Kolomba - Prosper Mérimée (czytanie ksiazek w internecie .txt) 📖

wdał się w podejrzanej gospodzie w kłótnię z wojskowymi, którzy, wśród innych zniewag, nazwali go korsykańskim pastuchem. Oficer dobył szpady; ale sam przeciw trzem byłby źle wyszedł z przygody, gdyby obcy jakiś, oddający się właśnie w tej samej mordowni grze w karty, nie wykrzyknął: „Ja też jestem Korsykanin!” i nie stanął w jego obronie. Ten obcy to był Barricini, który zresztą nie znał swego krajana. Skoro przyszło do wyjaśnień, nastąpiły z obu stron wielkie czułości i przysięgi wiecznej przyjaźni; jako iż na stałym lądzie Korsykanie zbliżają się łatwo, zupełnie przeciwnie jak na swej wyspie.

Pokazało się to jawnie w tej okoliczności: della Rebbia i Barricini byli serdecznymi przyjaciółmi, póki bawili we Włoszech; ale za powrotem na Korsykę widywali się już rzadko, mimo iż obaj mieszkali w tej samej wiosce. Kiedy pomarli, powiadano, iż od dobrych kilku lat przestali mówić do siebie.

Synowie ich żyli tak samo „w etykiecie”, jak to się nazywa na wyspie. Jeden, Ghilfuccio, ojciec Orsa, był wojskowym; drugi, Giudice Barricini, adwokatem. Stawszy się obaj głowami rodzin i rozdzieleni zawodem, nie mieli już prawie wcale sposobności widywać się lub słyszeć wzajem o sobie.

Mimo to jednego dnia, około 1809, Giudice, wyczytawszy w Bastii78 w dzienniku, że kapitan Ghilfuccio otrzymał krzyż Legii, powiedział wobec świadków, iż nie dziwi się temu, ile że generał *** popiera jego rodzinę. Odezwanie to powtórzono w Wiedniu kapitanowi Ghilfuccio, który wyraził się do swego ziomka, iż za powrotem na Korsykę zastanie Giudice Barraciniego wielce bogatym człowiekiem, ponieważ jako adwokat ciągnie więcej zysków z procesów, które przegrywa, niż z tych, które wygrywa. Nigdy nie można było dojść, czy kapitan chciał przez to dać do zrozumienia, że adwokat zdradza swych klientów, czy też ograniczał się do wyrażenia tej pospolitej prawdy, że zła sprawa przynosi prawnikowi więcej niż dobra. Jak bądź się rzeczy miały, adwokat Barricini dowiedział się o tym przycinku i nie zapomniał go.

W roku 1812 ubiegał się o godność mera79 i miał wszelkie widoki, kiedy generał *** napisał do prefekta, zalecając mu krewnego żony Ghilfuccia. Po upadku cesarza w 1814 protegowany generała, zadenuncjowany80 jako bonapartysta, musiał ustąpić miejsca Barriciniemu. Z kolei tego ostatniego usunięto podczas Stu Dni81, ale po tej burzy objął z wielką pompą z powrotem pieczęć i regestry82 stanu cywilnego.

Od tej chwili gwiazda jego błysła jaśniej niż kiedykolwiek. Pułkownik della Rebbia, spensjonowany i zamieszkały w Pietranera, musiał cierpieć głuchą wojnę nieustannie wznawianych dokuczliwości: to skazywano go na zwrot szkód, wyrządzonych przez jego konia w zagrodzie pana mera, to znów ten, pod pozorem odnawiania posadzki w kościele, kazał usunąć płytę noszącą herby della Rebbiów i pokrywającą grobowiec członka tej rodziny. Jeżeli kozy objadły młode szczepy pułkownika, właściciele zwierząt znajdowali ochronę u pana mera; stopniowo sklepikarz, który dzierżawił biuro pocztowe w Pietranera, i strażnik polny, stary żołnierz inwalida, obaj klienci rodziny della Rebbia, zostali usunięci i zastąpieni przez kreatury Barricinich.

Żona pułkownika, umierając, wyraziła pragnienie, aby ją pochowano w lasku, gdzie lubiła się przechadzać; natychmiast mer zawyrokował, że ma być pochowana na cmentarzu, zważywszy, że nie otrzymał upoważnienia na pozwolenie oddzielnego grobu. Pułkownik, wściekły, oświadczył, że nim przyjdzie to upoważnienie, pochowa żonę w miejscu, które wybrała; jakoż kazał wykopać dół na cmentarzu i wezwał żandarmerię, iżby, jak mówił, siła stanęła przy prawie.

