Dziwny Żyd - Alter Kacyzne (darmowa czytelnia online .txt) 📖

Podlaski przemawiał, stojąc na środku pokoju. Trzymał w ręku cygaro i z uśmiechem wsłuchiwał się we własne słowa.

— Widzisz, Chaimie, ja nawet nie wiem, jak dalece zmieniłeś w ostatnich latach poglądy. Przebyłeś długą drogę. Nie wątpię, że była to kręta droga. Od „eserów”3 do syjonistów4. Od syjonistów do terytorialistów, by wreszcie utkwić pomiędzy poalej-syjonistami5. A ja, bracie, osiadłem niczym chłop na roli i zająłem się sadzeniem kartofli i osuszaniem bagien.

— To ważne zajęcie.

— I ja tak myślę, ale przez to zostałem odcięty od wszystkich aktualnych teorii. Wyszedłem, jak to się mówi, z mody. Powinienem był usiąść przy tobie i pogadać, ale, jak widzisz, czasu nie mam.

Chaim Lurie zapalił cygaro. Rozsiadł się wygodnie w miękkim fotelu. Nagle zerwał się na równe nogi. Zapewne dotknęło go jakieś słowo Berla, słowo, z którym nie chciał się zgodzić. Wyglądał jak ktoś, kogo nagle oblano wrzątkiem. Nerwowo potrząsnął siwą czupryną i wypalił:

— Z ciebie jest idealista-praktyk. Być może zostałeś w tyle za teoretykami, ale masz swój własny dom. Tym domem jest twoja praca. Ja to co innego. Nie mam, bracie, domu. Zostałem ze swoimi ideami jak kupiec z niesprzedanym towarem na bazarze. Do kogo mam teraz iść? Z kim mam rozmawiać? Czy ty mnie rozumiesz? Rosyjskie teorie nie przystają do żydowskiego życia. Przez to żyję na dwóch ulicach. W myślach jestem Rosjaninem, w sercu Żydem. Jednego jestem pewien. Naród to jakby żywy organizm człowieka. Ma głowę, serce, żołądek, ręce i nogi... Co do głowy to mamy jej aż zanadto. Właśnie odbyłem podróż do Galicji. Spotkałem się z Żydami. Same głowy. Widziałeś kiedyś takie istoty? Co zaś się tyczy rąk i nóg, to z tym jest u nas krucho. Ręce wychudłe od pracy. A jeśli chodzi o nogi, które mocno stoją na gruncie — z tym jest prawdziwe nieszczęście. My nie mamy nóg.

— Dopiero teraz zauważyłeś, że nie mamy chłopów?

— Bez tej warstwy zginiemy.

— I ty chcesz ją zapoczątkować?

— A ty nie?

Berl zamilkł. Nie śpieszył się z odpowiedzią. Myśli u niego rodziły się powoli.

Tymczasem Akulina przyniosła pocztę. Berl otworzył koperty i zaczął czytać listy. Wśród korespondencji znalazł się krótki liścik od Izraela i długi list od Idy. Oba o tym samym. Czy osłabiona porodem Dina ma przyjechać z dziećmi do majątku Berla. Grymas niezadowolenia pojawił się na twarzy Berla.

— Co oni wyprawiają? Z igły robią widły, z błahostki — problem. Wsiedliby od razu w pociąg i przyjechali do mnie.

— Aha!

— Chaimie, powiedziałeś coś?

Chaim oderwał się na chwilę od czytania nadeszłych gazet.

— Co? Czy ja coś powiedziałem?

