Sława - Janusz Korczak (biblioteki naukowe TXT) 📖
Opublikowana w 1913 roku krótka powiastka dla dzieci. Relacjonuje rok życia chłopca, którego losy gwałtownie się odmieniły, gdy ojciec stracił pracę, a rodzina przeprowadziła się do biedniejszej dzielnicy.
Sława to opowieść o tym, że przyjaźń pozwala przetrwać najgorszą biedę, nauka jest ważna, a sława bywa całkiem zwyczajna. Banalne? Nie dla dziecka, które nie widzi przed sobą żadnych perspektyw. Żeby uwiarygodnić swe optymistyczne przesłanie, Korczak sięga po bardzo prosty język, trzyma się blisko zwyczajnych spraw i codziennego życia. Niczego też przed dziećmi nie ukrywa: śmierci, nierówności społecznych, niesprawiedliwości świata wokół, kłopotów i bezradności dorosłych. Szczerze mówiąc, dzieci w tym utworze sprawiają wrażenie dużo dojrzalszych i bardziej poukładanych niż rodzice.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Sława - Janusz Korczak (biblioteki naukowe TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
— Niech się tylko generalna bitwa uda! — mówi Olek, który tak nazywa egzamin.
Egzamin miał być w jesieni58 — a już w lipcu Olek z rodzicami wyjechał na zawsze do Łodzi.
Zebrali się w trójkę z Manią po raz ostatni na dachu lodowni. Długo patrzeli na niebo, czekali, żeby spadła gwiazda, żeby razem powiedzieć:
— Chcemy być sławni.
Bo Mania, która ciekawie umie opowiadać i najlepiej wiersze lubi czytać, też chce być sławną — poetką, jak Konopnicka59.
Później Olek wyszedł z Władkiem na ulicę, bo musi mu coś bardzo ważnego powiedzieć. Olek jest taki poważny jak jeszcze nigdy.
— Władek, pamiętasz tę dewizkę z globusem?
— Pamiętam.
— Więc widzisz, ja tę dewizkę ukradłem w budzie. Jak się dziś żegnałem, to mu powiedziałem. Powiedziałem, że strasznie chciałem mieć globus; że ją darowałem i już nie mogłem odebrać; że była potem fantem dla Michalinki. Powiedziałem, żeby wytrącił60 mi z pensji, ale nie chciał i rękę mi podał — taki poczciwy. Chciał dać portmonetkę na pamiątkę, ale nie wziąłem. I już nie mogłem ciebie rekomendować61... Nie gniewasz się na mnie? Nie pogardzasz mną, Władku?
Olek chce jeszcze coś najważniejszego powiedzieć.
Olek będzie listy pisywał do Władka i Mani.
— Tylko nie mów nic Mani, ja jej sam wszystko powiem. Bo widzisz, ja ją kocham i będę jej wierny. To nic, że wyjeżdżamy do Łodzi. Jak urosnę i będę zarabiał, przyjadę i ożenię się z Manią — pozwolisz?
Władkowi się dziwnym zdawało62, że Olek chce się z Manią żenić i że ją kocha. Jeżeli chce, a rodzice pozwolą — dobrze, niech ją pojmie za żonę.
Olek powiedział, że będzie mu wdzięczny do grobowej deski.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
Nadeszła znów zima.
Mówiła wtedy mama, że może w lecie coś się lepszego obmyśli. Myśleli, szukali...
Złożył ojciec podanie na konduktora tramwajów. Chodził ojciec do banku, gdzie potrzebny był woźny. Myślał na wieś wyjechać na ekonoma. Stracił trzy ruble w biurze, gdzie dają posady. Bez protekcji żadnej pracy nie znajdziesz, po każdy bochenek chleba sto rąk się wyciąga, a w uczciwe ręce najtrudniej chleb się dostanie. Im dłużej i ciężej pracujesz, tym gorzej płacą: po co mają trzymać starego, kiedy młody taniej robić będzie.
Nadeszła znów zima.
