Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖
Jak zakwalifikować tę książkę? Kryminał? Autobiografia, spowiedź przestępcy? Powieść obyczajowa? Jest ona tym wszystkim po trochu.
Życiorys własny przestępcy to niezwykłe, prekursorskie dzieło, pierwsza w literaturze polskiej książka napisana przez osobę ze świat przestępczego i ukazująca, jej oczami, realia tego świata. Została napisana w zakładzie karnym w Rawiczu, gdzie Icek Rabinowicz, noszący złodziejski pseudonim Urke-Nachalnik, odsiadywał ośmioletni, kolejny już wyrok za napaść rabunkową. Jego pracą zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Więźniami „Patronat”, które też w roku 1933 Życiorys… opublikowało. Książka wywołała znaczne zainteresowanie. Wcześniej została za zgodą autora poprawiona z rękopisu przez polonistę Stanisława Kowalskiego, który skorygował błędy ortograficzne i gramatyczne, ale swoisty styl autora, barwny język złodziejski i więzienny, nie został naruszony.
Życiorys własny przestępcy ma wszelkie zalety świetnego kryminału, który trzyma w napięciu i zaskakuje nieoczekiwanymi zwrotami akcji. Opowieść autobiograficzna określana jest przez ramy czasowe lat 1897–1918, a więc obejmuje okres od urodzenia autora aż po dzień zakończenia I wojny światowej, który Nachalnik witał w więzieniu niemieckim w Łomży. Autor kilkakrotnie zwraca się do czytelnika, sygnalizując, że książkę swą pisze także w więzieniu (już w niepodległej Polsce), jednak wyznaje, że stara się unikać „filozofowania” - jak określa refleksje i żale się nad własnym losem - i szybko powraca do opowiadania o swych przygodach i przeżyciach w przeszłości.
Czytając Życiorys… poznajemy świat, w którym nie ma wielkiej polityki, narodowych ekscytacji, ani „idei” — to świat brutalnej codzienności, obyczajów dalekich od deklarowanych wzorów pedagogicznych, ciężkiej biedy i walki o byt, zwłaszcza w okresie I wojny światowej. W miastowych i małomiasteczkowych środowiskach przestępczych żydowscy paserzy współpracują ze złodziejami „gojami”. Poznajemy urzędników i więzienia rosyjskie, a potem — od 1915 roku — niemieckie. Większa część akcji toczy się w Łomżyńskiem, ziemi rodzinnej Urke-Nachalnika, ale odwiedzamy wraz z autorem także m.in. Kowieńszczyznę, Wilno, Warszawę i Berlin. Wiele dowiadujemy się o realiach życia więziennego. Autor po raz pierwszy trafił za kratki już w wieku szesnastu lat. A miał zostać, według planów i marzeń swej matki — rabinem…
Książka przynosi ciekawą i dosyć zaskakującą wiedzę o obyczajowości Żydów polskich, pokazuje też jej postępujące przemiany związane z realiami I wojny. Autor — być może po części przez wgląd na polskiego czytelnika, będącego głównym adresatem utworu - jest dosyć krytyczny wobec swych współwyznawców. Podkreśla zacofanie i przesądy, jakimi, jego zdaniem, przepojone są nauki w żydowskich szkołach religijnych.
Spojrzenie autora na świat jest trzeźwe i sprytne, ale na samego siebie — dosyć łzawe i sentymentalne. Wiele miejsca Nachalnik poświęca swoim przygodom miłosnym, podkreślając, że na złą drogę sprowadziły go kobiety, których liczne portrety znajdujemy na kartach Życiorysu… Jednakże los i kondycja kobiet, z których wiele było zmuszanych przez biedę i nacisk otoczenia do prostytucji, ukazane zostały z dużą dozą współczucia i empatii.
