Listy Peruwianki - Françoise de Graffigny (codzienne czytanie książek TXT) 📖
Powieść epistolarna wybitnej autorki francuskiego oświecenia, Madame de Graffigny, stanowi zapis tragicznych dziejów peruwiańskiej księżniczki, niegdyś jednej z zamieszkujących świątynne budynki w Cuzco Dziewic Słońca, następnie uprowadzonej jako część łupu wojennego przez chciwych konkwistadorów Pizarra. Przyjacielem jej i opiekunem, dobrym duchem czuwającym nad szlachetną dziewczyną staje się kawaler Déterville.
Tytułowa Peruwianka, Zilia, kieruje listy do swego narzeczonego, władcy państwa Inków, Azy. Niepokoi się o jego losy, ale równocześnie pielęgnuje niezłomną nadzieję, że oboje mimo wszystko połączą się na resztę życia, tak jak było to przewidziane zgodnie z prawami i zwyczajami kraju, w którym wyrosła.
Listy Peruwianki Françoise de Graffigny wykorzystują ciekawą technikę opisu europejskich stosunków społecznych i zachowań towarzyskich widzianych oczyma „obcej” — zachowującej krytyczny dystans i świeżość perspektywy. Zilia dostrzega, że w środowisku, w które okrutny, wojenny los rzucił ją wbrew jej woli, śmieją się z jej stroju i wyglądu. To właśnie Hiszpanów, którzy napadli na jej cywilizowany kraj, konsekwentnie uważa za dzikusów. Obserwuje świat z powagą, godnością i pozostaje wierna wartościom, które rozwinęła w sobie dzięki dziedzictwu własnej kultury.
- Autor: Françoise de Graffigny
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Listy Peruwianki - Françoise de Graffigny (codzienne czytanie książek TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Françoise de Graffigny
W całym tym strasznym zamieszaniu nie wiem, jakim szczęśliwym przypadkiem zachowałam swe kipu. Mam je, drogi Azo! To dzisiaj jedyny skarb serdeczny, ponieważ pozwoli wyrazić moją i Twoją miłość; te same węzełki, które powiadomią Cię o mym istnieniu, po zmianie kształtu w Twych rękach, dadzą mi znać o Twym losie. Niestety! Jakim sposobem będę mogła Ci je przekazać? Jakim fortelem zostaną mi zwrócone? Nie wiem jeszcze tego, ale to samo uczucie, które nauczyło nas posługiwania się nimi, podpowie, jak oszukać tyranów. Kimkolwiek będzie wierny chazki24, który zaniesie Ci ten cenny skarb, będę mu zazdrościć szczęścia! Ujrzy Cię, mój drogi Azo! Oddałabym wszystkie dni, które Słońce mi przeznacza, za to, by choć przez chwilę cieszyć się Twą obecnością.
Oby drzewo cnoty, mój luby Azo, rozpostarło na zawsze swój cień nad rodziną owego pobożnego człowieka, który odebrał pod oknem potajemne przesłanie mych myśli i przekazał je w Twe ręce. Oby Pachacamac25 przedłużył mu dni żywota w nagrodę za jego przebiegłość w dostarczeniu mi Twej odpowiedzi, tej niebiańskiej przyjemności. Skarby miłości otwierają się przede mną: czerpię z nich słodką radość, którą upaja się moja dusza. Rozwikłując26 sekrety Twego serca, czuję, jak moje zanurza się w wonnej morskiej toni. Żyjesz zatem i więzy, które miały nas połączyć, nie są zerwane. Pragnęłam tego szczęścia, choć bez nadziei na nie.
W tym osamotnieniu lękałam się jedynie o Twoje życie; jest bezpieczne, nie widzę już nieszczęścia. Kochasz mnie — zaprzepaszczona radość odżywa w mym sercu. Napawam się słodkim przekonaniem, że podobam się temu, kogo kocham. Nie zapominam jednak, że Tobie zawdzięczam to, co raczysz we mnie pochwalać. Jak róża czerpie blask swych kolorów z promieni słońca, tak urok, który znajdujesz w mym umyśle i uczuciach, zaistniał jedynie dzięki Twemu olśniewającemu geniuszowi: moja jest wyłącznie czułość. Gdybyś był człowiekiem pospolitym, pozostałabym w niewiedzy, na którą skazuje mnie płeć. Ale Ty, wznosząc się ponad obyczaje, uznałeś to za nadużycie: przekroczyłeś granice, by podnieść mnie do swego poziomu. Nie mogłeś znieść, by istota Tobie podobna miała być sprowadzona wyłącznie do upokarzającego przywileju powicia Twego potomka. Pragnąłeś, by nasi wspaniali amautas27 wzbogacili mój umysł o ich wiedzę. Ale, o światłości mego życia, bez chęci podobania się Tobie, czyż postanowiłabym zrezygnować ze spokojnej niewiedzy na rzecz mozolnego studiowania? Bez pragnienia, by zasłużyć na Twą estymę, Twe zaufanie, Twój szacunek, dzięki rozkosznym cnotom umacniającym miłość, czyż nie byłabym celem jedynie Twych spojrzeń? Rozłąka już by mnie wymazała z Twej pamięci.
