Panna de Scudéry - E. T. A. Hoffmann (biblioteka internetowa dla dzieci .txt) 📖
Pewnej jesiennej nocy 1680 roku ktoś dobija się do bram dworku Magdaleny de Scudéry, poważanej na dworze i chwalonej przez samego Króla Słońce poetki.
Następnego dnia starsza pani z przerażeniem odkrywa, że nocna wizyta miała związek z serią tajemniczych morderstw, które niedawno wstrząsnęły Paryżem. Ktoś, kto ciosem w serce zabija zakochanych szlachciców i kradnie im biżuterię, którą pragnęli obdarować swoje wybranki, zostawił dla niej wiadomość. Panna de Scudéry, mimo iż wcześniej zbagatelizowała niepokój Paryżan słowami: „Kochanek, który obawia się złodziei, nie jest godzien miłości”, włącza się w poszukiwanie zbrodniarza.
Sprawa nie jest jednak ani jednoznaczna, ani prosta. Kto jest naprawdę winny? Czy rzeczywiście w Paryżu grasuje szajka bezlitosnych złodziei, a może prawda jest jeszcze mroczniejsza? Intryga, szantaż, morderstwa, obsesja – wszystko to znajdziecie na kartach tej pełnej napięcia noweli kryminalnej, w której wydarzenia i postacie fikcyjne mieszają się z historycznymi.
- Autor: E. T. A. Hoffmann
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Panna de Scudéry - E. T. A. Hoffmann (biblioteka internetowa dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 E. T. A. Hoffmann
— Otóż to, droga pani! Mistrz René zakochał się w pani śmiertelnie i według przyjętego powszechnie obyczaju prawdziwej galanterii usiłuje podbić twe serce kosztownymi podarunkami.
I w dalszym ciągu snuła pani de Maintenon wesoły żart, zachęcając pannę de Scudéry, aby nie była zbyt srogą dla zrozpaczonego wielbiciela. Wreszcie panna de Scudéry, z natury bardzo wesoła, porwana jej tryskającym dowcipem, sama rzuciła się w wir tysiąca żartobliwych pomysłów. Zaczęła twierdzić, że wobec tego, jeśli tak się sprawa przedstawia, będzie musiała ulec i dać światu niesłychane widowisko siedemdziesięciotrzyletniej oblubienicy złotnika, pochodzącej z nieposzlakowanego szlachetnego rodu. Pani de Maintenon ofiarowała się własnoręcznie uwić ślubny wianek i pouczyć ją o obowiązkach dobrej żony, o czym oczywiście taka „mała” naiwna dziewczynka nie może mieć wyobrażenia.
Skoro jednak panna de Scudéry powstała wreszcie, aby pożegnać się z markizą, pomimo całej tej wesołości i żartów spoważniała znowu, biorąc do ręki szkatułkę z klejnotami.
— A przecież — rzekła — nigdy nie będę mogła ubrać się w te klejnoty. Mimo wszystko były w rękach tych niegodziwych zbrodniarzy, którzy z szatańską bezczelnością, a może nawet w piekielnym związku z szatanem, rabują i mordują. Strach mnie przejmuje i wydaje mi się, że krew plami te błyszczące kosztowności. A i samo zachowanie się Cardillaca, przyznać muszę, wydało mi się dziwnie niesamowite i przerażające. Nie mogę się pozbyć niejasnego przeczucia, że poza tym wszystkim kryje się jakaś straszna, ponura tajemnica. I kiedy znów rozważam tę sprawę ze wszystkimi najdrobniejszymi szczegółami, nie mogę się w żaden sposób domyślić, w czym leży tajemnica i jak w ogóle poczciwy, dzielny mistrz René, wzór dobrego, pobożnego obywatela, mógłby uczynić coś złego, godnego potępienia. To jedno jest pewne, że nie odważę się nigdy włożyć na siebie tych klejnotów.
Markiza twierdziła, że panna de Scudéry zbyt poważnie pojmuje całą sprawę, ale gdy panna de Scudéry spytała ją, odwołując się do jej sumienia, jak postąpiłaby w podobnym położeniu, odparła głosem pewnym i stanowczym:
— Raczej wolałabym wrzucić klejnoty do Sekwany, niż włożyć je na siebie.
