Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
z obrońców wczora weźmie ściany.
Już tam dział kilkadziesiąt ordynował wcześniej,
Niechaj ten ustępuje, komu będzie cieśniej.
Jakoż ledwie to hetman do swoich wyrzecze,
Kiedy pogaństwo dzidy wyniosszy i miecze,
Uderzą w tamtę stronę wszytką swoją mocą;
Drudzy na Życzowskiego szaniec się obrócą;
Już miną w jego placu Sieniawskiego czołem,
Gdy Chodkiewicz kilkakroć okrzykiem wesołém
Każe w nich Sieniawskiemu, co może mieć skoku,
Zawadzić i sam razem przybędzie mu z boku.
Wprzód chrzęst tylko i szelest słychać było cichy,
Gdy naszy ławą brali pogaństwo na sztychy;
Żaden swego nie chybi i trzech drugi dzieje1465,
Że im ciepłe wątroby kipią na tuleje1466;
Trzask potem i zgrzyt ostry, gdy po same pałki
Kruszyły się kopije w trupach na kawałki;
Pełno ran, pełno śmierci; więzną konie w mięsie,
Krew się zsiadła na ziemi galaretą trzęsie;
Ludzie się niedobici w swoich kiszkach plącą;
Drudzy chlipią z paszczeki posokę1467 gorącą.
Toż gdy przyjdą do ręcznej ci i owi broni,
Polak rany zadaje, Turczyn tylko dzwoni
Po zbrojach hartowanych i trzeba mu miejsca
Pierwej szukać, żeby mógł ukrwawić żeleźca1468,
A nasz gdzie tnie, tam rana; gdzie pchnie, dziura w ciele;
W łeb, w pierś, w brzuch, gdzie się nada, rąbią, kolą śmiele:
Tak okropnym i Turcy i naszy widziadłem1469,
Między młotem a między zostając kowadłem.
Co na to z dalszych szyków patrzali i z wału,
Już ledwo w drugim dusza rusza się pomału;
Raz bledną, drugi płoną; raz nadzieja, drugi
Strach im serca okrutny w ciasne wprawia fugi1470.
Turcy liczbie i ludzi ufają wyboru;
Ciż by mieli sromotę dziś uczynić wczoru1471,
Czoło wojska całego, którym świeżą skronie
Kwitnęły wiktoryją? Nie boją się o nie.
Naszy zaś garść swych widząc w zastępie tak srogiém
Samym się tylko cieszą1472 miłosiernym Bogiem,
Który w słabości moc swą pokazuje zwykle,
Że i tu butnych pogan w ich dumie uwikle1473.
Chodkiewicz, choć go starość, choć go słabość nęka,
Rzekłbyś, że to nie jego głos, nie jego ręka,
Tak swoich napomina, nieprzyjaciół bije;
Gdzie się tylko obróci, lecą głowy z szyje.
Już trzeciego Sieniawski mężny grzeje konia,
Sam krwią przemókł do nici, kiedy nań z ustronia
Spadnie Turczyn dorodny w okropnej posturze1474:
A długoż dokazować będziesz, psie giaurze?
Czas by też przestać! A wraz co siły nań przytnie,
Ale cóż? Szabla tylko po szyszaku zgrzytnie.
Chce powtórzyć, lecz przyszło rozstawać się z światem:
Bo mu łeb zdjął i z brodą Sieniawski bułatem1475.
Tak Sapieha na prawym z Rudominą boku,
Tak w lewym z Zienowiczem Opaliński, kroku
Pomykając, jako więc za staloną kosą
Suwa się chłop roboczy siekąc trawę z rosą.
Mąż z mężem się zderzają; lecą Turcy z łęku1476;
Pełno wzdychania, pełno konających stęku.
Słyszy to Lubomirski i nie czeka dłużéj;
Jeśli się komu zedrze chciwy chart z obroży,
Gdy go lis polem mija albo zając kusy,
Takie czyni serdeczny Lubomirski susy.
Koń pod nim skaragniady krwawe toczy piany,
Nozdrzem iskry z płomieniem pucha na przemiany.
Zanurzy się w zastępach bisurmańskiej zgraje,
Ręką bije, przynuką1477 ochoty dodaje,
A skoro już wytrzęsie z gładkich kopij toki1478,
Pałaszami tureckiej dosięga posoki;
Zamiesza ich jak w kotle, jako w garcu kaszę.
Sam koncerzem1479 znacznego w oczu wszytkich baszę
Obali. Toż co żywo kole, siecze, rzeże,
Bo Wejer z boku strzela i tyłu im strzeże.
Tam Piotr Lipski Araba upatrzywszy, który
Pod forgą1480 u złocistej żurawią missury1481,
Znaczny koniem po rzędzie i jedwabnej kiecy1482,
Wysokie miał ramiona i szerokie plecy,
Siła broił nad inszych, siłu świata zbawił,
Już i konia zmordował, już się sam ukrwawił,
Sam nam poździ1483 wygraną, sam bitwę odnawia:
Więc go z boku zajeżdża i nieznacznie zławia.
