Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖

Na początku początków, przed wszystkiem istnieniem, był Pater agnostos, Ojciec nieznany po grecku — imię Boga przed wszelkim ruchem i objawieniem się — ten sam, który Starcem wieków zowie się w Kabale, a Czasem bez miary i końca w Zendawesta Persów. Ten Pater agnostos stworzył nasamprzód Sofię (mądrość), córkę i zarazem małżonkę swoją, pierworodnym synem z niej jest Christos, dalszą emanacją Sofii, dalszem stworzeniem Boga jest siostra i małżonka Christosa, — domyśl się, kto? Oto Pneuma albo Sofia-Achamoth, czyli Duch święty, po żeńsku tu pojęty. — Pneuma to duch po grecku. To pneuma, ten Duch święty, ta Sofia-Achamoth tem samem, że jest córką Sofii pierwszej, a nie prostym, pierwszym wypływem Ojca nieznanego czyli Boga, niższej jest natury od matki swej i od Christosa, brata i męża swego. Jednak należy do pleromu (pleromem zwali gnostycy pełnię niebieskich sił, okrąg, zawierający wszystkie czyste, niewidzialne, duchowe emanacje Boga. U nas Trójca tylko byłaby pleromem). Jej powierzono świat widzialny, ziemię i ciała niebieskie stworzyć, urządzić. Pamiętasz, w Genesis pneuma boża unosi się nad wodami. Otóż u gnostyków to była ta Sofia-Achamoth. Lecz gdy zetknęła się z materią, gdy zgubiła myśl czystą w praktyce, że tak powiem, stworzenia, gdy z niebios pierwotnych zstąpić musiała na ziemię i wionąć w człowieka cząstkę ducha swego, stało się, iż zamgliło się coś w niej, i tęskno, strasznie tęskno było jej, uczuła się poniżoną, oderwaną od męża i brata, niepewną, wzdychającą, już nienależącą do pleromu, i zaczęła biedna wołać: „Czemuż, o Boże i królu mój, opuściłeś mnie?”. Tęsknota do wyższego świata wnet uniosła ją na drogę ku niemu, ale trzeba było, by zasłużyła na powrót swój do pleromu. Mąż i brat jej, Christos, którego porzuciła była, zbiega jej na pomoc, jednak wolną jej wolę zostawia, nie zmusza do niczego, tylko wpływa na nią. Wnet ona w nim poznała doskonałe światło, skoro przypomniała go sobie, pokochała go znów nieskończenie. On ją więc poprowadził drogą oczyszczeń, na której końcu znów się z nią połączył, jako z pierwotną oblubienicą. Gnostycy w modlitwach do boskiej matki, tej Sofii-Achamoth (do tej pierwszej Sofii, małżonki i córki Boga) przepowiadali sobie: „Kiedyś przytomni będziem twoim godom w niebie, tam anioły twemi gośćmi, a twoja córka na twoich kolanach, i ty pieścisz ją i śpiewasz jej”. Tak zaczynała się teoria Bardesana. Później dla ratowania ludzi, którzy także mieli kiedyś połączyć się z pleromem, schodził Christos na ziemię w ciele nie rzeczywistem żadnem, ale niebieskiem, wiotkiem, jak ciała aniołów, rodził się przez Marię, ale nie z Marii, i ludziom objawiał przyszłość i sposób powrotu do pleromu. — Z tego możesz poznać, jak świat marzył i filozofował, świat chrześcijański początkowy, koło tradycji apostołów wyrastającej w opokę kościoła, bo to nie byli niechrześcijanie, którzy tak twierdzili, ani też oni co do litery martwej temu wierzyli, ale taką alegorią tłumaczyli sobie Trójcę i rozwinięcie się Ducha Boskiego w stworzeniu. Uderzyło mnie podobieństwo Psychy, szukającej Erosa z Sofia-Achamoth tęskniącą za Christosem. Tak dusza każda tęskni do niebios, do przyszłości, do nieskończoności, i pojęcie takiej siostry odwiecznej Christosa, którą on ratuje, gdy ona zatęskni ku niemu, wydało mi się pełnem orientalnej piękności. Czegoż już wyobraźnia ludzka nie przemarzyła? Czegoż serce ludzkie już nie przeczuło? Czegoż umysł ludzki już nie dotknął i nie starał się odkryć na tym świecie! I pięknie i dobrze tak, w tem leży zasługa, bo w tem jest praca duchów śmiertelnych, stających się nieśmiertelnemi! Lecz przyznać należy, że Trójca trzech osób, zupełnie sobie równych, jednego Boga składających, jest nieskończenie wyższą, prostszą i rozumniejszą ideą nad wszystkie genealogie rodzących się z Boga jestestw niższych, a Trójcę kościół ustalił. Pierwsi to ojcowie kościoła, koniecznie, boskiem natchnieniem zdjęci, koniecznie, mówię, zażądali utrzymać w Trójcy pneuma, czyli Ducha Św., o którym, jak widzisz z Sofii-Achamoth, takie różne i dziwne krążyły wyobrażenia, wszystkie wynikłe z najdawniejszych podań wschodnich i filozofii platońskiej. Kościół przeczucia, domysły, teorie ludzkie rozstrzygał stanowieniem dogmatów. A teraz nadchodzą czasy, w których dogmata zawsze te same rozszerzyć się powinny, z cienia się wychylić, wszystko, co w nich ukrytego leży, wyjawić, i tem jeszcze bardziej stać się prawdami. Natchnął je Duch św. i Duch św. je rozświeci, roztworzy, objawi na jawie! Zapisałem się — już 2-ga — pomodlę się za Ciebie i pójdę spocząć.