W głowie Berla zaświtała nagle myśl, którą od razu chciał się podzielić z Chaimem:

— Co do problemu utworzenia warstwy chłopskiej w społeczności żydowskiej, mam pewne wątpliwości. Rozumiem, że Grecy musieli mieć niewolników-barbarzyńców, Amerykanie Murzynów, feudałowie rodzimych, swojskich niewolników. Dzisiejszy chłop to przecież w prostej linii prawnuk owych rodzimych niewolników. Ty zaś chcesz przeprowadzić na Żydach, o których powiadasz, że to naród posiadający tylko głowę, małą operację. Chcesz im odjąć głowę i przyprawić nogi. To nie ma sensu. Realizacja tego ideału skończyłaby się upadkiem Żydów. Raczej powinieneś wskazać narodowi żydowskiemu, jaką część głowy należy mu usunąć. Może należałoby zebrać razem wszystkich Chaimów Luriów i dać im do ręki łopaty? Skądże! Chaimowie Luriowie powinni pisać książki o problemie chłopów. Cały naród żydowski powinien siedzieć przy stole i pisać książki o doniosłości chłopskiego stanu.

— Tu już, bracie, przesadzasz!

— Ani trochę. Przy obecnym stanie techniki rolnictwa, przy obecnym podziale społeczeństwa na klasy, chłop pozostał przecież zwyczajnym chłopskim chłopem.

— Jeśli naród ma dzisiaj wolny wybór, to prędzej skieruje się ku mózgowi niż do pięt.

— Czy aż takim jesteś pesymistą?

— Może nie aż takim, Chaimie. Jedyna moja nadzieja w tym, że koło obróci i naród nie będzie miał wyboru. Będzie musiał zacząć od początku, bez teorii. Na razie poprzestaję na tym. Wieczorem dokończymy rozmowę. Rzecz jasna, jeśli nie zasnę.

Co ten Żyd wygaduje? Co to znaczy nie mieć wyboru? A co z możliwościami? Czy biedaka stać na zakup ziemi? Kto mu ją da za darmo?

Chaim Lurie słowa te wypowiadał w duchu, do siebie, Berla bowiem już w pokoju nie było. Akulina właśnie przyszła posprzątać. Weszła po cichutku, ale deski podłogi skrzypieniem dały znać o jej obecności.

— Dlaczego, Akulinko, się śmiejesz? Bardzo jestem ciekaw.

Słowa te wypowiedział w sposób automatyczny. Akulinę witał zawsze tak samo. I zgodnie ze swoim zwyczajem przeniósł się do pokoiku na górze, żeby kontynuować pisanie o nieszczęściach, jakie spadły na Żydów w wyniku toczącej się wojny.

Przez okno dostrzegł Berla, który na pobliskim polu rozmawiał właśnie z agronomem w słomkowym kapeluszu. Kilku młodych, ubranych z miejska ludzi pracowało w kucki wśród młodej, świeżej zieleni w polu. Byli to chalucowie, którzy przed wyjazdem do kibucu w Palestynie uczyli się pracy na roli.

W chwilę potem zobaczył szerokie plecy Berla siedzącego w bryczce zaprzężonej w jednego białego konika. Berl w białej koszuli i biały konik wyglądali jakby stanowili całość. Bryczka podążała wąską drogą ku dalekim, niebieskim lasom.

Chaim Lurie z dobrotliwym uśmiechem na twarzy wodził za nią wzrokiem. Był zadowolony ze swego dawnego ucznia. Berl nie poprzestał na starych teoriach. Cały swój odziedziczony majątek wykorzystał do jednego praktycznego celu. Do owocnej, konkretnej pracy. Tam, gdzie się teraz zieleni i czerwieni, tam, gdzie się rozciąga szachownica zielonych pól, było przedtem jedno wielkie bagno. Przy hucie, na wzgórzu, które było puste, wyrosło teraz małe miasteczko, obrosłe nowymi białymi domkami, otoczonymi barwnymi ogródkami. Na dawnym pustkowiu wyrosły słupy z elektrycznymi latarniami. Wszystko to powstało dzięki żydowskiej pracy i żydowskiej energii. Dlaczego więc zawraca mi głowę, że tylko z braku wyboru Żydzi wezmą się za czarną robotę?

Odpowiedź jest prosta. Berl jest nadal idealistą, ale już ma w nosie magnackie muchy. Jeśli wpadnie mu do głowy jakiś magnacki kaprys, zaraz dorabia do niego stosowną teorię.