Dewajtis - Maria Rodziewiczówna (czytanie dla przedszkolaków TXT) 📖
„Czyż oprócz kochania kraju, głaz ten nic nie ma w duszy?” — ta myśl bohaterki wyraża główne pytanie najbardziej znanej powieści Marii Rodziewiczówny.
Oto przed nami mityczna, sielska Żmudź, oto wzruszająca, żywa galeria typów szlacheckich — od zaścianka po obszarników, a pomiędzy nimi, pomiędzy biedą a wielkimi pieniędzmi — najdzielniejszy syn tej ziemi, wiecznie milczący a pełen głębokich uczuć, czerpiący swą siłę z przyjaźni z tysiącletnim dębem. Marek Czertwan dzień po dniu poświęca osobiste szczęście, najlepsze lata życia — aby ochronić od roztrwonienia majątek zaginionego przed laty powstańca-magnata.
Aż pewnego dnia na kowieńskim dworcu pojawia się sympatyczny właściciel plantacji bawełny i jego towarzyszka, piękna, mądra i dumna córka nieszczęśliwego emigranta.
Choć nie sposób nie zauważyć subtelnych rysów antysemityzmu, rasizmu i przekonania o naturalnej wyższości potomka rodziny szlacheckiej nad chłopami, choć powieść dydaktycznie podsuwa czytelnikom koncepcję emancypacji kobiet i pozytywistyczne ideały pracy jako nowoczesnej metody walki o ojczyznę — jednocześnie dostarcza szczerych i silnych wzruszeń. A ich proporcja w stosunku do opisów przyrody jest tu znacznie korzystniejsza niż w innych utworach epoki!
- Autor: Maria Rodziewiczówna
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Dewajtis - Maria Rodziewiczówna (czytanie dla przedszkolaków TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Maria Rodziewiczówna
— Dobrze, pomogę!
Gral aż pokraśniał: podniósł głowę, ożywiony nadzieją, a Marek przystanął około kapliczki na rozdrożu i ozwał się:
— Znasz jezioro Wiłajki?
— Znam! — odparł, mimowoli prostując się służbowo.
— Pójdziesz tam. Słyszałem, że dzierżawca umarł. Zobacz tonie, pogadaj z rybakami i pójdź do właściciela. Można dać sto rubli drożej niż Żydzi! Oto zadatek, spisz kontrakt na twoje i moje imię. Podzielimy się zarobkiem. Pojutrze czekam cię z powrotem.
Krótki ten, dobitny rozkaz brzmiał, jak chór anielski w uszach Grala, napełnił go przytem niesłychanem uszanowaniem. O śmierci dzierżawcy bogatego jeziora nikt nie słyszał, Marek miał dar jasnowidzenia chyba. Dobry interes nie umknął mu nigdy! Uprzedził każdego!
Gral nie śmiał o nic pytać, wcale się nie odezwał.
Od pewnego czasu dawny towarzysz wędrówek urósł na potentata, a on sam zmalał i znędzniał. Czuł się sługą, i to sobie jeszcze uważał za szczęście.
Milcząc, przyjął z rąk Marka paręset rubli, a Czertwan strzelbę poprawił, przed obrazem w kapliczce uchylił czapki i ruszył śpiesznie ku Skomontom.
Dla niego czas był drogim, nie umiał go marnować.
W godzinę potem od Wojnatów wyjechał wóz parokonny, a na nim Gral, ćmiąc fajkę, z miną sfinksa. Nikt nie wiedział, dokąd jechał, chyba może żona, bo miała uśmiech na ustach i długo patrzała w małe lusterko.
Zapewne szukała w swych oczach tajemnicy Markowej pomocy i łaski, może myślała już, jak mu za nie zapłaci, gdy zażąda...
A Dewajtis szumiał. Wśród liści młodych szemrało tchnienie bogini czarodziejki, wokoło dęby wnuki kłaniały mu się pokornie, a gdzieniegdzie srebrna brzoza zaglądała trwożnie ku polance, jak zaklęta służebna Aleksoty, szukając ognia i ofiary.
W noc głuchą zaszeleściły wrzosy i paprocie, czciciel wychodził do bóstwa.