W dzień pogrzebu dwa stronnictwa znalazły się oko w oko i można było obawiać się przez chwilę, aby się nie wywiązała walka o szczątki pani della Rebbia. Kilkudziesięciu dobrze uzbrojonych chłopów, sprowadzonych przez krewnych nieboszczki, zmusiło proboszcza, aby z kościoła skierował się ku lasowi; z drugiej strony mer wraz z dwoma synami, stronnikami swymi i żandarmerią zastąpił drogę, przeszkadzając temu. Skoro się pojawił i nakazał konduktowi odwrót, przewaga liczebna była po stronie przeciwników, którzy zdawali się gotowi na wszystko. Na widok mera zaczęto nabijać strzelby, powiadają nawet, że jakiś pasterz wziął go na cel, ale pułkownik podbił mu fuzję, mówiąc: „Niech nikt nie waży się strzelać bez mego rozkazu”. Mer, który — jak Panurg83 — „z natury swojej obawiał się guzów”, uchylił się od bitwy, usuwając się wraz z eskortą: wówczas kondukt ruszył dalej, troskliwie wybierając najdłuższą drogę, aby przejść tuż pod oknami merostwa. W czasie tej defilady jakiemuś idiocie, który przyłączył się do pochodu, wpadło do głowy krzyknąć: „Niech żyje cesarz!” Parę głosów odpowiedziało; co więcej, rebbianiści, rozpalając się coraz więcej, już, już, mieli zabić wołu pana mera, który przypadkowo zagrodził im drogę. Szczęściem pułkownik przeszkodził temu gwałtowi.

Można się domyślić, iż sporządzono protokół zajścia i że mer, najgodniejszym stylem jakim rozporządzał, zdał prefektowi raport, wedle którego zdeptano prawa boskie i ludzkie, zapoznano84 i znieważono powagę jego, mera, jak również i proboszcza; pułkownik della Rebbia stanął na czele bonapartystowskiego spisku, aby zmienić porządek dziedzictwa tronu i pobudzić obywateli do bratobójczej walki: zbrodnie, przewidziane w paragrafie 86 i 91 kodeksu karnego.

Przesada skargi osłabiła jej skutek. Pułkownik napisał do prefekta, do prokuratora: krewny jego żony spowinowacony był z jednym z posłów, inny znów skuzynowany z prezydentem trybunału. Dzięki tym stosunkom spisek rozwiał się we mgle, pani della Rebbia została w lesie, idiotę tylko skazano na dwa tygodnie więzienia.

Adwokat Barricini, niezaspokojony rezultatem, obrócił baterie w innym kierunku. Wygrzebał stary dokument, wedle którego postanowił zaprzeczyć pułkownikowi własności strumienia, który obracał młyn. Wszczął się proces, wlokący się długo. Po roku trybunał gotował się wydać wyrok, i to prawdopodobnie na korzyść pułkownika, kiedy pan Barricini złożył w ręce prokuratora list podpisany przez niejakiego Agostini, słynnego bandytę, który groził jemu, merowi, pożogą i śmiercią, jeżeli nie odstąpi od swych pretensji. Wiadomo, że na Korsyce poparcie bandytów jest bardzo poszukiwane i że dla wygodzenia przyjaciołom interweniują oni często w prywatnych sporach. Mer bliski już był wyzyskania listu na swą korzyść, kiedy nowe wydarzenie powikłało sprawę. Bandyta Agostini napisał do prokuratora, skarżąc się, iż podrobiono jego pismo i rzucono wątpliwe światło na jego charakter, przedstawiając go jako człowieka, który frymarczy85 swoim wpływem: „Jeśli odkryję fałszerza — powiadał, kończąc list — ukarzę go przykładnie”.

Jasnym było, że Agostini nie pisał listu z pogróżkami do mera; della Rebbiowie oskarżali Barricinich i vice versa86. Z obu stron padały pogróżki, a organy sprawiedliwości nie wiedziały, po której stronie szukać winowajców.

Wśród tych okoliczności nagle pułkownik Ghilfuccio został zamordowany. Oto fakty, jak je ustalono w śledztwie: Dnia 2 sierpnia 18..., o zachodzie słońca, niejaka Magdalena Pietri, niosąc zboże do Pietranera, usłyszała dwa strzały, jeden tuż po drugim, oddane, jak się jej zdawało, w wąwozie prowadzącym ku wiosce, o jakie sto pięćdziesiąt kroków. Prawie równocześnie ujrzała człowieka, który silnie pochylony biegł ścieżką przez winnicę, kierując się ku wiosce. Człowiek ten zatrzymał się na chwilę i odwrócił, ale odległość nie pozwoliła rzeczonej Pietri rozpoznać jego rysów; zresztą miał w ustach liść winny, który zasłaniał mu prawie całą twarz. Dał ręką znak, jak gdyby kamratowi, którego świadek nie dostrzegł, po czym zniknął wśród wina.