Ojciec wciąż jest w piekarni, Władek u mydlarza; Mania, zamiast do kwiatów, chodzi do gorseciarki63 — podobno ten fach lepszy.
Zima ciężka, a Władek już wie, że tak zawsze być musi, że u wszystkich tak samo. Znów węgiel drogi, znów chłodno i głodno, inaczej być widocznie nie może.
Olek dotrzymał słowa: dwa listy napisał. W pierwszym liście się pyta, czy Władek zdał egzamin i czy do szkoły już chodzi.
Nie, Władek nie zdał, przegrał bitwę — ha, trudno!
Na piśmienny egzamin64 nie wziął papieru i pióra, nie wiedział, bo skądże miał wiedzieć? Zaczęli dyktować, on siedzi i patrzy.
— Ty dlaczego nie piszesz? Ot, głupiec! I cóż ty myślisz, że nosem na stole będziesz pisał dyktando?
Gniewał się nauczyciel, dał papier i pióro, kazał prędko pisać, żeby czasu nie tracić, bo wszyscy czekają. Pośpieszył się Władek, źle napisał: koślawo, z błędami.
Ściął się, jak mówią uczniowie.
W drugim liście pisał Olek, że tęskni, że chciałby już wrócić, że nawet czytelnia tam jakaś pokraczna. Olek bada teren dopiero — tak każe sztuka strategiczna wojenna.
„Czyś już powiedział Mani? Czy ona się zgadza?”.
Więc chce Olek, żeby Mani powiedzieć? Mania już dawno ciekawa, o czym wtedy tak długo na ulicy mówili. Tajemnicy Władek nie zdradził — teraz co innego.
— Olek chce z tobą się żenić — nie zaraz, dopiero jak urośnie i będzie zarabiał.
Mania kazała wszystko dokładnie powtórzyć, bo musi się namyślić, bo od razu nie może. Całą niedzielę myślała, z Władkiem nie mówiła, wieczorem napisała wiersz, że chce być Olka żoną. Dziwna dziewczyna: jak ona te wiersze układa?
Będzie Mania chyba kiedyś Konopnicką, bo taka mała przecie, a pisze do rymu. Może i Olek będzie wodzem, bo w obcym mieście już znalazł czytelnię i miejsce i już się ogląda za szkołą. Zarabia sześć rubli — pisał w trzecim liście.
Jeden tylko Władek nigdy sławny nie będzie. Przykro przecie nic więcej nie robić, tylko ważyć mydło, rozlewać naftę, uważać, żeby nie było pożaru...
Trudno zacząć opowiadanie, trudniej skończyć. Ileż w jeden rok tylko stało się rzeczy ciekawych! A jeśli lat takich upłynie dziesięć, piętnaście?
Jak bardzo zmienić się musieli nasi rycerze honoru! Co dzieje się z nimi, gdy dorośli: czy stali się sławni? Czy Olek został wierny Mani, czy zapomniał o małej poetce?
Olek ożenił się z Manią, pracuje w fabryce Kunca. Był strajk, Olek był delegatem — wysłano go na trzy lata do Rosji; kiedy wrócił wreszcie, chcieli go wybrać towarzysze na posła. Więc się spełniły marzenia: naprawdę został wodzem; a choć jego armia nie ma bagnetów ni armat, jest mimo to liczna, silna, waleczna.
Mania jest robotnicą w fabryce dywanów, pamiętnik jej drukują w gazecie. Mania zawsze umiała opowiadać ciekawie — pięknie opisała swoje przygody. Byle czego nie zechce przecie gazeta drukować...
A Władek, który miał być sławnym doktorem?
„Nie zostałem doktorem — pisał w liście do Olka i Mani — jestem posługaczem szpitalnym, ale za to sławnym”.
Długa to historia, w jaki sposób wsławił się Władek jako posługacz szpitalny.
Zgłosił się Władek, że chce pracować w szpitalu. Robił swoje — był posłuszny, cichy i chętny do pracy. Nikt o nim nie wiedział — ot, zwykły posługacz, jak każdy.