Biada! Jeśli kochasz mnie jeszcze, dlaczego jestem w niewoli? Spoglądając na ściany więzienia, tracę radość, ogarnia mnie trwoga i powracają lęki. Nie uwięziono Cię, a Ty nie biegniesz mi z pomocą? Znasz moją dolę, nie zmieniła się. Nie, najdroższy mój Azo, ten okrutny lud, który zwiesz Hiszpanami, nie daje Ci tyle wolności, ile sądzisz. Widzę tyle oznak niewoli w honorach, które Ci oddają, ile w jarzmie, w jakim mnie więżą. Twoja dobroć mnie urzeka; bierzesz na poważnie obietnice, które barbarzyńcy przekazują Ci przez swego tłumacza, ponieważ Twoje słowa są niepodważalne. Ale ja, nierozumiejąca ich języka i uważana przez nich za niegodną bycia okłamaną, widzę ich czyny. Twoi poddani biorą ich za bogów, stają po ich stronie. O, kochany mój Azo, biada ludowi, który kieruje się strachem! Ratuj się przed tą pomyłką, strzeż się fałszywej dobroci tych obcych. Opuść swe królestwo, skoro Wirakocza28 przepowiedział jego zagładę. Zyskaj życie i wolność za cenę swej władzy, wielkości, skarbów; pozostaną Ci jedynie dary natury. Będziemy oboje bezpieczni. Bogaci w naszą miłość, wielcy dzięki cnotom, mocni dzięki prostocie, zamieszkamy w szałasie, by cieszyć się niebem, ziemią i czułością. Potężniejszym będziesz jako pan mego serca niż jako władca wątpiący w uczucia nieprzebranego ludu; moje podporządkowanie się Twojej woli pozwoli Ci cieszyć się z pięknego prawa rządzenia bez tyranii. Będąc Ci posłuszną, wypełnię Twe królestwo mymi radosnymi pieśniami: Twoja królewska opaska29 zawsze będzie moim dziełem; ze swego królowania utracisz jedynie troski i trudy. Ileż to razy, serce moje najdroższe, skarżyłeś się na obowiązki właściwe Twej pozycji? Ile ceremonii towarzyszących oficjalnym wizytom sprawiało, że zazdrościłeś losu poddanym? Chciałeś żyć tylko dla mnie; czyżbyś teraz obawiał się stracić tamten przymus? Czyż nie jestem tą Zilią, którą przedkładałeś nad królestwo? Nie, nie mogę w to uwierzyć: moje serce jest wciąż takie samo; dlaczego Twoje miałoby się zmienić?
Kocham: widzę wciąż tego samego Azę, który od pierwszego spojrzenia zawładnął mą duszą; przypominam sobie ów szczęsny dzień, gdy Twój ojciec, wszechwładny pan, dał Ci po raz pierwszy przywilej wejścia do Świątyni30; widzę w wyobraźni miły sercu widok naszych Dziewic; ich urodę podkreślał piękny szyk, w jakim zostały ustawione: niczym przepiękne kwiaty w ogrodzie, którym blasku dodaje symetria ich ułożenia. Ukazałeś się pośród nas jak wschodzące słońce, swym delikatnym światłem przygotowujące pogodny dzień: żar Twych oczu wywoływał na naszych licach rumieniec skromności; niewinne zmieszanie więziło nasze spojrzenia; w Twoich oczach jaśniała żywa radość; nigdy nie spotkałeś tylu zgromadzonych piękności. My zaś widziałyśmy jedynie Sapa Inca: zdumienie i milczenie były powszechne. Nie wiem, o czym myślały moje towarzyszki; ale w moim sercu ileż wezbrało uczuć! Po raz pierwszy odczułam wzburzenie, niepokój, a zarazem radość. Zmieszana, ukryłam się przed Tobą, ale Ty podszedłeś do mnie; szacunek mnie powstrzymał. O mój ukochany! Wspomnienie tej pierwszej chwili szczęścia zawsze będzie mi bliskie! Dźwięk Twego głosu, a także nasze melodyjne pieśni wlały we mnie słodkie drżenie i świętą cześć, którą wznieca obecność bóstwa.