Kobieta, złożywszy swoje brzemię, pobiegła ścieżką i znalazła pułkownika della Rebbia we krwi, przeszytego dwiema kulami, ale oddychającego jeszcze.

Tuż obok leżała jego strzelba, nabita, z odwiedzionym kurkiem, jak gdyby gotował się do obrony przed kimś, kto go napadał z przodu, w chwili gdy drugi napastnik ugodził go z tyłu.

Pułkownik rzęził i pasował się ze śmiercią, ale nie mógł wymówić ani słowa, co lekarze objaśnili charakterem ran, przechodzących przez płuca. Krew dławiła go; płynęła wolno, czerwoną pianą. Na próżno Pietri podnosiła go i zadała kilka pytań. Widziała, że chce mówić, ale nie mógł dobyć głosu. Zauważywszy, że usiłuje ręką sięgnąć do kieszeni, pomogła wydobyć mały notatnik i podała mu go. Ranny wyjął z notatnika ołówek i próbował pisać. W istocie, świadek widział, iż z trudem nakreślił kilka liter; ale nie umiejąc czytać, kobieta nie mogła zrozumieć ich znaczenia.

Wyczerpany tym wysiłkiem pułkownik zostawił portfel w ręce Magdaleny Pietri, którą to rękę uścisnął silnie, patrząc na kobietę w szczególny sposób, jak gdyby chciał powiedzieć (takie były słowa świadka): „To ważne, to imię mego mordercy”.

Pietri wracała do wsi, kiedy spotkała pana mera Barricini wraz z synem Vincentello. Była już wówczas prawie noc. Opowiedziała, co widziała. Mer wziął pugilares87 rannego i pobiegł do merostwa przypasać szarfę i wezwać sekretarza oraz żandarmerię. Zostawszy sama z młodym Vincentello, Magdalena Pietri starała się go skłonić, aby pośpieszył z pomocą pułkownikowi, w razie jeśli jeszcze żyje; ale Vincentello odpowiedział, iż gdyby się zbliżył do człowieka, który był zaciekłym nieprzyjacielem jego rodziny, niechybnie oskarżono by go, że go zamordował. Niebawem przybył mer; zastał pułkownika bez życia, kazał uprzątnąć trupa i spisał protokół.

Mimo wzruszenia, naturalnego w tych okolicznościach, pan Barricini skwapliwie opieczętował portfel pułkownika i zarządził wszystkie dochodzenia, jakie były w jego mocy; ale żadne nie doprowadziło do jakiegoś ważnego odkrycia. Kiedy przybył sędzia śledczy, otwarto portfel: na stronicy, powalanej krwią, ujrzano kilka liter, nakreślonych omdlewającą ręką, ale nieczytelnych. Było tam napisane: „Agosti...” i sędzia nie wątpił, iż pułkownik chciał wskazać Agostiniego jako mordercę. Jednakże Kolomba della Rebbia, wezwana przed sędziego, domagała się, aby jej pokazano notatnik. Przeglądała go długo, po czym wyciągnęła rękę w stronę mera i krzyknęła: „Oto morderca!”

Wówczas ze ścisłością i jasnością, zdumiewającą w porywie boleści, w jakiej była pogrążona, opowiedziała, iż ojciec jej, otrzymawszy przed paru dniami list od syna, spalił go, ale nim to uczynił, zapisał ołówkiem w notatniku adres Orsa, który świeżo zmienił garnizon. Otóż adresu tego w notatniku nie było, z czego Kolomba wnioskowała, że mer wydarł ćwiartkę, na której był on napisany, tę samą najoczywiściej, na której ojciec nakreślił imię mordercy; w miejsce tego imienia mer (wciąż wedle twierdzenia Kolomby) podstawił nazwisko Agostiniego. Sędzia stwierdził w istocie, że brakuje w notatniku kartki, w pobliżu miejsca, gdzie zapisane było imię, ale niebawem zauważył, że brak również kartek w innych miejscach; świadkowie zaś zeznali, iż pułkownik miał zwyczaj wydzierać kartki z notatnika, kiedy chciał zapalić cygaro; nic prawdopodobniejszego zatem, jak to, że spalił przez nieuwagę zanotowany adres. Co więcej, stwierdzono, że mer, otrzymawszy portfel z rąk Magdaleny Pietri, nie mógł nic w nim wyczytać z przyczyny ciemności; udowodniono, że nie zatrzymał się ani na chwilę, nim wszedł do merostwa; dalej, że sierżant żandarmerii towarzyszył mu do biura i widział, jak mer zapala lampę, kładzie portfel do koperty i opieczętowuje ją w jego oczach.