Zajście z mistrzem René dało pannie de Scudéry temat do pięknego utworu, który następnego dnia odczytała królowi w komnatach pani de Maintenon. Pisząc, umiała pokonać obawę tajemnych przeczuć i żywymi barwami skreśliła dowcipny obraz siedemdziesięciotrzyletniej oblubienicy złotnika, pochodzącej ze starożytnego szlacheckiego rodu. Król uśmiał się serdecznie i przysięgał, że Boileau-Despréaux znalazł swego mistrza, wskutek czego utwór panny de Scudéry uchodził za najdowcipniejszy, jaki kiedykolwiek napisano.
Przeminęło kilka miesięcy, przypadek zdarzył, że panna de Scudéry jechała w oszklonym powozie księżnej Montansier przez Pont Neuf. Piękne te, oszklone powozy były naówczas jeszcze nowością, toteż gdy który ukazał się na ulicy, tłum zbierał się licznie, aby go oglądać. I wtedy także tłum ludu otoczył na Pont Neuf powóz księżnej, tamując prawie drogę. Nagle panna de Scudéry usłyszała kłótnię i krzyki i zauważyła jakiegoś człowieka, który pięściami i rozdzielanymi dokoła uderzeniami torował sobie drogę przez zbitą masę ludzi. Skoro się zbliżył, oczy jej spotkały utkwiony w nią wzrok bladego młodzieńca o stroskanej twarzy. Młody człowiek, nie odwracając od niej oczu, przepychał się łokciami i pięściami, a gdy dopadł wreszcie drzwiczek powozu, szarpnął je gwałtownie i rzucił pannie de Scudéry na kolana zwiniętą kartkę. Potem, przepychając się znowu, bijąc i otrzymując uderzenia, zniknął tak, jak się pojawił.
Martinière, siedząca obok panny de Scudéry, zobaczywszy młodzieńca obok powozu, z okrzykiem przerażenia upadła zemdlona na poduszki. Na próżno panna de Scudéry ciągnęła za sznur i krzyczała na woźnicę, ten, jak gdyby opętany przez złego ducha, popędzał biczem konie, które spienione stawały dęba, znowu pędziły przed siebie, a wreszcie z hukiem przebiegły galopem przez most. Panna de Scudéry wylała flakonik trzeźwiącego płynu na zemdloną dziewczynę. Wtedy dopiero Martinière otworzyła oczy i przerażona, drżąca, kurczowo uczepiła się ręki swej pani. Trwoga i przerażenie malowały się na jej twarzy, z trudem tylko zdołała wyjąkać:
— Najświętsza Panno! Czego chciał ten straszny człowiek? Ach, to był ten sam, który wówczas w tę okropną noc przyniósł szkatułkę!
Panna de Scudery uspokoiła biedną dziewczynę, tłumacząc jej, że się nie stało nic złego — i że przede wszystkim trzeba się dowiedzieć, co kartka zawiera. Rozwinęła więc papier i znalazła te słowa:
Nieszczęsne przeznaczenie, które mogłabyś, Pani, odwrócić, pcha mnie w przepaść! Zaklinam Panią, jak syn matkę, której nie może porzucić, bo kocha ją najgorętszą miłością, abyś naszyjnik i bransolety z rąk moich otrzymane pod jakimkolwiek pozorem — czy to dla naprawy, czy zmiany jakiejś — odniosła mistrzowi Cardillacowi. Życie i zdrowie Pani zależy od tego. A jeżeli w ciągu dwóch dni nie zechcesz, Pani, tego uczynić, wedrę się do Twego mieszkania i w Twoich oczach odbiorę sobie życie!
— Teraz nie można wątpić — rzekła panna de Scudéry, przeczytawszy list — że czy ten tajemniczy człowiek należy istotnie do bandy niegodziwych opryszków i rabusiów, czy nie, wobec mnie nie ma złych zamiarów. Gdyby mu się było udało wówczas w nocy pomówić ze mną, może wyjaśniłoby się to dziwne zdarzenie, może zdołałabym odsłonić tajny związek spraw, którego obecnie na próżno szukam w głębi mej duszy i którego nie mogę nawet przeczuwać! Ale bez względu na to, jak się sprawa przedstawia, uczynię, co list poleca, chociażby dlatego tylko, by pozbyć się tego nieszczęsnego daru, który mnie samej wydaje się piekielnym talizmanem złego. Cardillac nie wyda go pewnie łatwo z rąk, kierując się swymi dawnymi nawyknieniami.
