Podróże Beniamina Trzeciego - Mendele Mojcher-Sforim (biblioteki internetowe darmowe .TXT) 📖

po upadku Królestwa Izraela w końcu VIII w. p.n.e. Biblia ani inne źródła nie podają jednoznacznie, co się z nimi stało, dlatego w tradycji żydowskiej trwa nadzieja, że potomkowie zaginionych Żydów żyją gdzieś w ukryciu i kiedyś połączą się z narodem. [przypis edytorski]

8. Turczyn (daw.) — Turek; tu: Turcy, Turcja, Imperium Otomańskie (w skład którego wchodziła Jerozolima w latach 1517–1917). Akcja opowieści rozgrywa się w czasie wojny krymskiej (1853–1856), toczonej przez Rosję przeciwko Turcji, którą wspierali Brytyjczycy, Francuzi i Królestwo Sardynii. [przypis edytorski]

9. Pesach — Pascha, Wielkanoc, Święto Wolności upamiętniające wyjście Żydów z Egiptu. [przypis tłumacza]

10. prystaw (ros. пристав) — tu: komisarz policji w carskiej Rosji w XIX w. [przypis edytorski]

11. zaginione plemiona — część narodu izraelskiego, która została przesiedlona przez Asyryjczyków po upadku Królestwa Izraela w końcu VIII w. p.n.e. Biblia ani inne źródła nie podają jednoznacznie, co się z nimi stało, dlatego w tradycji żydowskiej trwa nadzieja, że potomkowie zaginionych Żydów żyją gdzieś w ukryciu i kiedyś połączą się z narodem. Zaginione plemiona bywają też nazywane Czerwonymi Żydami (Die Roite Yiddelech). [przypis edytorski]

12. sak — tu: torba, worek, siatka. [przypis edytorski]

13. tombakowy — imitujący złoto, zrobiony z mosiądzu czerwonego (stopu 80% miedzi z cynkiem). [przypis edytorski]

14. balzaminka, dziś raczej: balsaminka — niewielkie naczynie liturgiczne, w którym trzyma się kadzidełka albo pachnące zioła. [przypis edytorski]

15. chanukowy — związany z Chanuką (Chanuke), świętem upamiętniającym wznowienie kultu religii mojżeszowej w odrestaurowanej Świątyni Pańskiej (165 r. p.n.e). [przypis tłumacza]

16. koperta z łańcuszkiem — tu: zegarek kieszonkowy na łańcuszku a. samo blaszane pudełeczko, w którym mieści się taki zegarek. W XIX i na początku XX w. zegarek kieszonkowy uważano za oznakę elegancji i zamożności, dlatego biedni czasami nosili sam łańcuszek, wystający z kieszeni. [przypis edytorski]

17. kahał — gmina żydowska. [przypis tłumacza]

18. bałaguła (daw.) — furman, woźnica. [przypis edytorski]

19. sofer — pisarz, skryba. [przypis edytorski]

20. mezuza — zwitek pergaminu zawierający tekst z Biblii umieszczony w blaszanym lub drewnianym futerale przybitym do drzwi domu. [przypis tłumacza]

21. dobry deń (z ukr. добрий день) — dzień dobry. [przypis edytorski]

22. historia Józefa i Putyfara — biblijna opowieść o Józefie, synu patriarchy Jakuba, sprzedanym przez zazdrosnych braci w niewolę. Józef zyskał zaufanie swojego pana Putyfara (a. Potifara), egipskiego urzędnika, ale stracił je wskutek intryg pani i został wtrącony do więzienia. Ostatecznie, dzięki umiejętności tłumaczenia proroczych snów, Józef doszedł do znacznych godności na dworze faraona i po latach mógł udzielić wsparcia ojcu i braciom podczas klęski głodu. [przypis edytorski]

23. szczo (ukr. що) — co. [przypis edytorski]

24. lipsze (z gw. ukr.) — lepiej. [przypis edytorski]

25. tebe lipsze (z gw. ukr.) — lepiej ci. [przypis edytorski]

26. izwidki ty (z gw. ukr.) — skąd jesteś. [przypis edytorski]

27. Niomka, Beniomka — zdrobnienia od imienia Beniamin, charakterystyczne dla języków wschodniosłowiańskich. [przypis edytorski]

28. Każy, że szczo ty wytarszczył na meni oczy i glianysz (z gw. ukr.) — mów, czego wytrzeszczasz na mnie oczy i się gapisz. [przypis edytorski]

29. Ale może ty taki i szalony (z gw. ukr.) — Ale może ty faktycznie jesteś szalony. [przypis edytorski]

30. Tresci twoi materi (z gw. ukr.) — ukr. przekleństwo. [przypis edytorski]

31. żinka (ukr. жінка) — kobieta; żona. [przypis edytorski]