Kiedy sierżant skończył zeznania, Kolomba wpółprzytomna rzuciła się do jego kolan, błagając na wszystko, co ma najświętszego, aby oświadczył, czy nie zostawił mera ani na chwilę samego. Po chwili wahania sierżant, widocznie wzruszony podnieceniem młodej dziewczyny, wyznał, iż poszedł do sąsiedniego pokoju po arkusz papieru, ale nie bawił tam ani minuty i że gdy szukał po omacku papieru w szufladzie, mer nie przestał ani na chwilę doń mówić. Zresztą zaświadczył, iż kiedy wrócił, zakrwawiony portfel znajdował się na tym samym miejscu na stole, gdzie mer zostawił go, wchodząc.

Pan Barricini zeznawał z wielkim spokojem. Tłumaczy sobie, powiadał, uniesienie panny della Rebbia i godzi się poniżyć aż do uniewinnienia. Udowodnił, iż przez cały wieczór nie opuszczał wsi; syn jego, Vincentello, znajdował się wraz z nim pod merostwem w chwili popełnienia zbrodni; wreszcie drugi syn, Orlanduccio, nawiedzony tego dnia febrą88, nie ruszył się z łóżka. Przedstawił wszystkie strzelby z całego domu, żadna nie zdradzała śladów świeżego użytku. Dodał, iż co się tyczy portfelu, zrozumiał od razu jego doniosłość; złożył go pod pieczęcią i oddał w ręce sekretarza, przewidując, iż z racji swych swarów z pułkownikiem może być podejrzewany. Przypomniał wreszcie, iż Agostini groził śmiercią temu, kto napisał list w jego imieniu, i nasunął przypuszczenie, iż ten nędznik, widocznie podejrzewając pułkownika, zamordował go. W obyczajach bandytów zemsta z podobnych pobudek nie jest bez przykładu.

W pięć dni po śmierci pułkownika della Rebbia Agostini, zaskoczony przez oddział woltyżerów89, poległ po rozpaczliwej obronie. Znaleziono przy nim list Kolomby, zaklinający go, aby wyznał, czy jest winny mordu, jaki mu przypisywano. Ponieważ bandyta nie dał odpowiedzi, wyciągnięto stąd dość powszechnie wniosek, że nie miał odwagi wyznać córce, iż zamordował jej ojca. Osoby wszakże, które twierdziły, iż dobrze znają charakter Agostiniego, szeptały po cichu, że gdyby zabił pułkownika, byłby się tym szczycił. Inny bandyta, znany pod nazwiskiem Brandolaccio, wręczył Kolombie oświadczenie, w którym honorem zaświadczał niewinność kolegi; ale jedynym dowodem, jaki przytaczał, było, iż Agostini nigdy nie zdradził niczym, jakoby podejrzewał pułkownika.

W konkluzji rodziny Barricini nie pociągnięto do żadnych dochodzeń; sędzia śledczy obsypał mera pochwałami; ten ostatni zaś uwieńczył swe piękne postępowanie, zrzekając się wszystkich pretensji co do strumienia, o który toczył proces z pułkownikiem della Rebbia.

Kolomba zaimprowizowała, obyczajem krajowym, ballatę nad zwłokami ojca, w obecności zgromadzonych przyjaciół. Dała w niej upust nienawiści przeciw Barricinim i obwiniała ich wręcz o morderstwo, grożąc zarazem zemstą brata. Tę to ballatę, która stała się bardzo popularna, śpiewał majtek w obecności miss Lidii. Dowiadując się o śmierci ojca, Orso, wówczas w północnej Francji, poprosił o urlop, ale nie mógł go otrzymać. Zrazu, pod wpływem listu siostry, uwierzył w winę Barricinich; ale niebawem otrzymał kopię wszystkich dokumentów śledztwa, osobny zaś list sędziego dał mu niemal zupełne przeświadczenie, iż bandyta Agostini był tu jedynym winowajcą.

Co parę miesięcy Kolomba pisała doń, aby