Dziwny Żyd - Alter Kacyzne (darmowa czytelnia online .txt) 📖

Nad szerokim stawem słońce przedarło się przez poranną mgłę i ukazało swoje uśmiechnięte, promienne, wczesne oblicze. Od nagłego wtargnięcia słońca zadrżała srebrzysta woda. Zafalowała, zaszumiała, po czym znieruchomiała. Gładka powierzchnia stawu wyglądała teraz jak wypolerowana stalowa bryła.

Nieopodal, w gęstym, wysoko pnącym się lesie, wisiały jeszcze na gałęziach strzępki mgły. Na wysokim brzegu rzeki, ścieżką biegnącą ku mostowi szedł młody, bosy szajgec1 w żołnierskiej czapce na głowie. Szedł, wygrywając na fujarce smutną melodię. Był to pastuch z dworu stryja Berla. Kiedy doszedł do mostu obok młyna wodnego, oczom jego ukazał się niezwykły widok. Przestał grać i w zdumieniu wytrzeszczył oczy na to, co się w rzece działo. Woda w niej kipiała, szumiała i pieniła się; w jej nurtach szamotały się trzy dziwne stworzenia. Toczyły zażarty bój o to, kto kogo utopi. Wydawały przy tym ryki przypominające chwilami rechot.

Wtem ze spienionej wody wyłonił się człowiek. Najpierw ukazała się czarna głowa, potem broda, a w ślad za nią białe ciało pokryte czarnymi plamami. Na pierwszy rzut oka wydawało się, że są to ślady mułu rzecznego. Po chwili jednak okazało się, że to kępki czarnych włosów rozsiane na całym ciele — na piersiach, ramionach i grzbiecie.

Brodaty mężczyzna usiłował wyciągnąć z wody dwa niedźwiedzie na łańcuchach. Zwierzęta za żadne skarby nie chciały wyjść z rzeki, ryczały jak zarzynane świnie. Brodacz puścił łańcuchy i złapał niedźwiedzie za łby. Chwycił je za kudły i zaczął ciągnąć do brzegu.

Na widok pana Podlaskiego, zmagającego się z wyhodowanymi przez siebie niedźwiedziami, pastuszek wziął nogi za pas. Podlaski kipiał ze złości na opierające się zwierzęta. Nie przestawał przeklinać na głos:

— Świnie! Sukinsyny!

Prychając i kołysząc się na chwiejnych łapach jak pijani chłopi, niedźwiedzie wylazły jednak na brzeg. Tu Podlaski przywiązał je łańcuchami do wbitego mocno w ziemię pala i nakazał:

— Siedźcie cicho i nie ruszajcie się — dopóki nie wrócę do was z ubraniem. Oba niedźwiadki, dzwoniąc łańcuchami, zaczęły niecierpliwie otrząsać się z wody. Ochlapany wodą Podlaski odskoczył na bok i wciąż klnąc, szybko pomaszerował pod most, gdzie zostawił ubranie. Był obuty w sandały, które włożył przed wejściem do rzeki. Bał się, że niedźwiedzie podepczą mu podczas kąpieli nogi. Miękkie rzemyki sandałów oplatały mu łydki po same kolana. Nagle, nim zdążył się ubrać, na drugim brzegu rzeki pojawiła się tęga, szeroka w biodrach chłopka, która przez złożone w tubę dłonie zawołała gromkim głosem:

— Panie gospodarzu!

Podlaski wylazł spod mostu owinięty w białe prześcieradło. Niedźwiadki nie poznały swego pana w tym przebraniu, groźnie się nastroszyły i zaczęły szarpać pal, do którego były uwiązane. Łańcuchy głośno zadzwoniły. Podlaski spojrzał na chłopkę i zawołał:

— Akulino, czemu ryczysz?

— Pośpiesz się pan, bo ruda Mańka dławi się kartoflem.

— Co takiego? Połknęła cały kartofel?

— Tak!

— Co z ciebie za stworzenie? Ile razy mówiłem, że zanim podasz ziemniaki krowom...

Zorientował się, że nie wolno tracić czasu na gadanie, bo krowa może się tymczasem udusić. O ubraniu się nie mogło więc być mowy. I tak jak stał, owinięty w białe prześcieradło, w sandałach, jednym susem wyskoczył spod mostu i w mig znalazł się na podwórzu. Dziewięciu chłopów krzątało się przy krowie o rozdętym brzuchu. Podtrzymywali ją, żeby nie upadła, zaś młynarz Icyk na klęczkach, sapiąc z wysiłku, próbował masując szyję krowy wyłuskać kartofel. Podlaski odepchnął go na bok. Krowa gasła w oczach. Chwiała się na nogach jakby była pijana w sztok. Podlaski zawołał:

— Chłopcy! Trzymajcie ją. Pchajcie ją na mnie! Prosto na mnie! — Jedną ręką chwycił krowę za jęzor, drugą rękę zaś szybkim, nagłym ruchem wetknął jej do pyska. Energicznie i mozolnie wpychał rękę do gardła, przypominającego wąski rękaw. Krowa usiłowała się wyrwać z rąk trzymających ją chłopów. Miotała się i podrygiwała. Podlaski rozkazującym tonem pouczał chłopów:

— Trzymajcie ją! Mocno trzymajcie! Pchajcie ją na mnie. — Krowa ze spuszczonym ku ziemi łbem stawiała opór i ciągnęła Berla do tyłu.