Aż pokłócił się raz Władek z siostrą miłosierdzia, że jak chorego nie lubi, złe mu daje jedzenie; bo i siostry różne bywają. Później zwymyślał felczera, że służby nie pilnuje, gorączki nie mierzy. Znów mieli Władka wydalić, znów o nim wiele mówili.
Było jeszcze gorzej. Choremu opatrunku nie robią, bo jego doktor wyjechał, a drugi nie ma czasu. W nocy chory dostał gorączki; felczer powiada, że nie jego interes. Umył Władek ręce, sam opatrunek zmienił i napisał raport: niech go ukarzą za samowolę. Była awantura, cały tydzień się kotłowało. Władka już teraz się boją.
I stało się to, co najbardziej Władka wsławiło.
Przyszedł na rewizję65 wielki urzędnik w orderach, chcieli z naczelnym doktorem wejść podczas operacji na salę. Władek nie puścił, powiedział, że zabronione.
— Puść — mówi doktor naczelny — ja każę.
— Nie wolno przeszkadzać, nie wpuszczę, mój doktor zabronił.
Coś poszeptali między sobą.
— Zuch jesteś, znasz służbę — powiedział ten pierwszy — i poszli.
Aż przyjechał z Krakowa wielki chirurg szpital oglądać.
— Czy wolno wejść na salę? — zapytał Władka doktor naczelny z uśmiechem.
I gość z Krakowa powiedział:
— Więc to jest wasz sławny posługacz Władysław? — i rękę podał Władkowi.
„Widzicie, drodzy moi, że i ja jestem sławny” — pisał Władek do Olka i Mani.
Wreszcie Władek donosi, że ojciec już zdrów jest na oczy, że mama z Abu pojadą do nich na święta, i prosi Olka o adwokata, który by napisał ustawę związku dla służby szpitalnej.
„Pamiętacie nasz statut rycerzy honoru? Jak to się dziwnie sprawdza wszystko w życiu!”.
*
Dzieci! Dumne miejcie zamiary, górne miejcie marzenia i dążcie do sławy. Coś z tego zawsze się stanie.
1. na dawnym mieszkaniu — dziś popr.: w dawnym mieszkaniu. [przypis edytorski]
2. rubel — jednostka monetarna (czyli pieniądz) w Rosji; rubel był używany kiedyś także w Polsce, na terenie zaboru rosyjskiego. [przypis edytorski]
3. flaszka — tu: buteleczka. [przypis edytorski]
4. przecie (daw.) — przecież. [przypis edytorski]
5. forteca — budowla obronna. [przypis edytorski]
6. serwis — tu: zestaw naczyń stołowych. [przypis edytorski]
7. karmelek — cukierek. [przypis edytorski]
8. kajet (daw.) — zeszyt. [przypis edytorski]
9. tokarz — rzemieślnik obsługujący tokarkę i zajmujący się obróbką metalu (np. dorabianiem kluczy). [przypis edytorski]
10. golarz — człowiek, który zawodowo zajmuje się goleniem mężczyzn. [przypis edytorski]
11. Azor — imię psa. [przypis edytorski]
12. tłumok — pakunek. [przypis edytorski]
13. pożyczyła jej balii — dziś popr.: pożyczyła jej balię. [przypis edytorski]
14. trzewik — but. [przypis edytorski]
15. facet z morskiej piany (iron.) — elegancik. [przypis edytorski]
16. ojciec tej Natalki, co z tobą rozmawiała, jest polityczny i siedzi pod ziemią w fortecy — mowa o więźniu politycznym, czyli człowieku uwięzionym za działalność polityczną, a nie jako złodziej czy zabójca. [przypis edytorski]
17. czasy napoleońskie — okres panowania i podbojów Napoleona Bonapartego, wodza, a potem cesarza Francji. [przypis edytorski]
18. Potop — powieść Henryka Sienkiewicza; tytuł odnosi się do potopu szwedzkiego, tj. najazdu wojsk szwedzkich na Polskę w XVII w. [przypis edytorski]