Drżąca, oniemiała i onieśmielona, wreszcie zachęcona Twymi łagodnymi słowami, odważyłam się podnieść na Ciebie oczy, nasze spojrzenia się spotkały. Nie, nawet śmierć nie wymaże nigdy z mej pamięci czułych poruszeń naszych serc, które się w jednej chwili połączyły. Gdybyśmy wątpili w nasze pochodzenie, kochany Azo, to przekonanie rozwiałoby naszą niepewność. Co jak nie ogień mogło być źródłem tej żywej bystrości uczuć, która udziela się z niewytłumaczalną prędkością? Zbyt mało wiedziałam o miłości, by się pomylić. Wyobraźnię moją wypełniała wzniosła teologia naszych cusipatas31, wzięłam ożywiający mnie ogień za boskie poruszenie; sądziłam, że Słońce wyrażało swą wolę Twymi ustami i że wybrało mnie na swą oblubienicę. Westchnęłam na tę myśl, ale po Twym odejściu zbadałam swe serce i znalazłam w nim jedynie Twój obraz. Jaką odmianę, mój najdroższy Azo, sprawiła we mnie Twa obecność! Wszystko wydawało mi się nowe; moje towarzyszki ukazały się, jakbym widziała je po raz pierwszy. Jakże wyglądały pięknie! Nie mogłam znieść ich obecności. W ustronnym miejscu oddałam się niespokojnym myślom, kiedy jedna z nich przerwała tę zadumę, podsuwając mi nowy wątek rozmyślań. Powiadomiła mnie, iż jako najbliższa krewniaczka mam zostać Twą żoną, gdy tylko wiek mój na to pozwoli.
Nie znam praw Twego imperium32, ale odkąd Cię ujrzałam, moje serce od razu pojęło szczęście bycia Twoją. Jednak nie znając całej rozciągłości tego szczęścia, przyzwyczajona do świętej nazwy oblubienicy Słońca, ograniczyłam swe nadzieje do oglądania Cię co dzień, do czczenia Cię, do słania modłów Tobie, jak i bóstwu. To Ty, luby Azo, Ty potem tchnąłeś w moją duszę błogość, powiadamiając o pozycji, jaką zajmę jako małżonka dzieląca z Tobą serce, tron, sławę i cnoty; to Ty przyrzekłeś, że będę bezustannie cieszyć się rozmowami, zbyt teraz dla nas rzadkimi i krótkimi, rozmowami, które wzmacniały mój umysł doskonałościami Twej duszy i które budziły nadzieję, iż kiedyś Ci dorównam. O mój ukochany, jakże pochlebna była Twoja niecierpliwość wobec mego zbyt młodego wieku! Jakże te dwa lata, które upłynęły, wydały Ci się długie, chociaż ich bieg był krótki! Biada! Ów szczęsny dzień nadszedł. Co za fatalność sprawiła, że stał się tak zgubny? Który bóg tak prześladuje niewinność i cnotę? Albo też jaka piekielna siła nas rozdzieliła? Przerażenie mnie dławi, serce krwawi, łzy zalewają me dzieło. Azo! Kochany mój Azo!...
To Ty, najdroższe światło mych dni, Ty przywracasz mnie do życia; czyż pragnęłabym je zachować, gdybym nie była przekonana, że śmierć jednym ciosem zniszczyłaby i Twoje, i moje życie? Już się do niej zbliżałam w chwili, gdy boska iskra, która ożywia nasze jestestwo dzięki Słońcu, szykowała się do zgaśnięcia; cierpliwa natura już przygotowywała się, by dać inną formę tej porcji materii, którą umieściła we mnie; umierałam: traciłeś na zawsze połowę siebie, kiedy miłość przywróciła mnie do życia, składam Ci je w ofierze. Ale w jaki sposób mogłabym Cię powiadomić o niesłychanych rzeczach, które mi się przydarzyły? Jak przywołać myśli niejasne już w chwili, gdy się nasunęły, a które z upływem czasu stają się jeszcze mniej zrozumiałe?
Zaledwie, najdroższy Azo, powierzyłam naszemu wiernemu chazki ostatni splot33 mych myśli, gdy usłyszałam wielkie poruszenie w naszym mieszkaniu: w środku nocy dwóch porywaczy wtargnęło, by mnie uprowadzić z ciemnej izby równie gwałtownie, jak to uczynili w świątyni Słońca.
Nie wiem, jakimi drogami mnie wiedli, szliśmy nocą, a za dnia zatrzymywaliśmy się w pustynnych miejscach, nie szukając schronienia. Wkrótce padłam ze zmęczenia. Niosły mnie jakieś hamas34, których ruchy męczyły mnie równie mocno, jakbym poruszała się o własnych siłach. Wreszcie pewnej nocy, gdy dotarliśmy do celu, ci barbarzyńcy zanieśli mnie na swych barkach do budynku, do którego wejście, mimo panującej ciemności, wyglądało na niezwykle utrudnione. Umieszczono mnie w miejscu ciaśniejszym i bardziej niewygodnym niż me pierwsze więzienie. Ale, kochany Azo, czyż mogłabym Cię przekonać o tym, czego sama nie rozumiem, gdybyś nie wątpił, że kłamstwo nigdy nie skalało ust dziecięcia Słońca35?
