Pedagogika żartobliwa - Janusz Korczak (biblioteka online za darmo TXT) 📖
„Pedagogika żartobliwa” jest według autora kolejną, tym razem (pozornie) mniej poważną próbą podjęcia najważniejszych kwestii związanych z wychowaniem dzieci.
Korczak przebywa latem w pensjonacie na wsi i opisuje swoje relacje z dziećmi, a także — co chyba trudniejsze — z ich mamami i opiekunkami.
Podkreśla opozycję i wzajemne niezrozumienie, zwłaszcza lekceważenie świata i wrażliwości dzieci przez dorosłych. Często mówi w imieniu dzieci. Z delikatnością i szacunkiem opowiada o dziecięcych miłościach, ale i kłopotach finansowych.
Jego kontakt z młodymi to zawsze bycie w relacji, Korczak zdaje się na to, co przynoszą bieżące wydarzenia, wykazuje wielką otwartość na uczucia i potrzeby dzieci, ale też stawia granice i krytykuje. Doradza, jak stopniowo odzwyczaić się od bójek i innych złych nawyków, i skarży się, jak mu trudno przekonać rodziców, by nie tyranizowali dzieci, odsyłając je zbyt wcześnie spać. Opowiada też dowcipnie, jak ciężko uniknąć pretensji, udzielając porad lekarskich, i — ku pokrzepieniu serc — o swoim ulubionym bohaterze Tyrteuszu.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pedagogika żartobliwa - Janusz Korczak (biblioteka online za darmo TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
Drugi sposób (bo pierwszy — to liczyć), drugi: lustro.
Zamykasz się w pokoju na klucz sam i inscenizacja, przed lustrem teatr wyobraźni. — Robisz złą minę, obrażoną i: „Odejdź, bo oberwiesz”. I przed lustrem — na niby — bójka. — I patrzysz. — Patrzysz, i rękami, pięściami w powietrzu — wiatrak nie wiatrak, wariat nie wariat — wymachujesz, wywijasz — czerwony — oczy jak salaterki, nos spocony, zęby, rzuty, skoki — jak osioł — już sił brak, ale — rad nierad — wplątałeś się i brniesz. — A po bójce? — Popatrz w lustro. — No. — Zdziwiony, durny jakiś, przegrany, obciągasz, zapinasz, poprawiasz, oglądasz — niedorzeczny, pocieszny, rozindyczony — naczupurzony. Nie darmo przysłowie mówi: gniew piękności szkodzi. — Obserwacja porównawcza: psy i koguty. Ty po bójce łeb zwieszony, a on ogon, ty guzika nie masz albo dziura w rękawie, otrzepujesz się — i kogut też — żałosny — mizerny.
Pierwszy sposób: liczyć bójki, drugi — lustro. — Trzeci sublimacja. — Nie wypada ci, nie chcesz kłócić się jak dziewczynki. Ale możesz jak chłopcy. One gęsto mówią, też czerwone, też nosy świecą się i oczy jak salaterki — i ta-ta-ta, ta-ta-ta — i — zakończenie: „Nie warto mi się kłócić, nie mam z kim, nie będę ci odpowiadała”. — A chłopak może inaczej. — Ten mówi: „Boisz się, zacznij, spróbuj, boisz się”. — A ty maska pogardy, i syczysz: „Boję się — tak — żeby ci dentysta złotych koron potem nie wstawiał”.
I jeszcze: jeżeli on pyta się (to jest podstępne pytanie), jeżeli pyta się: „Czy chcesz dostać?” — nie mów: „Chcę”. Albo on: „Ej, bo dostaniesz”, a ty: „Spróbuj”. On potem powie, że przecież chciałeś, więc spróbował.
Radzą powszechnie, żeby w gniewie ugryźć się w język. Niepraktyczny sposób. — Bo co? — Ty chcesz jego zmiażdżyć, zetrzeć z oblicza ziemi — a będziesz się jak głupi we własny jęzor gryzł? — Ale jest inny sposób: zanim wyrżniesz pierwszy raz, powiedz takie łacińskie zaklęcie: Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur.28 — Można i po polsku powiedzieć: zgoda buduje, niezgoda rujnuje. (Chłopcy twierdzą, że po łacinie — lepiej skutkuje). — Skarżą się, że za długie i trudno zdążyć. — Więc można to sobie, tak tylko, trzy razy dziennie powtarzać na cukrze29, po jedzeniu — zamknąć oczy i — albo powoli, albo prędko: concordia res parvae crescunt.
