Sprawiedliwie - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka polska txt) 📖

(gw.) — lata, lat. [przypis edytorski]

35. niceście ręcami nie robili (gw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: nic rękami nie robiliście. [przypis edytorski]

36. baczyć (daw., gw.) — uważać, pamiętać. [przypis edytorski]

37. frasować się (daw.) — martwić się. [przypis edytorski]

38. po próżnicy — na próżno. [przypis edytorski]

39. uszów — dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]

40. łubiany — wykonany z łuby, czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna. [przypis edytorski]

41. po faryzejsku — obłudnie; faryzeusze: członkowie staroż. żydowskiego stronnictwa polit.-rel. w Palestynie, którym zarzucano fałszywą, uprawianą na pokaz pobożność. [przypis edytorski]

42. przody (gw.) — wprzódy, najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]

43. przeprzeć — pokonać, przezwyciężyć. [przypis edytorski]

44. zakłyźni (gw.) — zapewne przen.: zagryzie. [przypis edytorski]

45. jaże (gw.) — aż. [przypis edytorski]

46. pacierze do Przemienienia Pańskiego — zapewne modlitwa katolicka zwana Koronką do Przemienienia Pańskiego, w ramach której powtarza się „pacierze”, czyli modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]

47. torbów (gw.) — toreb. [przypis edytorski]

48. abyśta (gw.) — obyście. [przypis edytorski]

49. jucha (daw., gw.) — krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]

50. me (gw.) — mnie. [przypis edytorski]

51. juści (gw.) — oczywiście, rzeczywiście, w istocie. [przypis edytorski]

52. kiej (gw.) — jak. [przypis edytorski]

53. kwarta — daw. miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]

54. gody (daw.) — wesele, święto. [przypis edytorski]

55. siedzieć nie mówiący — siedzieć, nie mówiąc. [przypis edytorski]

56. duszny (daw.) — duchowy. [przypis edytorski]

57. kusztyczek — mały kieliszek. [przypis edytorski]

58. bielmo — zmętniona rogówka w oku. [przypis edytorski]

59. kij z jeżem — tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]

60. ciepać (gw., pot.) — rzucać; uderzać. [przypis edytorski]

61. kulas (gw.) — noga. [przypis edytorski]

62. dadząć — dadzą ci. [przypis edytorski]

63. ochfiarować (gw.) — ofiarować. [przypis edytorski]

64. drugie (daw., gw.) — inne. [przypis edytorski]

65. pomiarkowanie (daw., gw.) — rozeznanie, zrozumienie. [przypis edytorski]

66. wchodowy — dziś: wejściowy. [przypis edytorski]

67. waju (gw.) — wam. [przypis edytorski]

68. Kto się w opiekę odda Panu swemu... — polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]

69. chudziaki (gw.) — biedactwa. [przypis edytorski]

70. fara (daw.; z niem. Pfarrei) — parafia. [przypis edytorski]

71. całej parady (pot., iron.) — całej, już skończonej sprawy. [przypis edytorski]

72. centr — dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]

73. refektarz — jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]

74. dokończę cię (gw.) — pot.: wykończę cię, zniszczę cię. [przypis edytorski]

75. frybra (daw.) — febra, gorączka; tu: wyzwisko. [przypis edytorski]

76. rychtować (gw.) — szykować, oporządzać; dorychtuję cię : urządzę cię (pot.). [przypis edytorski]

77. kierz (daw., reg.) — krzak; tu lm: krze: krzaki. [przypis edytorski]

78. Przyłęk — Przyłęk Duży: wieś w woj. łódzkim, w pow. brzezińskim, w której mieszkał Reymont w zimie 1890–91. [przypis edytorski]

79. ozimina — zboże siane na jesieni. [przypis edytorski]

80. podorówka — pole płytko zaorane po jesiennych zbiorach i w ten sposób przygotowane do wiosennej orki. [przypis edytorski]

81. skiba — część ziemi odkrojona i odrzucona na bok przez pług. [przypis edytorski]

82. stajanie a. staje — daw. miara odległości, w różnych okresach i okolicach licząca od ok. 100 do ok. 1000 m. [przypis edytorski]

83. Kiedy ranne wstają zorze (...) — fragment Pieśni porannej, popularnej pieśni religijnej Franciszka Karpińskiego. [przypis edytorski]

84. robak (przestarz.) — maleństwo, małe dziecko. [przypis edytorski]

85. raz w raz — raz po raz, raz za razem. [przypis edytorski]

