Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

memu sposobowi życia, zohydziła mnie w oczach pani d’Houdetot; że ta młoda swawolnica pragnie jedynie natrząsać się ze mnie i z mych spóźnionych roztkliwień; że opowiedziała wszystko Saint-Lambertowi i że wraz z kochankiem, oburzonym mym wiarołomstwem, porozumieli się, aby mi do reszty zawrócić głowę, a potem mnie wyszydzić. To głupstwo, które w dwudziestu sześciu latach kazało mi się zachować najniedorzeczniej w świecie wobec pani de Larnage, osoby prawie nieznajomej, byłoby do wybaczenia w czterdziestym piątym wobec pani d’Houdetot, gdybym nie wiedział, że i ona, i jej kochanek byli oboje zbyt godnymi ludźmi, aby sobie pozwolić na tak barbarzyńską zabawę.

Pani d’Houdetot nadal wpadała do mnie z odwiedzinami, które niebawem zacząłem odwzajemniać. Lubiła chodzić, zarówno jak ja: odbywaliśmy długie przechadzki w zaczarowane krainy. Szczęśliwy, że kocham i że śmiem mówić o tym, byłbym całą duszą oddawał się słodyczom mego stanu, gdyby szaleństwo moje nie niweczyło jego uroku. Pani d’Houdetot nie rozumiała zrazu dzikich humorów, z jakimi przyjmowałem jej serdeczności: ale moje serce, niezdolne nigdy ukryć tego, co się w nim dzieje, niedługo zostawiło ją w nieświadomości mych podejrzeń. Zrazu chciała obrócić je w żart — na próżno: wywołała tym, co najwyżej, nowe wybuchy wściekłości. Zmieniła ton. Nieznużona w swej współczującej słodyczy, obsypywała mnie wymówkami, które przejęły mnie do głębi. Urojone moje obawy obudziły w niej niepokój, którego rychło zdołałem nadużyć. Domagałem się dowodów, że nie drwi sobie ze mnie. Spostrzegła, iż nie ma innego sposobu, aby mnie upewnić. Stałem się natarczywszy; położenie zaczęło być trudne. Zdumiewające, wyjątkowe może jest, iż kobieta, która raz dopuściła tego rodzaju targów, wywinęła się z nich tak tanim kosztem. Nie odmówiła mi niczego, czego może udzielić najtkliwsza przyjaźń. Nie użyczyła niczego, co by mogło stanowić niewierność z jej strony; musiałem ku swemu upokorzeniu patrzeć, jak płomień, którym lekkie jej fawory rozpalały moje zmysły, w niej samej nie rozniecił nigdy najlżejszej iskierki.

Rzekłem gdzieś, iż nie trzeba niczego udzielać zmysłom, skoro się zamierza odmówić im czegokolwiek. Aby dać poznać, jak bardzo ta zasada okazała się fałszywą z panią d’Houdetot i jak bardzo miała ona słuszność, polegając na samej sobie, trzeba by wejść w szczegóły naszych długich i częstych sam na sam; trzeba by je odtworzyć w całej ich żywości, przez czas tych czterech miesięcy, które spędziliśmy razem w zbliżeniu niemal bez przykładu! Ach, jeżeli tak długo zapóźniłem się z poznaniem prawdziwej miłości, jakże drogo serce me i zmysły spłaciły tę zwłokę! Jakichż upojeń, uniesień musi się doświadczyć obok przedmiotu kochanego z wzajemnością, jeżeli nawet niepodzielana miłość może obudzić to wszystko, co ja wówczas przechodziłem!

Ale niesłusznie mówię „miłość niepodzielana”; ukochana moja podzielała ją; miłość była równa z obu stron, mimo iż nie wzajemna. Byliśmy oboje pijani miłością: ona dla swego kochanka, ja dla niej; nasze westchnienia, rozkoszne łzy zlewały się razem. Byliśmy wzajem dla siebie parą tkliwych powierników, uczucia nasze były tak pokrewne, iż niepodobna było, aby się nie schodziły poniekąd. Wszelako w samej pełni tego niebezpiecznego odurzenia ona nie zapomniała się ani na chwilę; ja zaś zaklinam się, przysięgam, iż jeżeli, oszaleniony654 niekiedy zmysłami, kusiłem się, aby ją uczynić niewierną, nigdy tego naprawdę nie pragnąłem. Gwałtowność mej namiętności powściągała ją własną swą mocą. Obowiązek wyrzeczenia się nastroił mą duszę na wysoki ton. Blask wszystkich cnót zdobił w mych oczach bóstwo mego serca; skalać jego boski obraz znaczyło unicestwić je. Byłbym mógł popełnić zbrodnię; popełniłem ją po sto razy w sercu; ale pokalać mą Zofię! Ach, czyż to było możliwe? Nie, nie; powiedziałem jej to sam sto razy, że gdyby nawet własna jej wola uczyniła mnie panem jej losu, wówczas nawet, poza jakimś krótkim momentem szaleństwa, odmówiłbym szczęścia za tę cenę. Zbyt ją kochałem, aby ją chcieć posiadać.