Warto też zwrócić uwagę na fakt, że choć książka została napisana po polsku, to przecież polszczyzna nie była rodzimym językiem Rabinowicza. Swe wykształcenie wyniósł z chederu i jesziwy, a jego językami były jidisz i hebrajski. Natomiast jego polszczyzna, choć żywa i barwna, ma pewne cechy swoiste i na tym również polega wartość Życiorysu…
- Autor: Urke Nachalnik
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Urke Nachalnik
Na początku mojej kariery u „Cwajnosa” próbowała jego matka i mną kierować, ale Hanka uprzedziła ją i wyłącznie mną się opiekowała. Ten zaszczyt, który mnie spotkał, jak mi się ona sama przyznała, mam do zawdzięczenia umiejętności pisania i czytania. Odebrałem nieraz pochwałę za ładne listy, które im pisałem do krewnych w Ameryce. W odpowiedzi przychodziły dolary. Jednym słowem, uchodziłem tu za uczonego. Byłem tu uprzywilejowanym „konikiem” i brałem od pierwszego razu udział w lepszych wyprawach z samym „Cwajnosem”, co równało się wielkiemu zaszczytowi.
Tu muszę zaznaczyć, że Hanka mnie zapewniała, iż będzie też pilnować moich interesów, abym nie został oszukany przez brata, o którym się wyraziła, że na całym świecie nie ma większego łotra jak on. A brat mnie znów ostrzegał, abym z nią był ostrożny i nie mówił o „robotach”, bo takiej łajdacznicy jaką ona jest, twierdził, nawet w piekle nie znajdzie.
Co do mnie zaś, uważałem, że możliwie oboje mają zupełną rację, przez co w duchu postanowiłem być ostrożny, dopóki nie wyrobię sobie własnego sądu o kochance i wspólniku.
Pewnego dnia z wieczora, gdy przybyłem do domu, nie zastałem Hanki. Natomiast z piętra, gdzie odbywały się orgie nocne i gdzie też mieszkała jej siostra, doleciały mnie śmiechy i głośne jakieś okrzyki. Odróżniłem zaraz między innymi też i śmiech Hanki. Zdziwiło mnie to tym bardziej, gdyż nie tylko że dotychczas nie brała udziału w orgiach nocnych, ale nigdy tam nie bywała. Więc poszedłem na górę, by zobaczyć, czy się nie mylę.
Drzwi były zamknięte.
Nie chciałem zastukać, by mi otworzono, tylko cichutko wytrychem otworzyłem drzwi i stanąłem w progu.
Moim oczom przedstawił się zabawny widok.
Dookoła stołu biegało w kalesonach dwóch mężczyzn, za którymi, wykrzykując, uganiało się kilka kobiet zupełnie nagich, tylko w pończochach! Między innymi poznałem i Hankę. Ta ostatnia siedziała na kolanach rosłego mężczyzny i śmiała się na wpół przytomnie, nerwowym, pijackim śmiechem. Opróżnionych butelek stało pełno na stole. Żal mnie ogarnął i dziwnego doznałem uczucia. Co się zaś działo w mojej duszy, nie jestem zdolny opisać. Żeby nie strach przed nimi, gdyż dużo ich tam było, na pewno rzuciłbym się na niewierną kochankę. Chciałem już zawrócić, by na to nie patrzeć. Wtem siostra jej mnie spostrzegła, rzuciła się do mnie, ciągnąc mnie do środka. Chciałem się uwolnić, lecz dzielni oficerowie rosyjscy pospieszyli jej z pomocą i posadzono mnie gwałtem przy stole. Usiłowali mnie też rozebrać, lecz broniłem się zawzięcie. Jednak chcąc nie chcąc, pić musiałem z nimi i przy każdym kieliszku musiałem też wznosić toasty.
— Da zdrawstwujet wojna106!
— Dałoj Germania107!
I jeszcze inne okrzyki na cześć wojny. Hanka uczepiła się mnie za szyję i płakała pijackimi łzami. Była zupełnie pijana. Nic nie rozumiałem, co tu zaszło, że ona się też tu znajduje. Zabawa trwała do późnej nocy. Dopiero po obiedzie, gdy się przebudziłem na swym posłaniu, zdziwiłem się, jak i kiedy mnie tu umieszczono.
Gdy się już ubrałem, było po trzeciej. Głowa mnie jeszcze bolała tak, że ledwie się na nogach trzymałem. Byłem zły sam na siebie. Postanowiłem się zaraz rozmówić z Hanką, co to ma znaczyć to jej zachowanie się i co się tu działo tej nocy.
