Panna de Scudéry - E. T. A. Hoffmann (biblioteka internetowa dla dzieci .txt) 📖

Cała moja istota drżała radością i zachwytem; niebo samo za pośrednictwem występnego Cardillaca wskazało mi drogę do wybawienia z tego piekła, w którym niszczałem jak odtrącony grzesznik. Wbrew woli i poleceniu Cardillaca postanowiłem osobiście spotkać się z tobą, pani. Jako syn Anny Brusson, jako twój wychowanek, zamierzałem upaść ci do nóg i wyznać ci wszystko, wszystko, wszystko wyjawić. Byłabyś, pani, zachowała tajemnicę, pomnąc na bezgraniczną boleść, jaka groziła biednej, niewinnej Madelon w razie odkrycia, twój szlachetny, bystry umysł byłby bez wątpienia znalazł niezawodne środki, aby zapobiec niegodziwej złości Cardillaca. Nie pytaj mnie, pani, na czym miały polegać te środki — nie wiem tego, ale jak wierzę w kojącą pociechę Najświętszej Panny, tak byłem o tym silnie w duszy przekonany, że zdołasz i mnie, i Madelon uratować.

Wiesz o tym, zacna pani, że mój zamiar nie powiódł się owej nocy. Mimo to nie traciłem nadziei, że innym razem pomyślniej go przeprowadzę. Tymczasem Cardillac utracił nagle wesołość. Chmurny błąkał się po domu, wpatrywał się błędnie przed siebie, mruczał niezrozumiałe słowa, machał rękami, jak gdyby broniąc się przed czymś, było widoczne, że jakieś złe myśli dręczą jego umysł. W ten sposób przepędził raz cały ranek. Wreszcie usiadł przy warsztacie, zerwał się znowu, wyjrzał przez okno i rzekł poważnie i ponuro: „Chciałbym, aby księżniczka angielska nosiła moje klejnoty!” Słowa te przeraziły mnie. Teraz wiedziałem już, że jego błędny duch znowu opanowany został przez ohydne upiory mordu, że głos szatana znowu rozbrzmiał w jego uszach. Przeczułem, że twemu życiu, zacna pani, grozi niebezpieczeństwo ze strony tego niegodziwca. Gdyby Cardillac odzyskał swe klejnoty, byłabyś, pani, uratowana. Niebezpieczeństwo rosło z każdą chwilą. Wtedy spotkałem cię, pani, na Pont Neuf; dotarłem do twojego powozu i wrzuciłem ową kartkę, w której zaklinałem cię, abyś otrzymane klejnoty natychmiast zwróciła do rąk Cardillaca. Nie przyszłaś. Skoro następnego dnia Cardillac nie mówił już o niczym więcej, tylko o tym, że kosztowne klejnoty przez całą noc stały mu przed oczyma, przerażenie moje zmieniło się w rozpacz. Byłem pewny, że mówi o klejnotach tobie, pani, niedawno ofiarowanych, byłem pewny, że przemyśla nad jakimś napadem morderczym, który zapewne zaraz najbliższej nocy przedsięweźmie. Musiałem cię uratować, zacna pani, chociażby miało się to stać za cenę życia Cardillaca.

Skoro Cardillac po modlitwie wieczornej zamknął się jak zwykle w swoim pokoju, wykradłem się przez okno, przecisnąłem się przez otwór w murze i przyczaiłem opodal w głębokim cieniu. Po niedługiej chwili wyszedł Cardillac i cicho zaczął się skradać przez ulicę. Pośpieszyłem za nim. Szedł w stronę ulicy Saint-Honoré; serce mi zadrżało. Nagle Cardillac mi zniknął. Postanowiłem stanąć przed twoimi drzwiami, zacna pani. Wtem nadchodzi, śpiewając i pogwizdując, tak samo jak wówczas, gdy przypadek odkrył przede mną zbrodnię Cardillaca, jakiś oficer i mija mnie, nie dostrzegłszy wcale. W tej samej chwili wypada z ukrycia ciemna postać i rzuca się na niego. To Cardillac! Chcę przeszkodzić tej zbrodni; z głośnym okrzykiem w kilku skokach podbiegam do walczących... Nie oficer... Cardillac upada jęcząc na ziemię, trafiony ciosem śmiertelnym. Oficer upuszcza sztylet, dobywa szpadę z pochwy i zajmuje obronne stanowisko, przypuszczając zapewne, że jestem wspólnikiem mordercy. Skoro jednak zobaczył, że staram się tylko podnieść ciało i nie troszczę się o niego, odbiegł szybko. Cardillac żył jeszcze. Podniosłem i schowałem sztylet, porzucony przez oficera, dźwignąłem ciało za ramiona i z trudem dowlokłem je do domu, a stamtąd tajemnym przejściem do pracowni.