32. tebi (z gw. ukr.) — zniekształcone: tobie. [przypis edytorski]

33. dankujet tebi (z gw. ukr.) — zniekształcone: podziękuje ci. [przypis edytorski]

34. Czujesz, skilki choczesz za piweń (z gw. ukr.) — słuchaj, ile chcesz za koguta. [przypis edytorski]

35. majesz jajcy (z gw. ukr.) — masz jajka. [przypis edytorski]

36. Czujesz, może ty baczył na drogi Żydka (z gw. ukr.) — słuchaj, może widziałeś na drodze Żydka. [przypis edytorski]

37. wczera pripał jak ub wody (z gw. ukr.) — wczoraj przepadł jak w wodzie (jak kamień w wodę). [przypis edytorski]

38. Senderl — zdrobnienie od imienia Sender, będącego żydowskim wariantem imienia Aleksander. [przypis edytorski]

39. szabasowy — tu: świąteczny. szabes — sobota. [przypis tłumacza]

40. tułup (z ros. тулуп: szuba, długie futro) — tu: okrycie zimowe, palto. [przypis edytorski]

41. Sambation — legendarna rzeka w dalekich krainach, za którą ukrywają się zaginione plemiona Izraela. Rzece tej przypisywano magiczną właściwość: miała płynąć tylko przez sześć dni w tygodniu, respektując sobotni odpoczynek. [przypis edytorski]

42. bima (aszkenaz.) a. tewa (sefard.) — mównica pośrodku synagogi, gdzie wykłada się i czyta Torę; podwyższenie zwieńczone ozdobną kopułą lub ażurową altaną. [przypis edytorski]

43. Aw (hebr.) — piąty miesiąc kalendarza żydowskiego, przypadający w lipcu i sierpniu. W dziewiątym dniu miesiąca Aw obchodzone jest święto Tisza b’Aw, rocznica zburzenia Świątyni jerozolimskiej. [przypis edytorski]

44. bodziak (z ros. бодяк) — oset a. ostrożeń; tu: rzepy, tj. suche, kłujące i czepliwe owoce ostu, ostrożnia lub łopianu. [przypis edytorski]

45. Tam przecież Turczyn włada — Jerozolima znajdowała się pod panowaniem Imperium Otomańskiego w latach 1517–1917. [przypis edytorski]

46. Sambation — legendarna rzeka w dalekich krainach, za którą ukrywają się zaginione plemiona Izraela. Rzece tej przypisywano magiczną właściwość: miała płynąć tylko przez sześć dni w tygodniu, respektując sobotni odpoczynek. [przypis edytorski]

47. plemię Szymon — według tradycji żydowskiej ród wywodzący się od Symeona, jednego z synów patriarchy Jakuba (Izraela) i jego pierwszej żony Lei. [przypis edytorski]

48. plemię Isoschor — według tradycji żydowskiej ród wywodzący się od Isoschora a. Issochara, jednego z synów patriarchy Jakuba (Izraela) i jego pierwszej żony Lei. [przypis edytorski]

49. tłomok — dziś: tłumok, tj. zawiniątko, paczka. [przypis edytorski]

50. mój — tu: mój mąż. [przypis edytorski]

51. Szawuot a. Szwues — święto objawienia Tory na górze Synaj, zarazem święto pierwszych zbiorów. [przypis tłumacza]

52. Koły Żyd śpiwaje, koły wyn hołodny (z gw. ukr.) — kiedy Żyd śpiewa, to znaczy, że jest głodny. [przypis edytorski]

53. nasz język rodem z Niemiec — tj. jidysz. [przypis edytorski]

54. Kazi no, czełowicze, kudy droga na Erec Isruel — powiedz no, człowieku, którędy droga do Ziemi Izraela. [przypis edytorski]

55. Erec Israel (Erec Isroel) — Ziemia Izraela. [przypis tłumacza]

56. szczo (ukr. що) — co. [przypis edytorski]

57. Srul — zdrobnienie żydowskiego imienia Israel. [przypis edytorski]

58. ne baczył ja (z gw. ukr.) — nie widziałem. [przypis edytorski]

59. A pies was, Żydku, znajet, szczo wy moroczyty mene gołowu. Eto doroga na Pijawki, a win wsio Ełes słual, Ełes słual (z gw. ukr.) — może pies wie, czego mi zawracasz głowę, Żydku. To droga na Pijawkę, a ten ciągle „Ełes słual, Ełes słual”. [przypis edytorski]

