczyszczali z błota i dziwnie nadobni zjawili się w salonie. Lecz minęli ten salon i przeszli do następnego pokoju, gdzie stała duża szafa z książkami, bardzo pięknie pooprawianymi w skórę i safian. Tam siedział pan Barwicki z książką w ręku. Pani domu nie było.

— Widzisz... — znacząco mrugnął na Cezarego Hipolit. — Widzisz, jak tu pięknie...

— Prawda... — uśmiechnął się Cezary. — Miałeś rację mówiąc, że tu tak pięknie.

Pani Kościeniecka niepostrzeżenie zeszła ze schodów, które z holu wejściowego prowadziły na piętro. Była ubrana w skromną, modną suknię. Jej uroda zajaśniała teraz inaczej. Było dziwnie, niemal zdumiewająco patrzeć na nią tak odmienioną. Włosy pozbawione kapelusza zalśniły pozłocisto, ramiona w wyciętej sukni odsłoniły się w przepychu linii doskonałych i w niepospolitej ich krasie. Odziana w miękkie, niemal przejrzyste szaty, pani Laura była niepodobna do siebie samej. Uderzająco odmiennie przedstawiała się jej stopa w lakierowanym pantofelku, ta sama stopa, co z tak sprężystą, żelazną mocą wpierała się w żelazo strzemienia. Łydki obciągnięte szarym jedwabiem pończochy były teraz wysmukłe jak u podlotka. Oczy tylko zostały te same, szczere i prawdomówne. Natomiast usta były mniej istotne i szczere, gdyż z lekka pociągnięte barwiczką249, przypominającą kolorem swym barwę owocu dzikiej róży.

Cezary siedział obok szafy bibliotecznej i przypatrywał się oprawom książek. Niektóre z tytułów, wyzłocone na grzbietach, obojętnie odcyfrowywał. Przypomniał sobie, przypomniał... Szafa ojcowska, książki... Tak samo stały książki i snuły się wstęgą złoconą tytuły. Przypomniał sobie rozkład i urządzenie swego rodzinnego domu. Westchnął sam przed sobą nad swoją dolą. Obcy jest wszędzie, sam. Jakiś cudzoziemiec między rodakami, jakiś zbłąkany pies bez domu, pana i podwórza. Patrzył na książki, a myślał o tym, że wszystko jest niepewne, dorywcze, przemijające, podległe bestialskiemu zniszczeniu. Gdzie są książki ojca, gdzie dom, gdzie ojciec, gdzie matka? Zabici są jak psy, za jakąś pierworodną winę — rzuceni są do rowów jak psy!

Praca ich życia na nic się nie zdała. Nie wiedzieli, że zarabiają na karzącą śmierć. Życie ich całe było jakowąś śmieszną pomyłką, krwawym nieporozumieniem.

A ci tutaj wszyscy są tak pewni swego. Do licha! Nic nie widzieli, co jest, co bywa na świecie, a tak są pewni swego. Czemu oni są tacy pewni, gdy pewnego na świecie nie ma nic. Tak strasznie nic. On jeden przecie, Cezary Baryka, własnymi oczyma zobaczył, jak pewnego nic nie ma...

— Pan lubi książki? — zapytała pani Kościeniecka siadając naprzeciwko.

— Książki? Nie bardzo. Lubię piękne oprawy.

— A samych środków, wnętrz między oprawami, już nie?

— Nie bardzo. Zresztą — czy ja wiem... Teraz nie było czasu czytać, a dawniej, gdy było można, nie było znowu chęci.

— A pan jest z których stron? Przepraszam za babską ciekawość...

— On jest z Baku... — rzekł Hipolit.

— Aż z Baku! — dziwiła się pani Laura szczerze i prawdziwie.

— Ojciec mój tam mieszkał. Matka tam umarła.

— Ale pan tutaj u nas zostanie? W naszej okolicy?

— Jakiś czas.

— Tutaj, w tej okolicy, w każdym razie zabawi pan dłużej. Prawda, panie Hipolicie? Bo tu mamy plan. Mamy plan balu w Odolanach. A tancerzy ani na lekarstwo! Pan przecie tańczy?

— Owszem, tańczę.

— W takim razie jest nowy tancerz! Doskonale!

— Nie wiem, kiedy jest ten bal. Nie wiem, czy będę mógł być na nim.

— Czaruś! mój drogi, porzuć no ten temat. Nie ty w tych sprawach decydujesz, tylko ja.

— O, to-to! — syczała piękna pani. — Nie