Postrzegł tego poganin i prosto nań jedzie,
Wprzód go dzidą pomaca, ale się zawiedzie:
Bo obojczyk wytrzymał; toż jako się zbliży,
Chce pchnąć szablą Lipskiego kęs1484 kirysu niżéj,
Lecz mu raz zmylił i nim Arabin powtórzy,
W piersiach mu bystry pałasz po sam krzyż zanurzy.
Jeszcze się opierają, jeszcze Turcy krzepią.
Na koniec kiedy się w nich z bliska naszy wrzepią1485,
Pociskawszy chorągwie i stare bonczuki1486
(Nie pomogły wczorajsze drugim munsztułuki1487),
Ławą wszyscy uciekli, że całymi szyki
Naszy im zaszłapują1488 prawie za trzewiki,
I co dotąd po piersiach, teraz w grzbiety biorą,
Gdzie im aże do kości naszy skórę porą.
Jeszcze się bił Chodkiewicz; bo sam Osman z góry,
W różne się przetwarzając kształty i figury,
Prosi, żebrze, posiłek śle jeden za drugiém,
Przysięga i nagrodę obiecuje długiem,
Żeby wezyr Husseim placu nie odbiegał;
Choć ten, co się miało dziać, zawczasu postrzegał,
Często się obzierając prostej drogi śledził,
Żeby go do obozu żaden nie uprzedził.
Toż skoro Lubomirski swoich z pola zżenie1489,
I tam, gdzie jeszcze Turcy stawiają grzebienie,
Krwawe obróci orły, niech klęka, niech prosi
Osman; trudno zatrzymać, kogo strach skomosi1490.
I Husseim, i wojsko, i one posiłki
Uciekną, dawszy na rzeź sromotne zatyłki;
Niech co chce obiecuje, nic nie zrówna z duszą.
Uciekając samego cara zawieruszą.
Tak naszy zwyciężyli (prawda, nie bez straty),
I Turków aż pod same gonili armaty.
Więc i Kozacy dobre dali im podwiązki,
Kiedy od ich taboru uciekali w trząski1491,
Bo chorągiew turecką i Siedmigrodzanów
Kikunastu przywiedli wieczór do hetmanów.
Patrzcież cnotę sąsiedzką, patrzcież chrześcijany,
Co z nami kopce sypą1492, do jakiej odmiany
Przyszli dzisia, że na nas z Turkami się kléją,
Choć wolną od ich hołdu mają prowincyją.
Za naszę-to uczynność, za nasz trud i spezy1493,
Gdyśmy zbili z Rozwanem Mijala z imprezy1494,
Co im tyrańską ręką chcieli osieść karki,
Łakomszych przez pozorne1495 ująwszy podarki;
Tedy wolność krwią naszą kupioną pod władzą,
Żeby cedził krew naszę, Turczynowi dadzą.
On ci to list w Wołoszech przejęty, on robi,
Którym nam wojnę Betlem z pogany sposobi,
Którym mu oczy kłuto nieuważnie potem
(I przypłacił Gracyjan szczerości żywotem):
Wrodzona ludziom wada, chociaż jej nie widzą,
Że gdy kogo obrażą, zaraz nienawidzą.
A toż nam cesarzowi pomoc na Betlema!
Jeśli kędy przypowieść, tedy tu miejsce ma,
Że zawsze złe niż dobre prędszą ma zapłatę;
Bowiem w pomście zysk mamy, w uczynności — stratę.
Dopieroż Osman postrzegł, czego przez tak długi
Czas nie wiedział do siebie, że człek, jako drugi;
Że wyszedszy z śmiertelnej z ludźmi na świat matki,
Też go, co wszytkich ludzi, czekają przypadki.
Dziś on1496 humor wspaniały, on umysł nadęty,
W babi płacz i kobiece obraca lamenty;
Płakał i tak się po swych bohatyrach żalił,
Jakby się już tron jego monarchiej walił.
Tedy mu się srodzy lwi przerodzili w tchórze,
Co z nimi za Bałtyckie myślił płynąć morze,
Myślił nie Polszcze samej (dla tej bałamutnie
Pewnie by się nie ruszał), lecz że głowę utnie
Wszytkim państwom giaurskim; że ich w jarzmo wprzęże.
Gdzież są oni rycerze? Gdzież są oni męże,
Którzy mieli z Polaki dokazować figli?
Jeden miał bić dziesiąci, teraz się postrzygli
W bojaźliwe zające; do gęstego chrostu
Przed jednym, wieczna hańbo! ucieka ich po stu.
Tak rzewliwie narzekał, jakoby go ubił,
Osman, zwłaszcza gdy wspomni meczet, który ślubił
Swemu Mahometowi. Wszyscy spuszczą oczy,
Zwieszą karki, bo go ćma starszyny otoczy;
Jakoż jeszcze i razu chłosty tak pamiętnej
Nie wzięli Turcy na tej wojnie obojętnej1497,
Jako dziś, co i sami z pokornym wzdychaniem
Potem przypominali, gdy się traktowaniem1498
W ich obozie bawili naszy komisarze;
Jak wiele, jako wielkich, w dzisiejszym pożarze
Ludzi, z nieogarnioną szkodą Jasnej bronie1499
I sławnej solimańskiej monarchiej płonie;
Tam prawie kwiat Afryki, Azyej z Europą,
Giaurską, żal się Boże! podeptany stopą.