Wreszcie Berl puścił ją i podszedłszy do chłopa, niejakiego Łukiana, podsunął mu przed nos zakrwawiony kartofel.

— Widzisz? To przez ciebie w korycie znalazł się niepokrojony ziemniak. — I zgrzytając zębami rzucił nieszczęsny kartofel za płot.

— Odprowadź krowę do obory i trzymaj ją tam aż do wieczora. Nie dawaj jej jeść, tylko niech dużo pije. Słyszałeś?

Wytarł rękę o trawę i zarzuciwszy na siebie prześcieradło niczym starożytny brodaty Grek, pomaszerował w kierunku dworu. Zebrany przy moście tłum był pełen uznania dla wyczynu Berla. Nie szczędził mu pochwał za siłę i zręczność. Łukian drapał się po karku i żalił Icykowi-młynarzowi.

— Wolałbym, gdybyś zamiast podsunąć mi przed nos kartofel dał mi w zęby. Czy ja jestem taki głupi? Czy ja już niczego nie rozumiem? Nic innego mi nie pozostaje jak tylko się urżnąć.

Podlaski najpierw poszedł do mostu, gdzie leżało jego ubranie. Tu wybiegł mu naprzeciw wysoki i mocny jak dąb szajgec o białych jak len włosach. Widać było, że targa nim niepokój, że jest czymś zdenerwowany. Biegł jak opętany, żegnał się raz po raz, po czym wskazał na wzgórze i zawołał:

— O Jezu!

Berl natychmiast pojął, w czym rzecz. Musiało się tam stać coś złego. Oto bowiem jego niedźwiadkom znudziło się siedzenie na brzegu rzeki. Zerwały się z łańcucha i wybrały na spacer. Czy aby kogoś nie pożarły?

Natychmiast puścił się biegiem do wzgórza przy hucie. Zebrani tam ludzie szykowali się do ucieczki. W nowym miasteczku przy hucie rozlegały się krzyki i piski. Matki ciągnęły do domu dzieci, które w nocnych koszulach wybiegły na dwór. Ludzie zaczęli zamykać drzwi i okna. Psy szczekały jak szalone.

W otwartych drzwiach huty stał stary Antoni z przygotowaną strzelbą. Chciał w ten sposób nastraszyć niedźwiadki. Już miał oddać strzał w kierunku wzgórza, gdy nagle Podlaski złapał go za rękę:

— Czyś ty zwariował? Zaczekaj!

Spokojnym, miarowym krokiem wszedł na wzgórze i dokładnie przyjrzał się niedźwiadkom. Te nawet nie spojrzały na niego. Nieruchomo wpatrywały się w położoną niżej hutę szkła, gdzie w głębokiej ciemności migotały jak robaczki świętojańskie płomienie ognia. Ciekawe były, jak ludzie robią z ognia butelki.

Podlaski szarpnął łańcuchy, do których przywiązane były niedźwiadki i ryknął na nie tak niesamowitym głosem, że te ze strachu aż się sfajdały. Wtedy gołą pięścią uderzył je po kudłatych łbach i poprowadził do domu. Tym razem niedźwiadki nie stawiały oporu i posłusznie stąpały na swoich krzywych łapach. Widać było, że są skruszone swoim zachowaniem.

Podlaski szedł spokojnie między dwoma niedźwiadkami. Kiedy minął hutę i wszedł do miasteczka, zebrani tam ludzie odprowadzali go wzrokiem pełnym podziwu i szacunku. Rozległy się głosy:

— Ależ to istny diabeł — zawołał szajgec o lnianej czuprynie.

— Diabeł, powiadasz? — wycedził stary Antoni, żując coś bezzębnymi dziąsłami. — Przecież wiadomo, że zaprzedał duszę diabłu. Zapytaj kogo chcesz ze stojących tam Żydów. Poskromić niedźwiedzie to dla niego fraszka. Sprowadził tu urządzenie, które nazywa się elektryka. Co to jest elektryka? Ogień. Myślisz, że to zwykły ogień? Nie! To ogień z piekła rodem. Pali się i nie pali się. Zimny ogień. Jeśli go dotkniesz, koniec z tobą, bracie. Wiadoma rzecz.