60. Rosz Haszana a. Rosz Haszane — Nowy Rok obchodzony zwykle we wrześniu. [przypis tłumacza]

61. Sydy doma, ta ne rypajsia (z gw. ukr.) — siedź w domu i nie ruszaj się (nie wychylaj się; nie męcz się). [przypis edytorski]

62. Gemara a. Gemore — część Talmudu, dzieła stanowiącego podsumowanie doktrynalno-religijne pobiblijnego judaizmu, zawierająca komentarze. [przypis tłumacza]

63. faeton — tu: niezadaszony pojazd konny, najczęściej dwuosobowy. [przypis edytorski]

64. dwukonka (daw.) — pojazd dwukonny; bryczka, do której zaprzęga się dwa konie. [przypis edytorski]

65. ciocia Wikta — tu: brytyjska królowa Wiktoria (1819–1901) lub przen.: Wielka Brytania. [przypis edytorski]

66. Sukot a. Sukes — Święto Szałasów, Kuczki. Obchodzone na pamiątkę pobytu Żydów na pustyni. Również uroczystość zakończenia zbiorów. [przypis tłumacza]

67. czulentowy — związany z czulentem, tradycyjną potrawą żydowską. [przypis tłumacza]

68. ciocia Rosia — tu przen.: Rosja. [przypis edytorski]

69. wuj Izmael — tu przen.: Turcja, Imperium Otomańskie. [przypis edytorski]

70. Kira — być może aluzja do daw. slangowego słowa kira, oznaczającego wódkę. [przypis edytorski]

71. Josippon — ludowa księga żydowska zawierająca fantastyczne opowieści. [przypis tłumacza]

72. Sambation — legendarna rzeka w dalekich krainach, za którą ukrywają się zaginione plemiona Izraela. Rzece tej przypisywano magiczną właściwość: miała płynąć tylko przez sześć dni w tygodniu, respektując sobotni odpoczynek. [przypis edytorski]

73. Prut — rzeka w płd.-wsch. części Europy, lewy dopływ Dunaju. Dziś wyznacza granicę między Rumunią a Mołdawią. [przypis edytorski]

74. Sewastopol — miasto w płd.-zach. części Krymu, port nad Morzem Czarnym. W czasie wojny krymskiej główne miejsce walk, kwatera wojsk rosyjskich; jego oblężenie trwało prawie rok. [przypis edytorski]

75. mełamed — nauczyciel w chederze. [przypis tłumacza]

76. cheder — dawna elementarna żydowska szkoła religijna, w której chłopcy od piątego roku życia uczyli się modlitw i Biblii. [przypis tłumacza]

77. Mamy dziś u nas wiele kobiet pokracznych, którym, wybaczcie te słowa, dynda z tyłu długi do samej ziemi ogon. — aluzja do mody na suknie z trenem, panującej w XIX w. w średnich warstwach społecznych. [przypis edytorski]

78. Szolem Alejchem (hebr.) — Pokój wam (pozdrowienie). [przypis tłumacza]

79. szejgec — łobuz. [przypis tłumacza]

80. kugel — słodka potrawa żydowska. [przypis tłumacza]

81. błatniak (z ros. блатной: karczemny, szemrany) — szubrawiec, aferzysta. [przypis edytorski]

82. Beniamin z Tudeli (XII w.) — syn rabina z Saragossy, w latach ok. 1160–1173 podróżował przez południową Europę i Azję Mniejszą; pozostawił po sobie opis miejscowości zamieszkanych przez Żydów w Palestynie, Egipcie, Syrii, Persji i na południu Europy. [przypis edytorski]

83. Senderl odczuwał zawroty głowy (...) Pomyślał, oto nadchodzi kres jego życia. Jego żona, Zelda, już na zawsze pozostanie wdową — Zelda jest żoną Beniamina, zatem albo mamy do czynienia z pomyłką, albo autor chciał w ten sposób zasugerować czytelnikowi, że Beniamin podziela strach przyjaciela. [przypis edytorski]

84. bandura — ukr. instrument ludowy o wielu strunach. [przypis edytorski]

85. Na to ona i pluskwa — po to ona właśnie jest pluskwą. [przypis edytorski]

86. Lachaim! — toast przy wznoszeniu kielicha. [przypis tłumacza]

87. Miszna a. Miszne — starsza część Talmudu, zawierająca uporządkowane treściowo przepisy prawa religijnego i świeckiego; do niej odnoszą się komentarze Gemary. [przypis tłumacza]

88. Coś tam w kółko powtarza: „Bilet, bilet”. — ros. билет (czyt. biliet) może znaczyć zarówno bilet, jak i legitymacja. [przypis edytorski]