86. trzon — górna część pieca kuchennego, na której było gotowane jedzenie. [przypis edytorski]

87. komornica — chłopka nie mająca własnej chałupy ani ziemi, płacąca pracą za mieszkanie w komorze (daw.: izbie, pomieszczeniu) domu innego, bogatszego chłopa a. właściciela ziemskiego. [przypis edytorski]

88. kury — tu: lm od: kur, daw. kogut. [przypis edytorski]

89. trepy — prymitywne obuwie o drewnianej podeszwie. [przypis edytorski]

90. zadudniały — dziś popr.: zadudniły. [przypis edytorski]

91. okryta na głowę w zapaskę — dziś popr.: z głową okryta zapaską. [przypis edytorski]

92. zapaska — fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience i osłaniający ubranie od pasa w dół dookoła, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka, rzadziej wiązany na głowie jako nakrycie. [przypis edytorski]

93. namo (gw.) — nam. [przypis edytorski]

94. skibka — odkrojony kawałek chleba, kromka. [przypis edytorski]

95. pytlować (pot.) — paplać, mówić dużo i szybko. [przypis edytorski]

96. odwieczerz a. odwieczerze (gw.) — popołudnie, pora przed wieczorem. [przypis edytorski]

97. pedziała (gw.) — powiedziała. [przypis edytorski]

98. przęślica — drążek do zamocowania kądzieli, czyli pęku włókien lnianych, konopnych lub wełnianych, z którego prządka wysnuwała pasma i skręcała w nić. [przypis edytorski]

99. kijanka — tu: deseczka służąca do prania w rzece, używana daw. na wsi. Kijanką uderzało się bieliznę, w bieżącej wodzie rzeki wypłukując brud. [przypis edytorski]

100. rozdzierać (gw.) — rozdzielać. [przypis edytorski]

101. trza (gw.) — trzeba. [przypis edytorski]

102. ano — oto; właśnie. [przypis edytorski]

103. skapieć (daw.) — umrzeć. [przypis edytorski]

104. dunderować (gw.) — zrzędzić, łajać. [przypis edytorski]

105. półwłóczek — pole o powierzchni pół włóki, tj. liczące ok. 9 ha; włóka: daw. jednostka miary powierzchni gruntu, równa 30 morgom, tj. wynosząca ok. 18 ha. [przypis edytorski]

106. sprawiedliwo (gw.) — sprawiedliwie. [przypis edytorski]

107. płocha — część warsztatu tkackiego, rodzaj grzebienia, przez który przewleczone są nitki osnowy, dobijający każdy wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny. [przypis edytorski]

108. czółenko — element krosna tkackiego o kształcie łódeczki, zawierający nawiniętą na szpulkę nitkę wątku, przerzucany pomiędzy nitkami osnowy. [przypis edytorski]

109. trzydzieści roków temu... poszedł w las — aluzja do powstania styczniowego w 1863. [przypis edytorski]

110. runie — lm od: ruń: nisko rosnąca, zieleniejąca roślinność; młode pędy, kiełkujące z ziemi. [przypis edytorski]

111. morga a. mórg — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,5–0,6 hektara. [przypis edytorski]

112. bieżcie (daw.) — biegnijcie. [przypis edytorski]

113. duchem (daw.) — szybko, co tchu. [przypis edytorski]

114. ano — tu: zatem, więc. [przypis edytorski]

115. ligustr — rodzaj krzewu sadzonego w charakterze żywopłotu. [przypis edytorski]

116. tracz — robotnik zajmujący się piłowaniem kłód drzewa za pomocą ręcznej piły. [przypis edytorski]

117. kołtun — zbity kłąb splątanych i pozlepianych brudem włosów na głowie. [przypis edytorski]

118. wedle (daw., gw.) — co się tyczy czegoś, w związku z czymś. [przypis edytorski]

119. cięgiem (gw.,pot.) — ciągle, bez przerwy. [przypis edytorski]

120. wypominki — modlitwy za dusze zmarłych osób. [przypis edytorski]

121. zawdy (gw.) — zawsze. [przypis edytorski]

122. cep — narzędzie do ręcznego młócenia zboża w celu wyłuskania ziaren z kłosów; cep zbudowany był z dwóch połączonych ze sobą przegubem (z rzemienia lub z dwóch ogniw łańcucha) kijów, z których jeden, dłuższy, służył za uchwyt i zwany był dzierżakiem, zaś drugi, zwany bijakiem, krótszy i wykonany zazwyczaj z twardszego drewna, służył do uderzania w kłosy ułożone na twardym podłożu (klepisku). [przypis edytorski]