Zaraz następnego dnia postanowiła panna de Scudéry pójść z klejnotami do złotnika. Ale wszystkie artystyczne natury z całego Paryża jak gdyby zmówiły się, aby tego właśnie ranka zasypywać ją poematami, tragediami, anegdotami. Zaledwie la Chapelle skończył czytać scenę swej tragedii i zapewnił chytrze, że zamierza tym dziełem zwyciężyć Racine’a, gdy nadszedł sam Racine i przewyższył go patetyczną mową jakiegoś króla; potem zaś Boileau wyrzucał w czarne tragiczne niebo swe świetlane kule, chcąc uniknąć rozmowy o kolumnadach Louvre’u, w którą wplątał go miłośnik architektury doktor Pérrault.
Zeszło tak do późnego południa; panna de Scudéry musiała spieszyć do księżny Montansier i dlatego musiała także wizytę u mistrza René Cardillaca odłożyć do dnia następnego.
Ustawicznie czuła w duszy jakiś szczególny niepokój. Ciągle stał jej przed oczyma ów młodzieniec, a w najskrytszych głębiach duszy poczęło się budzić jakieś niejasne wspomnienie, że widziała już kiedyś tę twarz i te rysy. Straszne sny budziły ją co chwilę; wydało się jej, że w lekkomyślny a nawet karygodny sposób zaniechała sposobności, aby dopomóc nieszczęśliwemu, który, spadając w przepaść, wyciągał ku niej dłonie; wydawało się jej, że w jej mocy było zapobiec jakiemuś zgubnemu zdarzeniu, straszliwej zbrodni.
Chociaż było jeszcze wcześnie rano, kazała się ubrać i zabrawszy szkatułkę z klejnotami, pojechała do złotnika.
Ku ulicy Nicaise, tam, gdzie mieszkał Cardillac, spieszyły tłumy ludu, zbierały się przed domem, krzyczały, wrzeszczały, chciały się wedrzeć do wnętrza, a policja konna, ustawiona wkoło domu, z trudem tylko mogła powstrzymać tłoczących się. W dzikim, pomieszanym wrzasku słychać było gniewne głosy: — Rozszarpać, zabić tego niegodziwego zbrodniarza!
Wreszcie pojawił się Desgrais z liczniejszą strażą, która utorowała przejście wśród zbitego tłumu. Drzwi domu otwarły się, straż wyprowadziła z nich człowieka zakutego w kajdany i poczęła wlec go przez ulicę, wśród najstraszliwszych złorzeczeń rozwścieczonego tłumu.
W tej samej chwili gdy panna de Scudéry, dręczona trwogą i strasznym przeczuciem, to spostrzegła, doszedł do jej uszu głośny okrzyk rozpaczy.
— Naprzód, dalej! — krzyczała, prawie nieprzytomna, na woźnicę, który, skręciwszy szybko i zręcznie wśród zbitego tłumu, zdołał wreszcie ruszyć i po chwili zatrzymał konie przed domem Cardillaca.
Panna de Scudéry spostrzegła tutaj Desgrais’go, a u nóg jego młodą, przepiękną dziewczynę, półubraną, z rozpuszczonymi włosami. Na twarzy dziewczęcia malował się dziki przestrach i beznadziejna rozpacz, objęła kolana Desgrais’go i wołała głosem pełnym śmiertelnego bólu:
— On niewinny, niewinny!
Na próżno starał się Desgrais i jego podwładni oderwać ją i podnieść z ziemi. Wreszcie jakiś silny, brutalny pachołek uchwycił niezgrabnie nieszczęśliwą, oderwał ją przemocą od Desgrais’go i potknąwszy się, upuścił ją na ziemię tak, że upadła, uderzając o kamienne schody, i leżała jak nieżywa na ulicy.
Panna de Scudéry nie mogła już dłużej na to patrzeć.
— Na Boga, co to znaczy, co się tutaj dzieje? — zawołała, otworzyła szybko drzwiczki i wyszła z powozu.
Tłum rozstąpił się z uszanowaniem przed czcigodną damą. Panna de Scudéry, widząc, że jakieś miłosierne kobiety podniosły dziewczynę, posadziły na schodach i nacierały jej czoło trzeźwiącą wodą, podeszła do Desgrais’go i gwałtownym tonem ponowiła swoje pytanie.
— Stała się straszna zbrodnia — odparł Desgrais — znaleziono dzisiaj rano Cardillaca zamordowanego pchnięciem sztyletu. Mordercą jest jego własny pomocnik, Oliwier Brusson. Właśnie poprowadzono go do więzienia.