Ów dom, który wydawał mi się wielki z powodu dużej liczby ludzi w nim pomieszczonych, ów dom, jakby zawieszony, nie trzyma się ziemi i wciąż się kołysze. O, światłości mego życia, potrzebna byłaby rada Tiki Wirakoczy, który mógłby swą boską wiedzą napełnić nasze dusze, by zrozumieć tę osobliwość. Mogę powiedzieć tylko to, że owa siedziba nie została zbudowana przez kogoś, kto kocha ludzi, albowiem w kilka chwil po wejściu do niej bezustanne jej kołysanie, połączone ze wstrętnym smrodem, wywołały tak dotkliwą chorobę, że aż dziw, iż mnie nie zmogła — a był to dopiero początek mych strapień.
Upłynęło sporo czasu. Prawie już nie cierpiałam, kiedy pewnego ranka wyrwał mnie ze snu huk straszniejszy niż odgłos Yalpora: nasza siedziba wstrząsana była tak, jak kiedyś ziemia tego doświadczy, gdy spadający księżyc obróci świat w perzynę36. Krzyki towarzyszące temu łoskotowi czyniły go jeszcze straszliwszym; zmartwiała ze zgrozy, pomyślałam, że cała natura ulega zniszczeniu. Sądziłam, że niebezpieczeństwo jest powszechne; drżałam o Twe życie. Mój przestrach spotęgował się na widok gromady wściekłych mężczyzn, o zakrwawionym obliczu i odzieniu, którzy wpadli z wrzaskiem do mej izby. Nie wytrzymałam tego strasznego widowiska, opuściły mnie siły i świadomość: wciąż nie znam dalszego ciągu tego okropnego zdarzenia. Gdy się ocknęłam, leżałam w dość czystej pościeli, otoczona kilkoma dzikusami, ale nie byli to już okrutni Hiszpanie.
Czy możesz sobie wyobrazić moje zdziwienie, gdy znalazłam się w nowej siedzibie, w otoczeniu nowych ludzi, nie mogąc zrozumieć, jak ta zmiana mogła się dokonać? Szybko zamknęłam ponownie oczy, by skupić się lepiej i przekonać, czy żyję, czy też dusza opuściła me ciało, by przejść do nieznanych krain37. Wyznam Ci, bożyszcze mego serca, że zmęczona obrzydłym życiem, zrażona różnymi cierpieniami, przygnieciona ciężarem mego losu, obojętnie przyjmowałam myśl o bliskiej śmierci. Odmawiałam wciąż pomocy, którą mi oferowano; po kilku dniach zbliżałam się bez żalu się do fatalnego kresu. Wyczerpane siły niweczą uczucie: osłabiona wyobraźnia podsuwała jedynie rozmyte obrazy kreślone drżącą ręką. Przedmioty, które najbardziej mnie poruszyły, wywoływały tylko owo niejasne wrażenie odczuwane podczas nieokreślonego rojenia. Prawie już nie żyłam. Ten stan, mój kochany Azo, nie jest tak przykry, jak się uważa, z daleka przeraża, ponieważ myślimy o nim z całych sił. Kiedy ów decydujący moment nadchodzi, osłabiony stopniowym wzmaganiem się bólu, które nas doń prowadzi, zdaje się być odpoczynkiem. Jednak poczułam, że naturalna skłonność do zaglądania w przyszłość, nawet w tę, która nie będzie już naszą, wydaje się dawać mi nowe siły. Zaniesiona byłam do Twego pałacu w chwili, gdy oznajmiono mi Twą śmierć. Widziałam Cię w myślach, mój ukochany, bladym, oszpeconym, bez czucia, jako ten kwiat lilii uschnięty w palącym żarze południa. Byłażby38 miłość nieraz barbarzyńsko okrutna? Rozkoszowałam się Twym cierpieniem, podsycałam go smutnym pożegnaniem, znajdowałam słodycz, może nawet przyjemność w powlekaniu Twych dni jadem żalu i ta sama miłość, która czyniła mnie okrutną, rozdzierała mi serce myślą o grozie Twych nieszczęść. Wreszcie ocknęłam się jak z głębokiego snu, przejęta Twoją własną boleścią, drżąc o Twe życie, poprosiłam o pomoc. Ujrzałam światło.
Czy zobaczę Cię jeszcze, drogi panie mego życia? Niestety! Któż może mnie o tym upewnić? Nie wiem nawet, gdzie się znajduję, być może daleko od Ciebie. Ale choćbyśmy byli rozdzieleni niezmierzoną przestrzenią zamieszkałą przez dzieci Słońca, lekki obłok mych myśli zawsze unosić się będzie wokół Ciebie.
Uwagi (0)