Nieopodal stanął, odkrył głowę i, na strzelbie wsparty, długo pozostał, błądząc oczyma po konarach. Długie mrozy, śniegi i wichry przeszły bez znaku po członkach olbrzyma, nietknięty został, jeszcze potężniejszy.
— Nie boli cię ta zima, nie męczy, nie gubi? — wyszeptał człowiek z odcieniem zawiści w zachwycie.
Jakby uśmiech wzgardliwego lekceważenia zmarszczył wierzchołki gałęzi.
— Mnie nic nie boli, nie męczy, nie gubi, póki mi ziemi stanie i słońca! Zima, jak troska, długo trwa, a lato, jak szczęście, mija chwilą... Oto wieki stoję, i Bóg mi lata nigdy nie odebrał, przyjdzie słońce i ożywi każdego! Przyjdzie dzień, co rany zabliźni!...
— Czy przyjdzie? — zamruczał człowiek zgnębiony.
Dąb się zakołysał, jakby gniewny.
— Widziałeś ty, człowieku-efemerydo, takie lody, których marzec nie stopi? widziałeś ty pola, których Pergrubia nie obudzi?... Dziesięć wieków stoję i wiem, że wszystko mija. Kto silny, najgorsze wytrzyma...
Księżyc wszedł i oświecił w pełni podniesione oblicze samotnika.
Ostre rysy wygładzały się stopniowo, wyprostował się hardo.
— Wytrzymam... — rzekł półgłosem.
W tej chwili pies zawarczał. Człowiek, jakby złapany na uczynku winy, nieufnie się obejrzał, czapkę wcisnął na oczy i zbiegł szybko ścieżyną ku wybrzeżu. Na wodzie pluskało wiosło i jakiś śpiew pobożny biegł z falą.
Po chwili nad rzeką rozległa się żmujdzka rozmowa w krótkich pytaniach.
— Kas tian? (kto tam?).
— Asz esu, pone! — odparł głos poświckiego ciwuna. (Ja jestem, panie).
— Ko nori — zagadnął Marek niespokojnie. — (Czego chcesz?).
Czółno przybiło do brzegu. Chłop, zamiast odpowiedzi, podał mu na czapce kopertę z depeszą i czekał dalszego rozporządzenia.
Czertwan otworzył zdziwiony. Kto mógł mieć do niego tak pilny interes?
Przy świetle księżyca i fajki odczytał lakonicznych słów sześć:
„Orwid jest, list w drodze. Anna Czertwan.”
Markowi pociemniało w oczach, potem zaczął dygotać, jak w febrze: zdawało mu się, że go grom trafił, a serce biło, biło coraz szaleniej.
— Orwid jest! — powtórzył radosną wieść dąbrowie, rzece, niebu i zdziwionemu ciwunowi, który dawno zapomniał, że Poświcie miało innych panów.
— Co pan każe? — spytał głupkowato.
— Ruszaj! — zakomenderował, wskakując do łódki i chwytając drugie wiosło.
Margas, zapomniany, skomlał żałośnie, aż straciwszy nadzieję powrotu pana, rzucił się wpław za nim, ale Marek o niczem nie pamiętał.
— Orwid jest! jest! jest! — śpiewało mu w duszy, jak hosanna.
Wpadł do mieszkania, i raz pierwszy cugowe konie, drzemiące nad żłobem, poznały, co służba.
Posłaniec jeden poleciał cwałem na pocztę do Gryni, drugi do Kowna, trzeci do Rossień, we dworze zapanował sądny dzień.
Marek wcale się nie kładł. „Orwid jest!” szumiało mu ciągle, starczyło za sen, spoczynek, jadło, skarby całego świata.
Jest, a zatem go Hanka widziała, mówiła z nim, znała, może już był w drodze, może lada dzień się zjawi. Emigrant zapewne, może syn Kazimierza, może on sam! Czegóż tak zwlekał, czemu dawniej nie pisał? Należy mu dom przygotować, przyjąć z całą okazałością!
Marek, całe życie mruk i flegmatyk, oszalał.