— A ta dziewczyna? — pytała dalej panna de Scudéry.
— To Madelon — odrzekł Desgrais — córka Cardillaca. Ten niegodziwy człowiek był jej kochankiem4. Teraz jęczy, płacze i krzyczy ciągle, że Oliwier jest niewinny, całkiem niewinny. Ostatecznie wie o zbrodni, więc każę ją także odprowadzić do więzienia.
Desgrais, mówiąc te słowa, spojrzał na biedną dziewczynę tak złośliwie, tak pełen radości z jej nieszczęścia, że panna de Scudéry zadrżała. Dziewczyna właśnie zaczynała lekko oddychać, ale leżała jeszcze ciągle z zamkniętymi oczyma, nie mogąc się poruszyć ani wymówić słowa. Otaczający nie wiedzieli, co mają uczynić, czy przenieść ją do domu, czy też czekać, aż wróci zupełnie do przytomności.
Panna de Scudéry, wzruszona, ze łzami w oczach, patrzyła na niewinne stworzenie i drżała na myśl o strasznym Desgrais i jego pachołkach. Wtem na kamiennych schodach zastukały głucho kroki, wynoszono ciało Cardillaca. Panna de Scudéry nagle powzięła postanowienie.
— Zabieram z sobą dziewczynę — rzekła głośno — pan, panie Desgrais, możesz się zająć dalszym przebiegiem sprawy.
Głuchy szmer uznania przeleciał wśród tłumu. Kobiety podniosły dziewczynę do góry; wszyscy cisnęli się, tysiące rąk wyciągnęły się w jej obronie. Jakby płynącą w powietrzu, przeniesiono ją do powozu; wszystkie usta wielbiły i błogosławiły czcigodną damę, która wydarła krwawym sądom niewinną dziewczynę.
Po długich usiłowaniach udało się wreszcie Seronowi, najznakomitszemu w Paryżu lekarzowi, doprowadzić do przytomności biedną Madelon, która długie godziny leżała nieruchoma, bez zmysłów. Panna de Scudéry dokończyła dzieła lekarza, przemawiając do dziewczęcia łagodnymi słowy i budząc błyski nadziei w jej duszy. Wreszcie z oczu dziewczyny popłynęły obfite łzy, w których boleść znalazła ujście. Dusząc się od płaczu i nadmiaru przenikającego bólu, zaczęła opowiadać, jak się wszystko stało.
O północy zbudziło ją lekkie stukanie do drzwi. Rozpoznała głos Oliwiera, który zaklinał ją, aby natychmiast wstała, bo ojciec umiera. Przerażona zerwała się i otworzyła drzwi. Oliwier, blady, zmieniony na twarzy, okryty potem, ze światłem w ręku, chwiejąc się, poprowadził ją do pracowni. Tam leżał ojciec z szeroko rozwartymi, martwymi oczyma, charcząc wśród przedśmiertnych cierpień. Z żałosnym okrzykiem rzuciła się na niego i wtedy dopiero zauważyła jego skrwawioną koszulę. Oliwier odciągnął ją łagodnie i starał się natrzeć balsamem ranę widniejącą na lewej piersi i przewiązać ją. Tymczasem ojciec powrócił do przytomności. Przestał charczeć, serdecznie spojrzał na nią i na Oliwiera, ujął jej rękę, włożył ją w rękę Oliwiera i obie silnie uścisnął. Oboje, ona i Oliwier, upadli na kolana przy łóżku, ojciec zaś z rozdzierającym krzykiem uniósł się nieco w górę, potem zaraz znowu opadł na łóżko i westchnąwszy głęboko wyzionął ducha. Wtedy oboje zaczęli głośno jęczeć i płakać. Oliwier opowiedział, że mistrz w jego obecności został zamordowany w czasie wycieczki nocnej, w której mu na jego rozkaz towarzyszył. Z niezmiernym trudem przyniósł do domu ciężkie ciało, sądząc, że rana nie jest śmiertelna. Skoro nastał dzień, domownicy, którzy już w nocy zauważyli niezwykły hałas, głośny płacz i krzyk, przyszli na górę i zastali oboje stroskanych, klęczących przy łożu zmarłego. Wszczął się zamęt, przybyła policja i Oliwiera, podejrzanego o morderstwo, powleczono do więzienia.