Znać to było, bo ledwie noc na ziemię padła,
Poznawali przy świecach, brali w prześcieradła
Swych Turcy kawalerów, na wozy przykryte
Kładąc trupów okrzepłych tułowy pobite.
Lecz i naszych beze krwie nie potka wygrana:
Tameśmy połockiego zbyli kasztelana,
Tam nam śmierć Zienowicza ozionęła, kędy
Pogańskie mieszał szyki, gęste targał rzędy,
I przodując Pogoni litewskiego księstwa,
Kędy największa wrzała bisurmanów gęstwa,
Tam się mężną darł ręką, patrząc na przykłady
Serca niezrównanego waleczne pradziady,
W których dziś regiestr wchodząc, takież dzieła w druki
Krwią swą na nieodrodne podaje prawnuki.
Słał mostem trup pogański mąż serdeczny póty,
Aże pod nim szwankował koń dzidami skłuty;
Skoro padł koń, i pan też na ziemię się zważy,
Tu mu zła wstęga głowę z szyszaka obnaży.
Wszytkie nań strzały, dzidy i kiścienie1500 lecą,
W różne go strony fale bisurmańskie miecą.
Brać się nie da, lecz w ręce mając pałasz goły,
Siekł kogo mógł, z potem krew pijący na poły.
I uciekli poganie, a on między trupem
Tak gęstym stał, sparszy się na pałaszu słupem,
W tureckiej krwi po kostki; takież z niego cewki
Od głowy płyną na dół, jakoby z nalewki1501.
Dwadzieścia i kilka ran odniósł na swym ciele,
I ciętych, i sztychowych; tak go przyjaciele
Opłakawszy, z życzliwej czeladzi1502 gromadą
Na gotową lektykę wybladłego kładą.
Trzy dni żył; duszę potem zbawiennym obrokiem
Opatrzywszy, umiera wiecznym jęty mrokiem.
Nie umiera; nie w wiecznym śmierć go mroku kryje;
Nie da mu cnota umrzeć, która wiecznie żyje!
Sześć z swej roty Chodkiewicz towarzyszów traci,
Ale mu to najbardziej serce tarapaci1503
Że znak1504 jego, szczęśliwie z okazyj tak wielu
Wyniesiony, dziś został przy nieprzyjacielu,
Jankowski był chorążym, z którym szkapa w huku
Wziąwszy na kieł1505, ni jeźdźca słucha, ni munsztuku1506.
Skoro pana w najgorsze labirynty wprawi,
Tam i zgubi, a Turkom chorągiew zostawi.
Wszytkie ta rzecz przeniosła w Chodkiewiczu smętki,
Stąd śmierć starzec i koniec wróży sobie prędki.
Jakoż już co dzień słabiał i na twarzy siniał;
Ubywa mu pamięci, a zgoła dzieciniał.
Trzech padło towarzyszów przy swym pułkowniku;
Dziewięć Rudominowych dostało się łyku
Tamtej śmierci; tamże legł brat jego rodzony.
Trzech postradał Sieniawski, krajczy tej Korony.
Tam Stanisław Sarnowski, który był piastunem
Sławy Opalińskiego, z bratem legł rodzoném.
Skoro zbył prawej ręki, z Mucyusem Scewą
Powierzonej chorągwie dotrzymuje lewą;
Ale gdy koń szwankuje pchnięty przez łopatkę,
Żegna świat i oddaje swej drużynie matkę1507.
Porucznik Rudominów ranny: bo dwie strzele1508,
Jednę w nogę, drugą wziął w twarz. I inszych wiele
Na tym placu cnoty swej otrzymali piątna,
Których na wieki zazdrość nie ruszy pokątna;
Pachołków też coś w onej szeregowych zrucie1509;
Owo trzydzieści ludzi zginęło w kompucie.
Mniej dał śmierci podczaszy1510, ale dobrych w pęta:
Tam Misiowski porucznik, tam zginął Wierzbięta,
Tam Chrząstowski z Podoskim uderzony trzciną
Arabską; tamże został Męciński z Byliną;
Nie mógł się z Sędzimirem Wrzeszcz wybiegać, którzy
Postrzelani leżeli przez długi czas chorzy.
Rannych kęs1511 więcej było; pachołków z szeregu
Kilkanaście wiecznego poszło do noclegu.
Koni koło trzydziestu, choć mniej, chociaż więcej.
Turków z Ufaim baszą sześć padło tysięcy,
Okrom1512 co w nocy wzięto, jako się wspomniało,
I co trupów po błotnych gęstwinach zostało.
Cóż rozumieć o rannych, co o postrzelonych,
Którzy padli na naszych dobrze uzbrojonych
Tak gęsto, że i ślepy Turka nie mógł chybić?