Wiesz już, pani, co się dalej stało. Widzisz więc, co jest moim jedynym występkiem. Oto nie wydałem sądom ojca mojej Madelon i nie położyłem przez to kresu jego niegodziwościom. Nie cięży na mnie żadna krwawa wina. Ale żadna tortura nie wydrze z moich ust tajemnicy zbrodni Cardillaca. Nie chcę, aby wbrew woli odwiecznej potęgi, która ukryła przed cnotliwą córką krwawe czyny ojca, spadła na nią teraz cała nędza i niegodziwość przeszłości; nie chcę, aby karząca ręka ludzkiej sprawiedliwości wydobyła zwłoki ze świętej ziemi, która je przykrywa, aby kat napiętnował hańbą próchniejące kości. Nie... kochanka mojej duszy będzie mnie opłakiwała, jako niewinnie skazanego; czas złagodzi jej boleść. Rozpacz z powodu szatańskich niegodziwości ukochanego ojca byłaby stokroć większa, nie dająca się przeboleć!

Oliwier zamilkł. Nagle strumień łez wytrysnął z jego oczu, rzucił się do nóg pannie de Scudéry z błagalną prośbą:

— Jesteś pani przekonana o mojej niewinności. O tak, nie wątpię w to!... Ulituj się nade mną i powiedz, co się dzieje z biedną Madelon?

Panna de Scudéry przywołała służącą; po krótkiej chwili Madelon zawisnęła na szyi Oliwiera.

— Teraz już wszystko dobrze, skoro jesteś tutaj... Wiedziałam, że ta zacna, wspaniałomyślna pani uratuje cię! — Tak wołała raz po raz Madelon, a Oliwier zapomniał o swojej niedoli, o wszystkim, co mu groziło; był swobodny i szczęśliwy. Oboje opowiadali sobie rozczulającymi słowy, co musieli wzajemnie wycierpieć. Ciągle na nowo padali sobie w objęcia i płakali z radości, wywołanej spotkaniem.

Gdyby panna de Scudéry jeszcze dotąd nie była przekonana o niewinności Oliwiera, musiałaby teraz w nią uwierzyć, widząc tych dwoje młodych, którzy w uniesieniu miłości zapomnieli o całym świecie, o swej niedoli i o swym bezmiernym cierpieniu.

— Nie! — zawołała panna de Scudéry — tylko czyste serca są zdolne do takiego upojenia i zapomnienia o wszystkim.

Jasne promienie poranka wdarły się przez okno do pokoju. Desgrais zapukał lekko do drzwi i przypomniał, że czas już odprowadzić Oliwiera Brussona, ponieważ później nie dałoby się to zrobić bez zwrócenia powszechnej uwagi. Kochankowie musieli się rozłączyć.