Bo widzisz, piąty sposób — silna wola — to sposób generalny. — Ściągasz cugle; ponosi cię, ale ty, bracie — nie! — wola niezłomna, Spartanin, kaganiec. Nie kogucik, nie szczeniak, nie czupurny — ale vir30. Vir. — Tylko nie od razu, bo wysilisz się za bardzo — i porażka. — Nie, ty zmierzasz do celu, liczysz bójki, krok za krokiem — ku poprawie. — Zwycięstwo.
No, bo co? — Człowiek bez woli — bubek — puch marny, pajac (skacze, jeżeli za sznurek31). Człowiek bez silnej woli — trzcinka32, ciemięga, pyłek, pantofel, szlafmyca33, niunia, balonik nadmuchany. — Bez silnej woli, co? — Wiecheć, włóczka, mereżka34, miętowa pastylka, biszkopcik. — Hhi. — Bez woli — kapiszon, szmatka, fastryga35, rodzynek, knot, cień, bąk.
Człowiek bez silnej woli — pikuś, pataszon36, mydełko pachnące, pierzynka na nogi, karasek w śmietanie, maślaczek marynowany, klajster, prosię z bukszpanem w ryjku; człowiek bez woli — ściereczka do kurzu, pieprzyk na policzku37, oczko jedwabnej pończoszki, nóżki cielęce w galarecie.
Ja wiem: jesteś porywczy. — Ja nie — żadne morały: nie lubię wtrącać się. To są wasze sprawy intymne i zagmatwane. Wiem: kolizja, krótkie spięcie, dynamit, eksplozja — bójka. Wy swoje sprawy lepiej znacie. — Często istotnie nie da się uniknąć. Ale żeby w ciągu jednego dnia trzy razy tarmosić się — trzy pioruny, trzy dynamity? — Trzy razy młócić się? — Nadmiar. Nadużycie. Wiem, że dorosłym łatwiej, mają sądy: grodzki, okręgowy, honorowy, handlowy, morski, wojenny, dyscyplinarny; toteż rzadko tylko — pojedynek.
Toteż nie zabraniam chłopakom, jeśli siły równe albo gdy silniejszy miaruje razy, a słabszy nie stosuje niedozwolonych chwytów. — I nie wolno podjudzać — takich łajdackich: „Ty się dasz? — tchórz — lu go mocniej — bierz go” (jak do psa). Nie wolno cieszyć się i wyśmiewać.
Wołają chłopcy: „Proszę pana, biją się”. Idę zaraz, patrzę, czuwam, ale nie rozbrajam. — Bo co? — Jeżeli jednego pochwycę za rękę, to drugi skorzysta i nakładzie, więc jeszcze gorzej zły. — I co? — Niefachowo przerwę, więc oni później gdzie indziej dokończą. — Albo boją się, że przerwę i nie zdążą, więc w pośpiechu właśnie spartaczą — i zamiast doskonałego kryształu bójki otrzymuję zniekształcony, znieprawiony ochłap, fragment, ogryzek bójki wynaturzony.
Najgorszy w bójce nowicjusz: nie wie, nie przewiduje, nie umie: zaraz pięścią w nos. Są nosy wyjątkowo krwawiące; doświadczony zapaśnik wie o tym i dla świętego spokoju unika; a nowicjusz wpada. — Bo dorośli zaraz: „Krew — zbój”. A on wcale nie żaden zbój, tylko właściwość swoista wyżej wzmiankowanego nosa.
Wiem: nie wolno zdradziecko za gardło — nie w brzuch — nie wykręcać głowy — nie wyłamywać palców (w drugiej fazie bójki). Nie drzeć ubrania. Bo odzież i krzesła, sprzęty — neutralni tylko obserwatorzy. — Ale bójka sprawna, z pionem, techniczna, pogłębiona, bójka per se38 — dostojne, czcigodne mordobicie — mięta39. — I dlatego właśnie, przez szacunek — nie tak często — nie pospolitować, nie wulgaryzować. Rzadko, wyjątkowo — gdy nie da się uniknąć, nie o smarkate sprawy, nie byle jak i o byle co.