Madelon dodała jeszcze najtkliwszy opis cnót, pobożności i wierności swego ukochanego Oliwiera. Opowiedziała, że Oliwier czcił mistrza jak własnego ojca, a mistrz odwzajemniał mu tę miłość i pomimo ubóstwa wybrał go na swego zięcia, ponieważ jego zręczność w rzemiośle równą była wierności i szlachetnemu usposobieniu. Wszystko to opowiedziała Madelon z największą szczerością. I gdyby Oliwier w jej obecności wepchnął sztylet w pierś ojca, prędzej uważałaby to za szatańskie złudzenie, niżby mogła uwierzyć, że Oliwier jest zdolny do tak niegodziwej, straszliwej zbrodni.
Panna de Scudéry, wzruszona do głębi niewypowiedzianym cierpieniem młodej Madelon, skłonna uwierzyć w niewinność biednego Oliwiera, zasięgnąwszy wiadomości, przekonała się, że wszystko, co Madelon opowiedziała o stosunkach domowych między mistrzem a jego pomocnikiem, było prawdziwe. Domownicy, sąsiedzi jednogłośnie stawili Oliwiera jako wzór moralnego, pobożnego, wiernego i pilnego młodzieńca. Nikt nie umiał o nim nic złego powiedzieć, a jednak, skoro zaczynano mówić o zbrodni, wszyscy wzruszali ramionami i sądzili, że jest w tym coś niepojętego.
Oliwier, postawiony przed trybunałem Chambre ardente, zaprzeczył wszystkiemu najbardziej stanowczo; bez żadnego zakłopotania wypierał się spełnienia zarzucanej mu zbrodni. Twierdził, że w jego obecności napadnięto mistrza na ulicy i zamordowano, że go jednak zdołał przywlec żywego do domu, gdzie wkrótce zakończył życie. I to zgadzało się zatem z opowiadaniem biednej Madelon.
Ciągle na nowo kazała sobie panna de Scudéry opowiadać najdrobniejsze szczegóły strasznego wypadku. Badała dokładnie, czy kiedyś nie wynikła jakaś kłótnia między mistrzem a pomocnikiem i czy Oliwier nie miał porywczego usposobienia. Często bowiem porywczość, niby ślepe szaleństwo, unosi najłagodniejszego człowieka i wiedzie do czynów, które wykluczają wszelką wolną wolę działania. Jednak z im większym zapałem mówiła Madelon o spokojnym szczęściu domowym, w którym żyło troje ludzi związanych najściślejszą miłością, tym bardziej znikał nawet cień podejrzenia wobec oskarżonego Oliwiera.
Ściśle badając każdy szczegół, wychodząc nawet z założenia, że Oliwier mimo wszystko, co głośno przemawiało za jego niewinnością, był jednak mordercą mistrza René Cardillaca — panna de Scudéry nie mogła znaleźć wśród wszelakich możliwości żadnego powodu do tego strasznego czynu, który w rezultacie bądź co bądź musiał zniszczyć szczęście Oliwiera. Był biedny, ale zręczny; udało mu się pozyskać względy najznakomitszego złotnika, kochał jego córkę, mistrz sprzyjał tej miłości, otwierało się przed nim życie pełne szczęścia i dobrobytu. I gdyby rzeczywiście podrażniony w jakiś sposób, uniesiony gniewem, napadł zbrodniczo na swego dobroczyńcę, na swego ojca — to jakże przewrotną musiałby być istotą, aby się tak zachowywać po zbrodni. Przekonana silnie o niewinności Oliwiera, panna de Scudéry postanowiła ocalić nieszczęśliwego młodzieńca za jakąkolwiek cenę.
Zanim jednak zwróciła się z prośbą o łaskę do samego króla, uważała za najstosowniejsze udać się do prezydenta la Regnie i zwrócić jego uwagę na wszystkie szczegóły, przemawiające za niewinnością Oliwiera. Spodziewała się, że w ten sposób obudzi w duszy prezydenta przychylność dla oskarżonego, która udzieli się także innym sędziom.
La Regnie przyjął pannę de Scudéry z wielkim szacunkiem, do którego czcigodna dama, poważana przez samego króla, słusznie mogła sobie rościć pretensje. Spokojnie wysłuchał wszystkiego, co opowiadała o strasznym wypadku, o stosunkach Oliwiera z mistrzem i o jego charakterze. Uśmiechał się nieznacznie, prawie ironicznie, jak gdyby dowodząc tym, że obficie poparte łzami zapewnienia panny de Scudéry i jej upomnienia,
Uwagi (0)