7-go marca. Co szczególnego w tej formie, którą opowiedziałem Ci wczoraj, to żeńskość jej, to przerobienie ducha na istotę kobiecą. Otóż w tem masz wytłumaczenie tego Ewig-Weibliches na końcu Fausta, za którem idzie Faust i zbawion jest.

Twój omeopata nieźle gwarzy, — w istocie w każdem ciele martwem (my zowiemy je martwemi, bo nasze zmysły za martwe na dostrzeżenie w nich życia) jest siła specyficzna, jemu właściwa, tak dalece charakter jego stanowiąca, że działa na nas zupełnie inaczej od drugiego ciała. Trucizny szczególnie tego dowodzą, bo każda ma sympatię właściwą do tej, a nie innej części ciała. Np. zażywszy jedną, trzeba będzie później szukać jej w wątrobie, drugą w sercu, trzecią w śledzionie, a jednak każda zrazu do żołądka się tylko jedynie dostała, a stamtąd dopiero poszła ciągniona atrakcją wyłączną do tego organu, z którym tajemny ma związek. Rozprawy pana Orfila i Raspail szczególnie to wyświeciły. Któż by wątpił, że wszędzie jest duch i życie? Więcej powiem, duch tylko, tylko duch jest — ale duch się składa z dwóch kierunków, z jednego widomego, który zwiemy materią, z drugiego niewidzialnego, który zowiem myślą. Myśl i materia, razem połączone — (a gdzież są nie razem połączone?) są duchem; w jednych istotach jedno, w drugich drugie przeważa, stąd wszystkie nieskończone kształty duchów! W ciałach np. martwych materia tylko zrazu się objawia nam, jednak w nich jest to niewidome, które, choć niewidome, niedotykalne, jednak działa, a ta myśl w nich zowie się ich siłą. Kto kiedy siłę widział, kto siły w naturze się dotknął? Kto okiem zmierzył, kto palec położył na atrakcji, na sile ciężkości, na elektrycznej sile, na magnetycznej itd., itd., itd.? Tylko skutki ich widzimy, tak jak w człowieku tylko skutki woli i myśli i żądzy jego, — więc i w ciałach jest duch, złożony z siły niewidzialnej i z objawu widzialnego. Duch żywy, choć niepojmujący siebie, choć senny jeszcze, nierozbudzony, ale mimo to działający według woli bożej w tym śnie swoim. Teraz, jakim sposobem omeopata przykłada się do podwojenia jego działalności przez rozdrabnianie na cząstki ciała jakiego, to tego jasno nie rozumiem, chyba, że przez to ciągłe tarcie obudza magnetyczną siłę, w każdem ciele ukrytą, a magnetyzm niczem innem, tylko przyprowadzeniem ducha jakowego, życia jakowego, siły jakowejś, do wyrażenia zupełnego na zewnątrz wszystkich władz, wewnątrz siebie spoczywających, czyli do objawienia się cudownie. Bo cud czemże innem, jeśli nie całą niewidzialnością myśli, siły, intencji, objawioną widzialnie, dotkliwie, na oczy, tak, że to, co było tylko ukrytą wolą lub chęcią lub pomysłem, staje się czynem realnym! W takiem skojarzeniu się zupełnem myśli wewnętrznej, woli wewnętrznej, z zewnętrznym światem, ciałem, objawem, cóż widzisz? Oto znów ducha widzisz, który, powtarzam, jest najwyższą zgodą materii i myśli. Cud to jest właściwa władza, przymiot naturalny ducha, ale ducha zgodnego z wolą świętą ducha duchów wszystkich — Boga. W naturze wolą tą świętą są wieczne prawa natury. Jeśli trafi na nie uczony, czy lekarz, choćby ich sam nie rozumiał, muszą wtedy ciała, jak zaklęte duchy, mu służyć, i tak w omeopatii służą, przynajmniej można przypuścić, że nie jest niepodobnym, by służyły. Alem już musiał Cię znudzić, moja droga Dialy, i gnostykami i omeopatią. Nie byłbym tego czynił, gdybym nie był z Twego listu spostrzegł, że Cię już serdecznie znudziło wszystko, co Ciebie otacza, — do munichowskich więc wróciłem czasów.

Perthesa czyś kazała szukać? Jerzy szuka zawsze czegoś w zewnętrznym świecie. Wielką prawdę mu powiedz ode mnie: o tyle tylko da komu co świat, o ile światu ten ktoś co da z siebie. Trzeba wiarę, nadzieję i miłość mieć wewnętrzną, a wtedy ożywi się świat zewnętrzny. „Według wiary twojej stanie ci się”. Jerzy się rozbałamucił, choć nieskończenie wyższy od tej młodzi, co siedzi po kawiarniach i klubach lub faetonuje na Elizejskich Polach, jednak stał się podobnym do niej tem, że wymaga wciąż od samej materii, tj. od samych zewnętrznych miejsc, ulic, towarzystw, życia, zajęcia, odnudzenia. Niech w siebie zstąpi, coś w sobie stworzy, a wtedy dopiero spotyka się z światem, walką, czy pokojem! Nie mogę się odpowiedzi doprosić od niego. Czyż to nie dowód szalonego rozbałamucenia się, zlazzaronienia się? Kogo rozpacz przyprowadzi do bezżycia, ten prawie świętym, bo życie bolem bolów, ale kto sobie z wolnej woli obiera taki stan deptania po bruku, ten lepiej by uczynił na lokaja pójść, przynajmniej byłby komuś usłużnym! Gorzkiem mi to wszystko, i nieufność jego i zślamazarnienie! Do obaczenia, do obaczenia, stopy Twoje całuję. Nie przeziąb się!