W domu jej znów nie było. Zrozumiałem, że jest u siostry. Poszedłem na górę. Przywitano mnie tu wesoło. Był tam „Cwajnos” i matka. Wszyscy patrzyli ciekawie na mnie i zarazem wyzywająco, a siostra jej pierwsza cynicznie odezwała się do mnie:
— Co, szwagierku, z twoją ulubioną się stanie, gdy i ciebie wezmą na wojnę? — I wybuchnęła śmiechem.
— Na jaką wojnę? — spytałem. — Ja tam o żadnej wojnie nie wiem, to wódka wczorajsza wam w głowie rozum pomieszała.
— Co ty, z księżyca spadłeś? — odezwał się „Cwajnos”. — Wszyscy o niczym nie mówią teraz, tylko o wojnie z Niemcami.
Słuchałem ciekawie jego wywodów. Objaśnił mi z zadowoleniem, ze teraz dopiero przyjdą dobre czasy dla kobietki... przy czym pokazał w kierunku siostry.
Siostra wtrąciła się do rozmowy:
— Słuchaj, szwagierku, jeśli ty nie będziesz teraz głupi, to się dobrze odreperujesz. Hanka będzie miała powodzenie i dobrze zarobi. Widzisz, dopiero wczoraj wojna wybuchła, a już nas rozrywają. Teraz kobietki będą cenione na wagę złota. Patrz, przez wczorajszą noc ja i Hanka zarobiłyśmy sto pięćdziesiąt dziewięć rubli. No i dla was dobre czasy nastały. Policja będzie zajęta wojną, a wam dadzą zupełnie spokój, będziecie mogli kraść na całego.
Jeszcze różne korzyści wojny wskazywała, po czym znów bezmyślnie roześmiała się na cały głos.
Hanka przez cały czas tej rozmowy stała oparta przy oknie i smutno patrzyła w moją stronę. Widać, że po hucznej nocy nie odważyła się zbliżyć do mnie. Wiedziała, że ja nigdy na to nie zgodzę się, by ona zarabiała swym ciałem...
— Powiedz mi, Hanko — wreszcie spytałem — co to ma wszystko znaczyć?... Jak ci nie wstyd? — dodałem, zapalając się coraz bardziej, prawiąc morały jeden za drugim, które znałem z Talmudu. Doszło aż do kłótni między mną a rodzeństwem.
— Ty, brachu, nie bądź taki mądry — wtrącił się „Cwajnos”. Nie podnoś tu tak głosu, ja się potrafię z tobą raz dwa załatwić.
Powstała między nami groźna wymiana słów. Niedużo brakowało, aby doszło do bójki.
Hanka trzymała tu moją stronę. Stanęła między mną a bratem. Matka zaś wyrzucała mi, że jestem darmozjadem i że ze mnie nigdy nie będzie dobry złodziej.
Siostra zaś jej rzekła do mnie ze złością:
— Ładny kochanek! Przy takim kochanku można z głodu umrzeć. Fajny mi złodziej, co się daje nakryć w robocie i nic nigdy ukraść nie potrafi...
Awantura skończyła się wtedy, gdy Hanka pociągnęła mnie za sobą na dół.
Hanka była lekkomyślną dziewczyną, ale nigdy złą. Chowała się bez ojca, którego nigdy nie znała. Jestem pewny, że sama jej matka nie byłaby w stanie bliżej określić postaci ojca Hanki. Dzieci jej były zarobione, jak to ona zwykła była sama się o tym wyrażać, wcale się z tym nie kryła.
Matka jej miała za sobą bardzo burzliwą przeszłość. Opowiadała mi raz, że za młodu była piękna i niejedną awanturę wywołała między swoimi wielbicielami. Później utrzymywała pewien czas dom rozpusty w Charbinie108, a nawet w samych Chinach. Jako ślad po dawnej urodzie, którą się tak chwaliła, pozostały jej teraz tylko oczy, duże, czarne oczy jak noc. Nigdy nie mogłem wytrzymać jej przenikliwego wzroku. Córki miały też takie same niespokojne oczy, co dodawało im uroku. Utrzymywała też i teraz dom schadzek, a gdy córki dorosły, starsza prowadziła dalej interes. Ona zaś pomagała synowi, opiekując się, jak już wyżej rzekłem, „konikami”. Hanka długo opierała się, by nie zostać kontrolną. Nie pomagało naleganie matki, siostry i brata, który ją bił za to, że jest głupią gęsią.