O północy wydobyto z pościeli stróżów pałacu, stuletnią niańkę pana Kazimierza i odwiecznego kredencerza. Starzy myśleli, że to koniec świata, gdy ich z głębokiego snu wezwano do administratora. Stawili się napół przytomni.
— Pan Orwid lada dzień będzie! — wrzasnął im nad uchem.
Szanowna ta para była głucha, stosownie do wieku, i odurzona niespodzianą napaścią.
Nie słyszeli i tylko dla rezonu, wyobrażając sobie, że to zapewne wieść jakaś smutna, bo dla radosnej nie budzą ludzi o tej godzinie, pokiwali unisono głowami.
— Dom przygotować, opylić, wywietrzyć, srebra poczyścić, śpiżarnię zaopatrzyć! — huczał dalej jak z tuby.
Te same oznaki smutku i mimika oznaczała gotowość i posłuszeństwo. Stara miała ochotę popłakiwać, staremu nos poczerwieniał.
W tej chwili posłaniec z poczty wpadł zabłocony. Starzy wysunęli się z przed oblicza strasznego pana.
— Słyszał pan Filemon, co się to stało? — zagadnęła babina po drodze.
— A słyszałem! Przeciem nie głuchy, a pan choć mówił z cicha, ale wyraźnie. Lada dzień wojna będzie, powiedział!
— At! baje pan Filemon! Nie wojna, ale święty Jan się pokazał w dąbrowie. Cud się stał dla przykładu, dla wszelkich złości ludzkich. Pan krzyczał, że aż mnie fluksya zabolała, a panu Filemonowi to tylko wojna w głowie.
Dalsza rozmowa ucichła za drzwiami pałacu, które zatarasowali za sobą na wszelki wypadek, żeby Filemon lepiej słyszał, niż jego towarzyszka.
List od Hanki był. Depesza na Żmujdzi okazała się wątpliwej doskonałości. Marek czytał cały w gorączce:
„Kochany braciszku! Od miesiąca jestem w posiadaniu tej ważnej dla ciebie wieści, ale nie zebrawszy faktów i pewników, nie chciałam cię łudzić może fałszywą pogłoską. Teraz już zupełnie śmiało mogę ci donieść: Orwidowie są — sukcesorowie Kazimierza z Poświcia — mieszkają w Ameryce...
Było to tak: Zimą, wskutek wydrukowanego mego nazwiska w dziennikach, przy jakiemś sprawozdaniu z żeńskich kursów Sorbony, otrzymuję list po francusku, z marką Stanów Zjednoczonych i z podpisem: Marwitz. Podpisany pyta mnie bardzo uprzejmie, czy nie znam kogo w Rosji, noszącego toż imię, a mianowicie w kowieńskiej gubernii. Załącza adres i koszt marki, prosząc kilkakrotnie o odpowiedź.
Znasz mój brak decyzyi; Julka zmusiła mnie prawie do odpowiedzi, posłałam całą naszą genealogię. Julka prorokowała spadek amerykański. Stało się lepiej. Otrzymuję drugie pismo! Pan Marwitz, bogaty właściciel ziemski z Illinois, donosi mi, że w jego domu jest dziecko niejakiego Kazimierza Orwida, któremu rodzice pomarli oddawna. Wspominali niejasno, że mają w Rosyi posiadłość i przyjaciela tegoż, co ja nazwiska. Czy nie mogę im o tem czegoś donieść? Naturalnie donoszę — i załączam im twój adres i Jazwigły! Stało się to przed tygodniem. Rolę swą odegrałam do końca, teraz na ciebie kolej. O jakże się cieszę, że życzenie ojca się ziści i ty nareszcie będziesz wolny! Dawno nie pisałeś, choć się nie dziwię; kto pracuje, nie skory do gawędy, choćby listownej! Jeśli mi wszystko pójdzie po myśli, przyjadę do kraju odetchnąć parę miesięcy. Ciężko mi bywa czasem, ale dodaje otuchy Julka i nadzieja choć dalekiego końca! Wedle twej woli, pomocy u nikogo nie proszę i nie skarżę się nigdy. Chciałabym, żebyś był ze mnie rad — kiedyś! Twoja siostra Hanka”.