Niejasne przeczucia nieszczęścia, które opanowały duszę panny de Scudéry, odkąd Brusson po raz pierwszy stanął w jej domu, zamieniły się teraz w najstraszniejszą rzeczywistość. Widziała syna swej ukochanej Anny zaplątanego bez własnej winy w taki sposób, że trudno było pomyśleć niemal, aby go można jeszcze ocalić przed hańbiącą śmiercią. Podziwiała bohaterstwo młodzieńca, który wolał raczej umrzeć pod zarzutem strasznej winy, niż zdradzić tajemnicę, przynoszącą śmierć ukochanej. Zastanawiając się nad wszelakimi możliwościami, nie mogła znaleźć jednak sposobu, jak wyrwać nieszczęśliwego Oliwiera strasznemu trybunałowi sądowemu. A przecież miała w duszy niezłomne przekonanie, że nie powinna się cofnąć przed żadną ofiarą, byleby odwrócić krzywdę, wołającą do nieba o pomstę, i śmierć, grożącą nieszczęśliwemu. Dręczyła się najróżnorodniejszymi zamysłami i planami, które wchodziły nieraz w zakres niemożliwości i które równie szybko odrzucała, jak tworzyła. Coraz bardziej zanikał wszelki, najdrobniejszy nawet błysk nadziei; była już bliska rozpaczy. Ale nieograniczone, dziecięce zaufanie, jakie w niej Madelon pokładała, radość, z jaką mówiła o ukochanym, spodziewając się, że niedługo uwolniony od wszelkiej winy pojmie ją za żonę, to wszystko dodawało pannie de Scudéry nadludzkich sił i aż do głębi wstrząsało jej sercem.

Aby wreszcie cośkolwiek uczynić, napisała długi list do prezydenta la Regnie. W liście przedstawiła, że Oliwier Brusson w najbardziej wiarygodny sposób wykazał swoją niewinność i bezpodstawność zarzutu, jakoby zamordował Cardillaca. Tylko bohaterskie postanowienie wzięcia ze sobą do grobu tajemnicy, której odsłonięcie zadałoby kłam cnocie i niewinności, wstrzymuje go od poczynienia zeznań przed sądem. Bo gdyby zeznał wszystko, wyznanie to musiałoby go oczyścić nie tylko ze strasznego podejrzenia, że zamordował Cardillaca, ale także zwolniłoby go z zarzutu, że należał do bandy niegodziwych zbrodniarzy.

Panna de Scudéry użyła wszystkich środków, jakie daje płomienny zapał i pełna roztropności wymowa, aby zmiękczyć kamienne serce prezydenta la Regnie. Prezydent odpowiedział po kilku godzinach. Wyraził swoje serdeczne uradowanie, że Oliwier Brusson zdołał się w oczach swej szlachetnej protektorki zupełnie uniewinnić. Co zaś do bohaterskiego postanowienia Oliwiera, który pragnął wziąć z sobą do grobu tajemnicę, pokrywającą zbrodnię, wyraził ubolewanie, że Chambre ardente nie może, niestety, należycie uszanować podobnej bohaterskiej odwagi, lecz, przeciwnie, starać się będzie złamać ją wszelkimi najsilniejszymi środkami. Zakończył przypuszczeniem, że spodziewa się w ciągu trzech dni posiąść tę szczególną tajemnicę, która zapewne skrzętnie ukrywane cudowności wywiedzie na światło dzienne.

Aż nadto dobrze wiedziała panna de Scudéry, co straszliwy la Regnie nazywał środkami, którymi zamierzał złamać upór i milczenie Brussona. Było niemal pewnym, że tortury nie ominą nieszczęśliwego młodzieńca. W śmiertelnej trwodze przyszła jej wreszcie myśl, że najlepiej byłoby zasięgnąć rady uczonego prawnika, aby uzyskać przynajmniej zwłokę.

Pierre Arnaud d’Andilly był wówczas najsłynniejszym adwokatem w Paryżu. Głęboka wiedza i szeroki umysł łączyły się z cnotą i poczuciem sprawiedliwości. Do niego więc udała się panna de Scudéry i przedstawiła wszystko, o ile to było możliwe bez zdradzania tajemnicy Brussona. Sądziła, że d’Andilly z gotowością i zapałem stanie po stronie obwinionego, doznała jednak gorzkiego rozczarowania. D’Andilly wysłuchał spokojnie wszystkiego i uśmiechając się odpowiedział słowami Boileau: „Le vrai peut quelquefois n’être pas vraissemblable. Prawda może być czasami nieprawdopodobna.” Potem wykazał pannie de Scudéry, że przeciwko Brussonowi świadczą najbardziej rzucające się w oczy pozory, że la Regnie bynajmniej nie postępuje surowo lub zbyt porywczo, przeciwnie zupełnie zgodnie z prawem; co więcej, nie mógłby inaczej postąpić, nie chcąc zgwałcić obowiązków sędziego. On sam, d’Andilly, nie spodziewa się, aby przez najzręczniejszą obronę można było uratować Brussona od tortury. Sam Brusson tylko może sobie w tym wypadku dopomóc, jeżeli albo złoży szczere zeznanie, albo opowie przynajmniej dokładnie wszystkie szczegóły morderstwa Cardillaca, aby w ten sposób dać śledztwu nowe podstawy i zwrócić je na inne tory.