19. rządca — tu: zarządca budynku. [przypis edytorski]
20. Już ja cię wkieruję — tu w znaczeniu: Już ja tobą pokieruję, pokażę ci, co i jak. [przypis edytorski]
21. Bonaparte — Napoleon Bonaparte (1769–1821), francuski wódz, a następnie cesarz; wśród Polaków pod zaborami uchodził za sympatyka sprawy odzyskania niepodległości przez Polskę. [przypis edytorski]
22. baobab — drzewo rosnące w Afryce; występuje w powieści W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza. [przypis edytorski]
23. robaczki — chodzi o bakterie. [przypis edytorski]
24. telegraf — tu: przesyłanie wiadomości na odległość (telekomunikacja). [przypis edytorski]
25. wzięli jaką szkolną książkę — dziś raczej: wzięli jakąś szkolną książkę. [przypis edytorski]
26. szurgnął — tu: szurnął. [przypis edytorski]
27. dewizka — łańcuszek przy zegarku, który dawniej noszono w kieszeni. [przypis edytorski]
28. metryka — świadectwo urodzenia. [przypis edytorski]
29. wszystko troje — dziś popr.: wszystkich troje. [przypis edytorski]
30. jak ulana — tu: idealna. [przypis edytorski]
31. linia — tu: linijka. [przypis edytorski]
32. kantor (daw.) — biuro. [przypis edytorski]
33. łapserdak — łobuz, ale także obdartus, ktoś w podartym ubraniu. [przypis edytorski]
34. wierzyciel — osoba, która pożyczyła pieniądze, ktoś, u kogo został zaciągnięty dług. [przypis edytorski]
35. żyć nad stan — żyć rozrzutnie, wydawać więcej, niż się ma. [przypis edytorski]
36. ośm — dziś popr.: osiem. [przypis edytorski]
37. andrus (daw.) — łobuz. [przypis edytorski]
38. myśl, o której musi naradzić się — dziś popr.: myśl, co do której musi naradzić się. [przypis edytorski]
39. bronić je — dziś popr.: bronić ich. [przypis edytorski]
40. wycyganiać — uzyskiwać za pomocą oszustwa; słowo wycyganić w sposób stereotypowy i krzywdzący łączy przynależność do grupy etnicznej (Cyganie, dziś raczej: Romowie) z zachowaniami przestępczymi (oszustwo, kradzież). [przypis edytorski]
41. fantowa loteria — loteria, w której nagrodą są przedmioty (fanty). [przypis edytorski]
42. jeden fant jest (...) kucyk — dziś popr.: jednym fantem jest (...) kucyk. [przypis edytorski]
43. co — tu dziś popr.: coś. [przypis edytorski]
44. Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, twórca Legionów, tj. oddziałów polskich we Włoszech; utwór noszący jego imię (Mazurek Dąbrowskiego) jest dzisiaj hymnem Polski. [przypis edytorski]
45. krakowiak — skoczny taniec ludowy. [przypis edytorski]
46. sklepiczarka — sklepikarka. [przypis edytorski]
47. paltocik (daw.) — palto, ciepłe okrycie wierzchnie. [przypis edytorski]
48. dostał lekcję — tu: został korepetytorem, prywatnym nauczycielem. [przypis edytorski]
49. spustu nie dawaj — nie popuszczaj. [przypis edytorski]
50. patrzaj (daw.) — patrz. [przypis edytorski]
51. felczer — pomocnik lekarza. [przypis edytorski]
52. siedmnasty — dziś popr.: siedemnasty [przypis edytorski]
53. poproś mamy — dziś popr.: poproś mamę. [przypis edytorski]
54. ośmnasty — dziś popr.: osiemnasty [przypis edytorski]
55. formalność — tu: niezbyt ważne wymagania, które należy spełnić. [przypis edytorski]
56. lombard — miejsce, gdzie można pożyczyć pieniądze w zamian za cenny przedmiot. [przypis edytorski]
Uwagi (0)