Marek odetchnął. Był zbawiony. Niewola jego potrwa parę tygodni, może więcej, ale będzie jej kres wreszcie. Teraz należy przygotować dom i pojechać do Kowna; tam z Jazwigłą będą wyglądać zamorskich sukcesorów.
Ziemia paliła mu się pod stopami, we dworze zapanował jakiś ruch gorączkowy, wieść poszła z ust do ust, od najstarszych do najmłodszych, i wszędzie ją przyjęto nieufnie i z żalem.
— Dwadzieścia lat panowali nam Czertwani! Tamci cudzy, może dobrzy, ale nieznani! A ci nasi! Nie będzie lepszych na świecie! Szkoda, szkoda!
Gdy Marek nazajutrz, wydawszy najdrobiazgowsze rozporządzenia, kazał sobie konie zakładać, kilku najśmielszych przyszło się pożegnać.
— Ale pan wróci do nas? — pytano niespokojnie.
— Wrócę z Orwidami, zdać im służbę! — odparł z niebywałą wesołością.
Jak huragan przeleciał przez zaścianek; starych nie było. Panna Aneta kopała jakieś korzonki w dąbrowie, Ragis pola pilnował; rzucił im słów kilka, zatknąwszy papier za szybę; rad był tę wieść radosną krzyczeć całą drogę każdemu spotkanemu.
W Kownie Jazwigło go nie poznał, cofnął się o trzy kroki, z czerwonego stał się fioletowym, sinym, jak śliwa.
— Co się stało? — zakrzyczał — palą się poświckie składy z wódką? Czy co? Gadaj!
— Orwidowie są! — wyrzucił z siebie bez zwykłego namysłu i lakonizmu. — Sukcesorowie pana Kazimierza pisali do Hanki z Ameryki. Nie miał pan listu?
— Listów mi nie brak, ale nie od Orwidów! Jakże to, czy tylko prawdziwi? Może jakie oszukaństwo? Opowiedz porządnie!
Wysłuchawszy, stary jurysta długo sumował, bębniąc palcami po stole; wieść ta zakrawała na bajkę. Ostrożny to był Żmujdzin i często zdradzany.
— Poczekajmy listu! — wygłosił wreszcie swe zdanie.
Czekali tedy. Marek chodził od telegrafu na pocztę lub siedział w salonie Jazwigły, admirując brata i pannę Marynię, gadających ze sobą godzinami. Co to można mówić, widząc się codzień, po dniach całych, tego nie pojmował i nigdy nie słuchał, a tamci też nie krępowali się jego obecnością.
Raz tylko spytał brata, wieczorem, w drodze do zajazdu:
— A cóż tam z twoją spółką handlową z Kirgizami?
— Niech ją pies zje! — machnął ręką Kazimierz — albo ja dzik, żebym do dziczy wracał? Mnie tu, jak w raiku, miły brat! Szukam posady, bo to, widzisz, i żenićby się wypadało! Źle samemu na świecie! Co?
— A pewnie! — potakiwał Marek roztargniony.
Tego samego dnia stary Jazwigło zaszedł, niby przypadkiem do pokoiku córki i zaczął od pytania, co jutro będzie na obiad. Potem zagadnął o cenę mięsa, o sklep piekarza, o uczciwość Agatki kucharki, wreszcie umieścił swoją okrągłą figurkę na kanapce i po długiem, milczącem pykaniu z cybucha, rzekł mimochodem:
— A to, słyszę, Czertwan wyjeżdża znowu do Rosyi?
Panna Marya miała bardzo bujne brwi, bystre oczy i wiele stanowczości w rysach. Chowana bez matki, oddawna była gospodynią w domu, z gotową decyzyą i z całem zrozumieniem swej roli.
— Chyba się ojciec myli — odparła spokojnie. — Pan Czertwan powinien zostać w kraju.
— A po co? — marudził stary, zajęty pozornie tylko fajką — ma tam karyerę gotową i pewny byt, a tu co?
— A tu swe stanowisko i obowiązek — odpowiedziała córka.
— A to czemuż matce nie pomaga, w domu siedzi?
Panna Marya poruszyła się żywo.