Z Pustelni do Eaubonne jest blisko mila; w czasie mych częstych bytności nieraz zdarzyło mi się tam nocować. Jednego razu, spożywszy sam na sam wieczerzę, poszliśmy się przejść po ogrodzie w bardzo piękną noc księżycową. W głębi ogrodu znajdowała się dość długa aleja: dochodziło się nią do ładnego gaiku ozdobionego kaskadą, której myśl ja poddałem, a którą pani d’Houdetot kazała wykonać. Nieśmiertelne wspomnienie niewinności i rozkoszy! W tym to gaiku, siedząc z nią na darniowej ławce pod akacją osypaną kwieciem, znalazłem dla oddania wzruszeń mego serca w istocie godny język. Było to pierwszy i ostatni raz w życiu; ale byłem wzniosły, jeżeli można tak nazwać wszystko, co najtkliwsza i najgorętsza miłość może zrodzić lubego i porywającego w sercu człowieka. Ileż upajających łez wylałem na jej kolana! Ileż wycisnąłem ich z jej oczu, mimo jej woli! Wreszcie, nie panując już nad sobą, wykrzyknęła: „Nie, nigdy żaden człowiek nie był godniejszy miłości i nigdy kochanek nie kochał tkliwiej od ciebie! Ale przyjaciel twój, Saint-Lambert, słucha nas, a moje serce nie umiałoby pokochać dwa razy”. Umilkłem, wzdychając; uścisnąłem ją... Cóż za uścisk! Ale to było wszystko. Mijało pół roku, jak żyła sama, to jest z dala od kochanka i od męża; upływały trzy miesiące, jak widywałem ją co dzień, a zawsze dech miłości unosił się pośród nas. Wieczerzaliśmy we dwoje, byliśmy sami w gaiku przy świetle księżyca i po dwóch godzinach rozmowy pełnej najżywszych i najczulszych uniesień wyszła o północy z tego gaju i z ramion przyjaciela równie nietknięta, równie czysta sercem i ciałem, jak weszła. Czytelnicy, zważcie wszystkie te okoliczności; nie dodam nic więcej.

I niech nikt sobie nie wyobraża, że zmysły zostawiały mnie przy niej w spokoju, jak przy Teresie, mamusi. Powiedziałem już, tym razem była to miłość, i to miłość w całym jej napięciu i szaleństwie. Nie będę opisywał wzruszeń, drżenia, palpitacji, konwulsyjnych skurczów ani omdleń serca, jakich doświadczałem nieustannie: można sądzić o mym stanie z wrażenia, jakie sam jej obraz czynił na mnie. Wspomniałem, iż z Pustelni do Eaubonne był spory kawałek drogi; szedłem zazwyczaj przez wzgórza Andilly, które są urocze. Idąc, marzyłem o tej, którą miałem ujrzeć, o serdecznym powitaniu, które mi zgotuje, o pocałunku, który mnie czeka za przybyciem. Sam ten pocałunek, ten złowrogi pocałunek, nim go nawet otrzymałem, rozpalał mi krew do tego stopnia, iż w głowie mi się mąciło, ćmiło w oczach, drżące kolana nie mogły mnie utrzymać; trzeba mi było zatrzymać się, usiąść; cały organizm znajdował się w niepojętym zamęcie; bliski byłem omdlenia. Świadom już niebezpieczeństwa, starałem się, ruszając w drogę, oderwać się, myśleć o czym innym. Jeszcze nie uszedłem dwudziestu kroków, kiedy też same obrazy i wszystkie objawy, które były ich następstwem, oblegały mnie na nowo, bez możności obrony; co bądź siliłem się począć, nie sądzę, aby bodaj raz zdarzyło mi się odbyć tę drogę bezkarnie. Przybywałem do Eaubonne słaby, wyczerpany, złamany, ledwie wlokąc się na nogach. Z chwilą gdy ją ujrzałem, natychmiast odzyskiwałem siły, czułem już przy niej jedynie utrapienie niewyczerpanej, a zawsze bezużytecznej żywotności. Po drodze, niezbyt daleko od Eaubonne, znajdowało się powabne wzgórze zwane Olimpem; czasem, wyszedłszy każde ze swej strony, spotykaliśmy się w tym punkcie. Przybywałem pierwszy; moją rzeczą było oczekiwać jej: ale jakże to oczekiwanie kosztowało mnie drogo! Aby się rozerwać, próbowałem kreślić ołówkiem listy, które mógłbym pisać najczystszą krwią; nigdy nie zdołałem dokończyć paru stronic, które by się dało odczytać. Kiedy znajdowała je w dziupli, którąśmy obrali w tym celu, mogła jedynie wyczytać z nich stan, istotnie opłakany, w jakim znajdowałem się, pisząc. Stan ten, a zwłaszcza jego trwanie w ciągu trzech miesięcy nieustannego podrażnienia i wyrzeczeń, doprowadził mnie do wyczerpania, z którego nie zdołałem się podnieść przez lata całe. On to sprowadził mi w końcu przepuklinę, którą uniosę albo która mnie uniesie do grobu. Takim było jedynie nasycenie miłosne człowieka o najbardziej płomiennym, ale zarazem najbardziej nieśmiałym temperamencie, jaki kiedykolwiek stworzyła natura. Takie były ostatnie piękne dni, jakich użyczono mi na ziemi: tu zaczyna się długie pasmo nieszczęść, w których niewiele zdarzy się chwil wytchnienia.