Nieraz siostra mi mówiła, że Hanka jest urodziwa i powinna to umieć odpowiednio wykorzystać, by zrobić pieniądze, a nie trzymać się tam jednego kochanka... Siostra także jej tłumaczyła, że w ten sposób marnuje tylko swoją urodę bez żadnej korzyści...
Teraz uległa naporowi rodzeństwa. Podła matka wytłumaczyła, że teraz, gdy jest wojna, jest czas najlepszy i sposobność zrobić majątek. Jeszcze dużo innych pokus przedstawiała niedowierzającej córce. Hanka przyjmowała to niechętnie, ale uległa. Opowiadała mi wszystko, co się stało tej nocy. Dzielny oficer, który ją trzymał na kolanach, dał za to aż sto rubli, by ją posiąść. Nie chciała w żaden sposób, lecz zagrozili, że ją zupełnie z domu wyrzucą, o ile się na to nie zgodzi. Siostra narzekała, że przez nią goście przestaną i ją odwiedzać. Tak długo ją męczyli, aż się zgodziła.
Słuchając jej, żal mi się jej zrobiło. Snuła teraz przede mną plany na przyszłość:
— Widzisz, mój kochanku — mówiła — nie gniewaj się na mnie. Ja zarobię dużo, bardzo dużo pieniędzy, a potem wyjedziemy do Ameryki. Tam dopiero się „ożenimy” — zakończyła naiwnie.
Wyznała mi też, że mnie naprawdę kocha i postanowiła sama się poświęcić po to, jak mówiła, abym ja nie chodził kraść.
— Nie chcę, by tobie, mój kochany, groziło więzienie — mówiła — a mnie najwyżej grozi kilka dni w „łabaju”109, ale będę ostrożna — zakończyła smutnie.
Hanka wiedziała wszystko z mojego życia. Sam jej opowiedziałem o jeszywecie, o matce, o Soni. Odczuwała to, że ja też niechętnie oddaję się temu życiu, przez co myślała, że się chętnie na to zgodzę, by ona szła zarabiać na ulicę. W zamian za to miałem dać słowo, że się z nią ożenię. Ja, prawdę mówiąc, wyczerpałem cały zapas swojej wymowy, by ją powstrzymać od tego kroku, gdyż przyznam się, że nie tak o nią mi chodziło, tylko że byłem zazdrosny.
Ona zaś uparcie twierdziła, że zarobi tyle pieniędzy, że dla nas obojga wystarczy. Ażeby mnie przekonać, wyciągnęła zza pończochy kilka banknotów po dziesięć rubli, prosząc, bym to przyjął.
Była to połowa pieniędzy z tej zarobionej setki. Resztę zabrała matka.
— Bierz — prosiła błagalnie, widząc moje wahanie. Jednak byłem już na tyle podły, że po krótkim wahaniu pieniądze schowałem do kieszeni, pomimo że dobrze wiedziałem, że zarobione zostały jej ciałem...
Upłynęło kilka tygodni. O wojnie już wróble na dachu i każde dziecko wiedziało. Wszędzie było widać wojsko, a nawet i rannych. Pomimo prośby Hanki, bym nie szedł kraść, teraz z jeszcze większym zapałem szukałem wrażeń w niebezpieczeństwie, które mi groziło w kradzieży. Robiłem to jej na złość, gdyż po całych nieomal nocach bawiła poza domem. Bywały też dni, że myśmy zupełnie się nie spotykali ze sobą. Porobiłem też różne znajomości. Miałem teraz dużo kolegów i koleżanek ze świata przestępczego.
Z dnia na dzień czułem to, że staczam się coraz niżej i niżej. Uprzytomniłem sobie swoje położenie, przypominając sobie matkę i dom ojca. Wtedy chciałem się oderwać od tego życia. Ale nie starczyło mi na to woli i choć czułem swój upadek, jednak nie mogłem się zatrzymać i brnąłem coraz dalej i dalej.