— Nikt tam go o pomoc nie prosił. Zresztą matka straciła jego kapitał i oddała zrujnowany folwark, gdzie nie sposób się było utrzymać. Sądzę, że dosyć zrobił dla rodziny, gdy to zniósł w milczeniu.
— Aha, to tak? Nie wiedziałem. Dobrze, że od ciebie można o wszystkiem się dowiedzieć.
Dziewczyna spojrzała uważnie w dobroduszną twarz starego jurysty. Poczuła docinek, nie lubiła fałszywej pozycyi.
— Nic dziwnego, że wiem — odparła spokojnie — pan Kazimierz jest otwarty i do nas się przywiązał szczerze.
— Uhm, czemuż, kiedy do nas, ze mną nie pogada otwarcie?
— Pogada i z ojcem — uśmiechnęła się lekko — niech tylko sobie trochę mowy przypomni i dostanie posadę.
— Aha? pogada, ręczysz? No, to poczekam, kiedy tak.
Uspokojony stary dźwignął się z kanapy i udał na spoczynek, pogładziwszy na pożegnanie głowę córki. Żmujdzini to byli zakuci. Nie marnowali słów na frazesy, ale rozumieli się wyśmienicie.
Nazajutrz bracia stawili się o zwykłej godzinie. Kazimierz trochę czerwieńszy i weselszy, Marek znudzony, trochę posępniejszy.
— Niema listu? — spytał, wchodząc do gabinetu prawnika.
— Dzień dobry, Marku! — odrzekł flegmatyczne gospodarz. — Umiesz ty po angielsku?
— Nie, a poco?
— A toż te Amerykany, to jakoby Angielczyki. Bo i list po angielsku.
— To jest list?
— A jest. Właśnie go szukam. Rozbieram dziś sprawę Komarów i Mołów. Tyle tych papierów na biurze. Ot, masz list, ale zawołaj chyba Maryni, bo my obydwa nie do angielszczyzny.
Marek spłoszył czułą parę w salonie. Panna Marya wstała natychmiast na wieść tę tak pożądaną. Kazimierz na handlowym wydziale niegdyś studyował obce języki, ofiarował się też z pomocą.
List był pisany dużem, wyraźnem pismem, mniej więcej następującej treści:
„Szanowny Panie! Dowiedziałem się od panny Czertwan w Paryżu, że w pana ręku znajduje się główny zarząd interesów świętej pamięci Kazimierza Orwida. Korespondencya jest powolna i trudna, wysyłam tedy do pana dziecko Kazimierza Orwida. Taka była jego wola w razie odkrycia śladów spuścizny. Wedle zapewnienia panny Czertwan, trafiam do uczciwego człowieka, to też z całą wiarą upraszam o pomoc sierocie. Dziś odpływa do Libawy niemieckim statkiem „Aurora”, list mój uprzedzi ją tylko na dni parę. Raz jeszcze polecam ją pańskiej opiece. Marwitz.”
— To panna? — zagadnął Jazwigło.
— Widocznie — odparła córka. — Nieprawdaż, panie Kazimierzu? Stoi wyraźnie „she” i „her” wszędzie.
Jeszcze raz oboje tłumacze pochylili się nad listem. Musnęli się włosami o skroń, poczerwienieli i czytali bardzo długo. Ale nikt się o nich nie troszczył.
— Jechać do Libawy? — spytał Marek, patrząc na zegar ścienny.
— I czego? — zreflektował stary — rozminiemy się w drodze, broń Boże! Dojedzie sama do Kowna. Ho, ho! Amerykanki to rezolutne niewiasty. Nie pamiętam, jaki to był tytuł jednej powieści, którą kiedyś czytałem. Była tam mowa, jak jedna kobieta z Ameryki połykała żywe węże. Nie przypominasz sobie, Maryniu?
— Co takiego, ojcze?
— No, o tej kobiecie, co to węże jadła. Ale nie, ty bo nie możesz pamiętać. Zdaje mi się, że to jeszcze czytaliśmy z nieboszczką.
— To już chyba dotychczas z mody wyszło — zauważył Marek. — My teraz we wszystkim stoimy za Ameryką.
Uwagi (0)