— Więc rzucę się do nóg królowi i jego będę błagać o łaskę — rzekła panna de Scudéry głosem zdławionym przez łzy.

— Na miłość Boską, nie czyń pani tego! — zawołał d’Andilly. — Zachowaj na później ten ostatni środek ratunku, bo jeżeli on cię zawiedzie, wszystko stracone bezpowrotnie! Król nigdy nie uniewinni zbrodniarza tego rodzaju; gdyby to uczynił, dotknęłyby go gorzkie wyrzuty ludu, którego życie i zdrowie są zagrożone. Być może, Brusson przez wyjaśnienie tajemnicy lub w inny jakiś sposób zdoła odwrócić padające na niego podejrzenie. Wtedy dopiero będzie czas błagać króla o łaskę, ponieważ nie będzie on wtedy pytał, co sądy udowodniły lub nie, lecz poradzi się swego własnego sumienia.

Panna de Scudéry z konieczności musiała przyznać słuszność słowom doświadczonego adwokata.

Pogrążona w głębokim smutku, rozmyślała bez przerwy, co począć, jakich użyć środków, aby uratować biednego Oliwiera. Gdy tak siedziała późnym wieczorem w swoim pokoju, weszła nagle Martinière, zawiadamiając, że hrabia Miossens, pułkownik gwardii królewskiej, pragnie z nią koniecznie pomówić.

— Wybacz, zacna pani — rzekł Miossens, złożywszy żołnierski ukłon — że nachodzę twój dom tak późno, w tak niestosownej porze! Ale my, żołnierze, nie umiemy inaczej; zresztą dwa słowa usprawiedliwią mnie przed tobą. Przywiodły mnie tu losy Oliwiera Brusson.

Panna de Scudéry zaciekawiona, czego się znowu dowie o tej sprawie, zawołała niecierpliwie:

— Oliwier Brusson? Ten najnieszczęśliwszy ze wszystkich ludzi? Co pan wiesz o nim?

— Słusznie zatem przypuszczałem — rzekł Miossens z uśmiechem — że imię człowieka, którym się tak gorliwie opiekujesz, wystarczy, aby mi zapewnić posłuch. Cały świat jest przekonany o winie Oliwiera. Wiem o tym, że pani masz w tej sprawie inne zdanie, które oczywiście, jak słusznie twierdzą, może się opierać tylko na wyznaniach obwinionego. Dla mnie sprawa przedstawia się inaczej. Nikt nie może być silniej ode mnie przekonany o tym, że Oliwier Brusson nie jest winny śmierci Cardillaca.

— Mów pan, mów! — zakrzyknęła panna de Scudéry z oczyma błyszczącymi radością.

— Ja — mówił Miossens z naciskiem — ja sam byłem tym, który położył trupem starego złotnika na ulicy Saint-Honoré niedaleko od domu pani.

— Na miłość Boga! Pan! Pan?! — wołała panna de Scudéry.