Również Żydzi zamieszkali w nowym miasteczku, pracownicy huty, brodaci rzemieślnicy w skórzanych fartuchach, z zakasanymi rękawami, stali przy drzwiach i wymieniali opinie na temat Berla:

— Istny diabeł z tego Żyda.

— On wcale nie jest Żydem.

— A jak on się ubiera?

— Jeśli mówimy o diabłach, to nic dobrego nie może z tego wyniknąć!

Berl tych wypowiedzi nie słyszał. Dotarł już bowiem do domu. Tu doprowadził się do porządku. Wyczesał brodę, założył miękki turecki szlafrok i wszedł do jadalni, żeby zjeść śniadanie.

Gdyby Żydzi z miasteczka mogli go teraz zobaczyć, niechybnie orzekliby, że Berl jest stuprocentowym Żydem. Co więcej, przyrównaliby go do króla Salomona. Przecież ten mądry król także bratał się ze zwierzętami. Umiał nawet mówić w ich języku.

Na stole w jadalni stał duży, pękaty samowar, z którego dobywały się dźwięki przypominające brzęczenie much uwięzionych w pajęczynie.

Przy stole siedział już przyjaciel Berla, Chaim Lurie. Siedział pochylony nad jakimś dużym czasopismem. Zatopiony w lekturze, nie usłyszał, jak Berl wszedł do jadalni.

— Dzień dobry, Chaimie!

— Kogóż ja widzę? Poganiacza niedźwiedzi we własnej osobie! A co z twoją krową?

— A więc i do ciebie to dotarło! Znasz już najnowsze wieści.

— Akulina, oby była zdrowa, przynosi mi nowiny z osady razem z pierwszą pocztą. — U Chaima Luriego siwe włosy kontrastowały z gładką, młodą twarzą. Zakrawało to na wybryk natury. Jego bródka zaś, wąsy i brwi były czarne jak dawniej, w czasach młodości.

Dla Berla Chaim Lurie był starszym towarzyszem i bratem w wyznawanej ideologii. Był typowym okazem starego narodnika2 („Narodnaja Wola”). Nosił długie włosy i krótko przystrzyżoną bródkę. Lud często nazywał narodników „Chrystusami”.

Chaim był teraz gościem Berla. Jako oficer związku ziemstw objechał właśnie linię frontu. Miał nawet na sobie oficerski mundur. Do Berla zajechał po to, żeby trochę odpocząć, uporządkować swoje notatki z objazdu i napisać książkę o okropnościach wojny.

Dla wygody gościa Berl poczynił zmiany w swoim rozkładzie dnia. Śniadanie spożywał teraz godzinę później niż zwykle, i to w swoim pokoju jadalnym, a nie z całą hałastrą w dworskiej kantynie.

Akulina przyniosła jemu i gościowi z ogólnej kuchni miskę gotowanych ziemniaków ze śledziami. Chaim Lurie elegancko posmarował bułki masłem, a na deser zostawił sobie ciastko.

— Z czego się śmiejesz, Akulinko? — zapytał Lurie.

Akulina właśnie odkręciła kurek samowara i nalewała do szklanki herbatę. Chwila była nieodpowiednia, bo nagłe pytanie Luriego mogło spowodować, że nie zakręci kurka, a gorąca woda wyleje się na rękę i na stół. Szeroka i płaska jak płatek macy twarz Akuliny jeszcze bardziej rozciągnęła się w uśmiechu. Kobieta, nie zważając na swoje obfite kształty, wybiegła pospiesznie za drzwi, żeby wybuchnąć niepohamowanym śmiechem.

— Ona zawsze tak się zachowuje — oświadczył Lurie.

— Dlaczego ją zawstydzasz, mój ty idealisto?

— Bo jej to sprawia przyjemność, człowieku. Pokaż jej palec, zaraz zacznie się śmiać.

— Oj! Oj! Kurek! Kurek!

Akulina zapomniała zakręcić kurek samowara i gorąca woda zalała obrus.

Lurie na ten widok roześmiał się, zaś Berl tylko się uśmiechnął. Nawet w towarzystwie ludzi bliskich nie pozwalał sobie na swobodny śmiech.

Uporał się dość szybko z miską kartofli, po czym napił się herbaty.

— Nie krępuj się — powiedział do Chaima. — Jedz, pij, czytaj i pisz swoją książkę. Rób, bracie, wszystko, na co tylko masz ochotę. Mnie zaś musisz wybaczyć, bo mam kupę roboty. A propos, wczoraj zdarzyło mi się usnąć w czasie rozmowy.

— Miałem za sobą cały dzień bieganiny.