Czytelnik widział w całym biegu mego życia, że moje serce, przejrzyste jak kryształ, nie umiało nigdy, ani na minutę, ukryć żywszego uczucia, które w nim zagościło. Można osądzić, czy było mi długo możebne ukrywać miłość do pani d’Houdetot. Zażyłość nasza biła w oczy; nie kryliśmy się z nią ani nie czynili tajemnicy. Nie była tej natury, aby wymagała takich ostrożności. Pani d’Houdetot miała dla mnie najtkliwszą przyjaźń, której nie poczytywała sobie za występek; ja miałem dla niej szacunek, o którym lepiej niż ktokolwiek wiedziałem, jak bardzo jest usprawiedliwiony. Ona była żywa, roztrzepana, nieuważna; ja — szczery, niezręczny, dumny, niecierpliwy, porywczy; dawaliśmy tedy, w naszym niebezpiecznym spokoju sumienia, więcej pozorów przeciw sobie, niż gdybyśmy byli w istocie winni. Bywaliśmy często w Chevrette, spotykaliśmy się tam nieraz, niekiedy nawet z umowy. Spędzaliśmy tam czas jak zazwyczaj, przechadzając się całe dni sam na sam, mówiąc o naszej zobopólnej miłości, o naszych obowiązkach, o nieobecnym przyjacielu, o naszych niewinnych projektach; wszystko to w parku, naprzeciw apartamentów pani d’Epinay, pod jej oknami, skąd, nie przestając nas śledzić i sądząc, iż czynimy sobie z niej urągowisko, napawała serce swoje wściekłością i oburzeniem.

Kobiety posiadają wszystkie sztukę skrywania swej wściekłości, zwłaszcza jeśli jest bardzo żywa; pani d’Epinay zwłaszcza, gwałtowna, ale panująca nad sobą, ma tę umiejętność w wysokim stopniu. Udała, iż nic nie widzi, niczego nie podejrzewa; tym bardziej rozwijała dla mnie względy, uprzejmość, niemal zalotność; równocześnie zaś jawnie przygniatała swą szwagierkę obejściem wprost niegrzecznym i nacechowanym wzgardą, której, zdawałoby się, pragnęła i mnie udzielić. Można odgadnąć, że się jej to nie udawało; ale przechodziłem męki. Rozdzierany sprzecznymi uczuciami, równocześnie niemal to czułem się ujęty serdecznością pani d’Epinay, to znów ledwie mogłem wstrzymać gniew, kiedy widziałem, jak uchybia pani d’Houdetot. Anielska słodycz tej ostatniej pozwalała jej wszystko ścierpieć bez skargi, a nawet bez zbytniego żalu. Była zresztą często tak roztargniona, a zawsze tak mało wrażliwa na te rzeczy, że po największej części nie zwracała uwagi na postępowanie bratowej.