— I przysięgam pani, że jestem dumny z mojego czynu — ciągnął dalej Miossens. — Czy pani uwierzy, że Cardillac był jednym z najniegodziwszych, najpodstępniejszych zbrodniarzy, że to on mordował skrycie i rabował w nocy na ulicach i tak długo umiał ujść wszelkim zasadzkom! Nie wiem, w jaki sposób, ale nagle obudziło się we mnie podejrzenie przeciwko temu staremu niegodziwcowi, gdy zobaczyłem zakłopotanie i niepokój jego przy oddawaniu zamówionego przeze mnie klejnotu. Podejrzenie wzmocniło się jeszcze, skoro się dowiedziałem, jak gorliwie i chytrze badał mojego służącego, dla kogo podarunek jest przeznaczony i kiedy go według wszelkiego prawdopodobieństwa odniosę pewnej damie. Już dawniej zwróciłem na to uwagę, że wszystkie nieszczęśliwe ofiary ohydnej żądzy odnosiły zupełnie podobne rany. Byłem pewny, że morderca wyćwiczył się w tym uderzeniu, które natychmiast uśmiercało, i liczył stanowczo na jego skutek. Gdyby kiedyś chybił, musiałaby się wywiązać walka, równa z obu stron. Z tego powodu przedsięwziąłem pewne środki ostrożności, nadzwyczaj proste. Dziwię się tylko, że inni nie pomyśleli o nich i nie zabezpieczyli się w ten sposób przed zbrodniczymi zamachami. Zacząłem nosić niezbyt ciężki napierśnik druciany pod kamizelką. Cardillac napadł na mnie z tyłu. Schwycił mnie z siłą olbrzyma, ale cios, zwykle niezawodny, tym razem ześliznął się po żelazie. W tej samej chwili wyswobodziłem się z jego uścisku i wbiłem mu sztylet w piersi.

— I milczałeś pan? — zawołała panna de Scudéry. — Nie doniosłeś trybunałowi o tym, co się stało?

— Ośmielę się zauważyć, zacna pani — mówił dalej Miossens — że doniesienie takie, jeżeli już nie o zgubę, to w każdym razie przyprawiłoby mnie o nieprzyjemności i uwikłało w najohydniejszy proces. Czyż la Regnie, wietrzący wszędzie występek, byłby uwierzył moim słowom, gdybym oskarżył o straszny mord zacnego Cardillaca, wzór wszelkiej pobożności i cnoty? Kto wie, czy karzący miecz sprawiedliwości nie zwróciłby swego ostrza przeciwko mnie samemu?

— To przecież niemożliwe — zawołała panna de Scudéry — pańskie pochodzenie... stanowisko...

— O, przypomnij sobie pani tylko marszałka luksemburskiego. Wszak prosty przypadek, że kazał sobie postawić horoskop u le Sage’a, zawiódł go do Bastylii pod zarzutem skrytobójczego otrucia! Nie, na świętego Dionizego, ani jednej godziny wolności, ani kawałeczka ucha nie chcę oddać w ręce rozszalałemu la Regnie, który najchętniej przyłożyłby nam wszystkim nóż do gardła.

— Ależ w ten sposób nieszczęśliwy Oliwier Brusson zginie niewinnie — przerwała panna de Scudéry.

— Jak to, zacna pani? — odpowiedział Miossens. — Niewinnym nazywasz wspólnika niegodziwego Cardillaca, który pomagał mu we wszystkich występkach, który tysiąckrotnie na śmierć zasłużył? Nie, rzeczywiście, jego słusznie śmierć spotka. Opowiedziałem pani istotny związek i przebieg spraw, bo przypuszczam, że bez wydawania mnie w ręce trybunału Chambre ardente będziesz umiała wykorzystać moją tajemnicę dla uratowania człowieka, którym się opiekujesz.

Panna de Scudéry była zachwycona, że jej wiara w niewinność Brussona została potwierdzona w tak nie dający się zaprzeczyć sposób. A widząc, że młody hrabia i tak wie już o zbrodniach Cardillaca, nie omieszkała mu opowiedzieć o wszystkim i wezwała go, aby wraz z nią udał się do adwokata d’Andilly. Postanowiła bowiem odkryć wszystko adwokatowi pod warunkiem zachowania tajemnicy i zasięgnąć następnie jego rady, co należałoby przedsięwziąć.

D’Andilly wysłuchał opowiadania panny de Scudéry, a potem jeszcze raz wypytywał o wszystkie najdrobniejsze szczegóły. Szczególniej wypytywał hrabiego Miossens, czy rzeczywiście ma niewzruszoną pewność, że został napadnięty przez Cardillaca i czy rozpoznałby Oliwiera Brussona, jako tego, który podniósł ciało zabitego.

— Pomijając już to — odrzekł Miossens — że w jasną księżycową noc