Dlatego właśnie wymyśliłem pięć sposobów. I silna wola, hamulec. Tak — wola — lwi pazur, orle pióro, sokole skrzydło — nie pięść — wola!
UWAGA
Nie jestem zwolennikiem bójek. Ale jako wychowawca muszę znać je. Znam. — Nie potępiam. Godzę się. — Pragnąłbym na ten temat gadać całą godzinę, dwie godziny. Temat aktualny.
Bo tylko zabraniać — nic więcej?
Nie szkodzi, że popłakałaś troszkę; bo teraz posłuchaj człowieka, który ci dobrze życzy. — Wierzaj40 mi: może troszkę szorstko, ale prawdę powiedziałem. Szczerą prawdę. Zapewne, można i prawdę owinąć w bawełnę i przewiązać sznurkiem. Na przykład chłopiec do chłopca: „Ty idioto”, można powiedzieć: „Jesteś niekompetentny”. — Albo zamiast: „Oszukał, okradł, ty złodzieju” — można powiedzieć — że nadużył zaufania. — Powiedziałem, stało się. Pragnę wytłumaczyć się, wyjaśnić.
Nie bronię chłopców; wiem, że ci dokuczyli.
Ale ty pierwsza powiedziałaś mu: „smarkacz”. — A on też ma 12 lat. — Więc z jakiej dobrej racji, dlaczego (rówieśnik) smarkacz? — Chłopcy tego strasznie nie lubią. Bo chłopiec, proszę ja ciebie, ani dziecinny, ani głupi, tylko ma inny, swoisty swój rozum. — Więc ty: smarkacz na niego, a on dopiero potem: że jesteś zarozumiała, że jesteś powaga (i Montekatani)41 — i zjadłaś rozumy, i kokietka, i sobie wyobrażasz — i flirt, nos upudrowany — i chcesz oczarować. — Powiedziałem (nie mentor, tylko świadek) i wcale nie w obronie chłopców, bo wiem, że i on umie dokuczyć.
Dziewczynka, proszę ja ciebie, prędzej, wcześniej rośnie; za dwa lata albo za trzy on ją dogoni i przegoni; ale teraz markotno mu, jeżeli ona chce imponować, że niby dorosła panna — i wszystko, i waga, i postawa, i powaga — i ubliżyłaś mu.
Więc powiedziałem jeden wyraz — jedno słówko. A ty zaraz łzy, obraza już zaraz do grobowej deski. Za to jedno tylko słowo?
Poczekaj: a ty? — Już nawet nie o chłopcu, ale o dziewczynce. — Powiedziałaś, że jej sukienka ze straganu, że nie ma za grosz gustu (i nawet jej mamusia też), powiedziałaś na nią: ciepłe kluski i podobno nawet: małpa zoologiczna, i ma oczy jak cielę majowe. — Ciepłe — zoologiczna — majowe? — I udawała przyjaciółkę, kiedy miałaś czekoladę — i że pozerka, i będzie aniołem na krzywych nogach — w siatkówkę gra drewnianymi łapami, i udaje poetyczną, żeby chłopcy za nią latali, i wiesz od koleżanki, że ściąga klasówki, i gazety nie rozumie, i główka ją boli, i sama do siebie gada. A nieprawda, bo ona powtarzała wiersz na przedstawienie, rolę.
Jesteś wytworna i ułożona, pani wybrała ciebie, żeby podać dostojny bukiet; a mimo to powiedziałaś (nie zapieraj się), że nie chcesz grać razem ze śmierdzielami. — Więc i mali, młodsi, też są rozgoryczeni; bo oni podają piłkę, i ty też dwa razy skusiłaś?
I powiedziałaś (nie przecz), że biłem się pół godziny z przedszkolakiem, i że cud, iż jeszcze żyjemy. (Podobno powiedziałaś nawet: hołota). — Ale to nieważne, i ja nie po to, żeby ciebie oskarżać, tylko siebie, za to jedno słówko moje chcę się usprawiedliwić, żebyś mi przebaczyła. — Bo tam, gdzie jest dobra wola obustronna, tam kończy się wszystko dobrze.