123. czujny (gw.) — wyczulony, wrażliwy. [przypis edytorski]

124. na rozcież — dziś: na oścież. [przypis edytorski]

125. ssawki — tu: wargi noworodka. [przypis edytorski]

126. wnetki (gw.) — wnet, zaraz, niebawem. [przypis edytorski]

127. gomółka — bryła sera uformowana w owalny kształt. [przypis edytorski]

128. ruchać (daw., gw.) — ruszać. [przypis edytorski]

129. spostponować (z łac.) — obrazić, poniżyć. [przypis edytorski]

130. cheba (gw.) — chyba. [przypis edytorski]

131. wydziwiać — wygadywać, wymyślać. [przypis edytorski]

132. staraście — stara jesteście. [przypis edytorski]

133. w boru — w borze. [przypis edytorski]

134. tabela — tu: tabela w rejestrze. [przypis edytorski]

135. zwiesna (gw.) — wiosna. [przypis edytorski]

136. ukontentowanie (daw.) — zadowolenie. [przypis edytorski]

137. moiściewy (daw., gw.) — wyraz oznaczający: moi drodzy, używany jako poufały zwrot do rozmówcy (a. rozmówców lub słuchaczy), także jako okrzyk wyrażający emocje, np. zdziwienie, podziw. [przypis edytorski]

138. łęg — podmokła łąka. [przypis edytorski]

139. wziąć na odwagę — dziś popr.: wziąć się na odwagę, zdobyć się na odwagę. [przypis edytorski]

140. turbować się (daw.) — martwić się. [przypis edytorski]

141. zabaczyć (gw.) — zapomnieć. [przypis edytorski]

142. stójka (daw.) — stróż kancelarii gminnej, wykonujący różne polecenia wójta. [przypis edytorski]

143. nie opowiedzieć — nie sposób opowiedzieć. [przypis edytorski]

144. chodzić na pańskie — chodzić do pracy na pańskim polu. [przypis edytorski]

145. mendel (daw.) — 15 sztuk. [przypis edytorski]

146. kapitel (z łac. caput: głowa) — głowica, najwyższa część kolumny, łącząca ją z belkowaniem, pełniąca też funkcje dekoracyjne. [przypis edytorski]

147. cebrzyk — mały ceber: drewniane naczynie z klepek, podobne do wiadra, najczęściej o dwóch uchach; używane daw. na wsi na wodę. [przypis edytorski]

148. sam tu! (daw.) — chodź tu! podejdź! [przypis edytorski]

149. podwoda — obowiązek dostarczenia przez ludność środka transportu (wozu z zaprzęgiem) na rzecz władz lub wojska (daw. także dworu); również: taki wóz wraz z woźnicą. [przypis edytorski]

150. porcenelowy (gw.) — porcelanowy. [przypis edytorski]

151. sielny (gw.) — silny, wspaniały. [przypis edytorski]

152. ano — oto; właśnie. [przypis edytorski]

153. moderunek (daw.) — ekwipunek, wyposażenie, tu: uprząż. [przypis edytorski]

154. ciarach — pogardl. przezwanie ludowe szlachcica lub mieszczanina; także wobec chłopa ubierającego się po miejsku i udającego człowieka innej klasy społecznej. [przypis edytorski]

155. pobój — pobicie. [przypis edytorski]

156. uwiadomienie — dziś: zawiadomienie, powiadomienie. [przypis edytorski]

157. jako (daw., gw.) — tu: że. [przypis edytorski]

158. barować się (daw., gw.) — zmagać się z czymś a. kimś, brać się za bary. [przypis edytorski]

159. żenąć (daw.) — gnać. [przypis edytorski]

160. dufać (daw.) — ufać, wierzyć, pokładać nadzieję. [przypis edytorski]

161. oczów — dziś popr. forma D. lm: oczu. [przypis edytorski]

162. pałasz — staropol.: szabla lub dowolna długa broń sieczna; własc.: broń sieczna o długiej, prostej i szerokiej klindze, z rękojeścią w stylu szablowym, używana w XVI–XVIII w. przez ciężką jazdę. [przypis edytorski]

163. adyć (gw.) — zaprawdę; przecież. [przypis edytorski]

164. wychorzeć (daw.) — przestać być chorym, wyzdrowieć. [przypis edytorski]

165. nikaj (gw.)