Różne wyrzuty sumienia trwały zaledwie jedną sekundę. A nawet po takim wstrząsie, z jeszcze większym zapałem oddawałem się w objęcia występkom i hulankom.
Jednym słowem z dnia na dzień zyskiwałem więcej przyjaciół i każdy z „naszych” chętnie chciał mieć mnie za wspólnika. Przyczyn tego powodzenia w dużej mierze należy szukać w tym, że miałem też za kochankę znaną w tej sferze piękną siostrę „Cwajnosa”, do której każdy się umizgał, a także w mojej sile fizycznej, która tu jest najwięcej ceniona, no i w tym, jak już wspomniałem, że uchodziłem za uczonego. Zaimponowało im to, że były kandydat na rabina należy do ich zacnego grona. Zawsze okazywano mi z tego powodu szacunek, gdyż pomimo że byłem „początkujący”, zapraszano mnie i na „dintojrę”110 i chętnie słuchano tam mojego zdania.
Wypadek, który się też wkrótce zdarzył, uczynił mnie więcej popularnym między swoimi, a więc i to czytelnikowi opowiem.
Pewnego dnia zapadła u nas decyzja, że w tę noc mamy się wybierać na pewną bardzo ryzykowną wyprawę. Robota polegała na tym, że mieliśmy opróżnić sklep jubilerski. A było to nie lada zadanie do wykonania, tym bardziej, że nocny stróż, znany nam ze swojej gorliwości, strzegł go pilnie i był na tyle ostrożny, że co parę minut macał zamki i oglądał sztaby żelazne przy okiennicach. Ten sam stróż niejednemu udaremnił robotę na sklepy przy tej ulicy, a nawet do więzienia kilku już w tym czasie wpakował. Więc nic w tym dziwnego, że pałałem do niego chęcią zemsty, a każdy z nas marzył, by mu jakiegoś figla wypłatać. A wtedy opinia jego, którą między właścicielami interesów się cieszył jako pogromca złodziei, spadłaby do zera.
Była chłodna, jesienna noc. O północy trzech nas, mężczyzn i jedna kobieta, sunęło jak cienie w kierunku tej ulicy, gdzie miał być wykonany plan, który ułożył „Cwajnos”. Każdy z nas znał dobrze swoją funkcję. Byliśmy gotowi nawet w ogień wskoczyć na rozkaz swego herszta. Jednozgodnie uznaliśmy, że plan jego jest wprost genialny i robota musi się nam udać. Jednakże, pomimo naszej pewności siebie, nie odbyło się to bez bicia serca, które zawsze podobnej wyprawie towarzyszyć jednak musi.
Nareszcie przystąpiliśmy do dzieła. Dziewczyna wręczyła nam statki, gdyż na kobietę nikt tak prędko nie zwraca uwagi. Dlatego też narzędzia złodziejskie ona zawsze nosiła. Następnie oddaliła się, by wykonać dalsze polecenie. Ja i „Cwajnos” w upatrzoną chwilę, by nie ściągnąć na siebie uwagi podejrzliwego stróża, skradaliśmy się po przeciwnej stronie ulicy i ukryliśmy się w bramie naprzeciw tego sklepu.
— Gwałt! — ratunek! — złodzieje! — bandyci! — usłyszeliśmy krzyk, dochodzący od rogu ulicy.
Jak już zaznaczyłem, ten stróż zawsze czuwał. Więc nic dziwnego, że na taki rozpaczliwy krzyk kobiety wołającej o pomoc, pospieszył tam galopem. Na to właśnie czekaliśmy, by wykorzystać moment i prędko doskoczyliśmy do drzwi sklepu i dobranym kluczem otworzyliśmy momentalnie zamki, a żaluzję powolnie, bez oporu podnieśliśmy w górę. „Cwajnos” wsunął się z dwoma skórzanymi workami do środka. Ja zaś powoli zsunąłem żaluzję i zamknąłem tak samo, jak wpierw było i oddaliłem się znowu do bramy naprzeciw, na umówiony posterunek, skąd miałem obserwować dalsze wypadki.
Stróża, dzięki temu
Uwagi (0)