Ja na przykład, kiedy nakrzyczę (bo muszę), zaraz mówię potem: „Gniewam się na ciebie do obiadu albo do kolacji, albo jeżeli coś bardzo przeskrobał, to nawet do jutra”. — I nie mówię do niego, i on też do mnie — nie wolno mu mówić. — Więc przychodzi z kolegą i kolega jego pyta się: „Czy on może wziąć piłkę?” — A ja: „Powiedz mu, że może wziąć mniejszą piłkę, ale żeby nie kopał”. — On mówi: „Dobrze” — ale ja gniewam się, więc nie słucham, więc pytam się: „Co powiedział?” — „Że dobrze”. — No, to dobrze.
Trzeba sobie jakoś radzić. — Mam różne środki w swoim pedagogicznym arsenale, w mojej, że tak powiem, wychowawczej aptece: od łagodnego gderania, zrzędzenia, poprzez warknięcia i fukania, aż do silnie działającego zbesztania. — Opracowałem gruntownie tę swoją farmakopeę42.
Czasem wystarczy: „No wiesz” — i głową smutnie — taki ruch wahadłowy; albo: „Nie rób tego” — i potrząsam głową. — Albo: „No i po co ci to było?” — albo: „Trudno: stało się, będziesz już teraz wiedział”. — A on już czerwony, albo nawet łzy — więc bywa, że musisz jeszcze pocieszyć.
Ale częściej trzeba sięgnąć do słoika mocnych, karcących wyrażeń i zwrotów. (Bo są drobne wykroczenia i arcykryminalne czyny. Więc plejada słów różnolitych).
Wiesz: zauważyłem, że jeśli używać stale tych samych wyrażeń, efekt ich maleje i działanie słabnie. Na przykład „wiercipięta” nie wywiera magicznego wpływu — przeciwnie, drażni: bo ani wierci, ani akurat piętą. Zupełnie inaczej, gdy huknę: „Ach, ty — motoryzacjo, ty luks-torpedo, huraganie, ty perpetuum mobile”. — Unikam monotonii, odnawiam repertuar, sięgam do różnych dziedzin. — Z ornitologii: „Uch, ty ga-wronie”. — Z muzykologii: „Fujaro — cymbale”.
Nigdy z góry nie można przewidzieć, co pomoże. — Znałem urwisa — próbuję tak i tak — nic. — Gromię rzeczownikami — nic; aż raz: „Ach, ty efdur43”. A on potem cały dzień jak trusia, jak mysz pod miotłą.
Na jednych działają wyrazy długie, na innych krótkie: więc — „Ty dezorganizatorze”, albo: „Jesteś snob, łyk, typ”. — Zawsze większy efekt, jeżeli w wyrazie jest litera: rrr. Niemieckie: donnerrr wetterr — ma swoje uzasadnienie; ale wystarczy bez importu — krajowa produkcja.
Lubię folklor: „Uch, ty niecnoto, psujaku, nieusłuchany”. Ryknę: „zbereźniku zatracony” — zaraz zapach siana i żywicy.
Albo historyczno-polityczne wymyślanie (też dobre niekiedy): „barbarzyńco, wandalu44, Katylino45, inkwizycjo, Targowico46, demarszu47, anszlusie48 — ty masonie, dyktatorze, duksie49, Benito50, ty Hitl... (nie — nie —). Ty Napoleonie...”
Dla wzmocnienia dobrze jest dodać przystawkę: ekstra albo arcy. — Więc na przykład: arcycymbale, ekstragamoniu.
Żywiołowy wstręt czuję do przymiotników: niesforny i krnąbrny. Jakieś takie chropowate, drapiące. — Nie mówię: leń i ośle — i wyjątkowo tylko: idioto. — Sądzę, że to jakiś kompleks, uraz, echo własnych dziecięcych przeżyć. Mazgaju — też nie, też uraz młodych własnych lat.
Bo kiedy dziecko płacze (nie krzyczy, nie awanturuje się, ale
Uwagi (0)