Byłem tak pochłonięty swą namiętnością, iż nie widząc nic poza Zofią (było to imię pani d’Houdetot), nie zauważyłem nawet, że stałem się bajką wszystkich domowych i gości. Baron d’Holbach, który nigdy, o ile mi wiadomo, nie bywał w Chevrette, był z liczby tych ostatnich. Gdybym był równie nieufny, jak stałem się później, byłbym silnie podejrzewał panią d’Epinay, iż ułożyła tę podróż, aby dostarczyć baronowi uciesznej rozrywki, pokazując mu „obywatela” zakochanym. Ale byłem wówczas tak głupi, iż nie widziałem nawet tego, co biło wszystkich w oczy. Cała moja naiwność nie przeszkodziła mi wszelako zauważyć, iż baron wydawał się bardziej zadowolony, bardziej jowialny niż zazwyczaj. Zamiast patrzyć na mnie spode łba jak zwykle, zasypywał mnie mnóstwem uszczypków i konceptów, których nie rozumiałem. Otwierałem szeroko oczy, nie odpowiadając; pani d’Epinay trzymała się za boki od śmiechu; nie rozumiałem, co ich ukąsiło. Ponieważ wszystko to nie przekraczało jeszcze granic żartu, jedyną drogą dla mnie, nawet gdybym się spostrzegł, byłoby wziąć go, na wesoło, za dobrą monetę. Ale faktem jest, iż poprzez drwiącą wesołość barona widać było błyszczącą w jego oczach złośliwą radość, która byłaby mnie może zaniepokoiła, gdybym ją zauważył wówczas równie wyraźnie, jak sobie przypomniałem później.

Jednego dnia, kiedy szedłem odwiedzić panią d’Houdetot do Eaubonne (wróciła właśnie z wycieczki do Paryża), zastałem ją smutną, widziałem, że płakała. Byłem zmuszony powściągać się, ponieważ pani de Blainville, siostra jej męża, była z nami, ale skoro tylko znalazłem sposobną chwilę, wyraziłem swój niepokój. „Ach! — rzekła z westchnieniem. — Obawiam się, że pańskie szaleństwa przyjdzie mi zapłacić spokojem życia. Powiadomiono Saint-Lamberta o wszystkim, i to w złośliwy sposób. Uznaje mą niewinność w tej sprawie, ale jest nierad i co gorsza nie wszystko mi mówi. Szczęściem nie ukrywałam mu naszej zażyłości, która zadzierzgnęła się z jego poręki. Listy moje były pełne pana, równie jak serce; nie taiłam mu pańskiej szaleńczej miłości, z której spodziewałam się pana uleczyć, a którą, nie mówiąc tego wprost, widzę, iż ma mi za złe. Obmówiono nas przed nim, oczerniono mnie; ale mniejsza. Albo zerwijmy zupełnie, albo bądź pan takim, jak należy. Nie chcę już mieć nic do skrywania przed człowiekiem, którego kocham”.

Oto chwila, w której po raz pierwszy boleśnie odczułem wstyd swego upokorzenia, poczucie własnej winy wobec młodej kobiety, której słuszne wymówki znosiłem, a której winienem był być mentorem. Oburzenie moje na samego siebie byłoby może starczyło, aby zwyciężyć mą słabość, gdyby tkliwe współczucie, jakie budziła we mnie niewinna jej ofiara, nie zmiękczyło tym bardziej jeszcze mego serca. Ach! Zali655 mogłem zatwardzić je w tej chwili, kiedy zraszały je łzy, wnikające w nie do głębi? Roztkliwienie zmieniło się niebawem w gniew przeciw podłym donosicielom, którzy widzieli jedynie winę występnego, lecz mimowolnego uczucia, nie przypuszczając, nie wyobrażając sobie nawet szczerej uczciwości serca, będącej jej odkupieniem. Niedługo pozostaliśmy w wątpliwości co do ręki, z której pochodził cios.

Wiedzieliśmy oboje, że pani d’Epinay koresponduje z Saint-Lambertem. Nie była to pierwsza burza, jaką ściągnęła na panią d’Houdetot; od dawna już wszelkimi sposobami próbowała oderwać od niej Saint-Lamberta, a powodzenie niektórych jej usiłowań pozwalało drżeć o przyszłość. Zresztą, Grimm, który, o ile mi się zdaje, podążył za panem de Castries do armii, bawił, podobnie jak Saint-Lambert, w Westfalii; widywali się niekiedy. Grimm pozwolił sobie swego czasu wobec pani d’Houdetot na pewne zakusy, które się nie powiodły; urażony, przestał zupełnie u niej bywać. Można osądzić, jakim uczuciem, przy znanej jego skromności, napełniło go przypuszczenie, iż osoba ta