Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖
O obfitej korespondencji Zygmunta Krasińskiego przyjęło się pisać jak o brulionach nienapisanej nigdy powieści. Prowadząc przez wiele lat wymianę myśli z różnymi adresatami swoich listów, Krasiński kształcił styl, wypracowywał swoje poglądy, urabiał swoich słuchaczy politycznie i estetycznie, ale też próbował wykreować siebie – dla każdego z odbiorców nieco inaczej. Można te odrębne kreacje traktować jak różne maski lub — jak odmiennych nieco narratorów.
Zbiór kilkuset listów Krasińskiego w opracowaniu profesora Tadeusza Piniego ułożony został według klucza chronologicznego, przez co mieszają się różne narracje i style, a całość tworzy opowieść o życiu człowieka epoki romantyzmu. Znajdziemy tu opinie, relacje z pierwszej ręki i plotki o Mickiewiczu, Słowackim, Norwidzie czy Towiańskim i jego wyznawcach, a także bezpośrednie, subiektywne (i ciekawsze przez to) wzmianki o wydarzeniach, którymi żyła wówczas Europa, takich jak powstanie listopadowe, rzeź galicyjska, Wiosna Ludów i wojna krymska.
- Autor: Zygmunt Krasiński
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Zygmunt Krasiński
Twój Erof.
Bern w Szwajcarii, 31-go maja 1849 r.
Mój drogi! Z Elizą, dziećmi, Wojewodą, Konstantym, Orpiszewskim, Kajsiewiczem, z Baden tuśmy się przenieśli. Lecz, ledwiem tu przybył, dowiedziałem się o srogiem nieszczęściu, spadłem na mnie. Doktor przywołany mi oświadczył, że mam z drugiej strony ciała tak, jak już na jednej, rupturę — że muszę odtąd dubeltowy pas nosić. Tu nie ma takich — posłano do Paryża — więc z 10 dni w łóżku muszę leżeć. Fiat sancta voluntas Dei651, ale pojmiesz, żem w rozpaczy — czuć się kaleką o takiej porze, śród trzęsień i wulkanów! O mój Stanisławie drogi! O mój drogi! Okropnie mi jest! Krótko więc odpisuję na Twój długi, pełny nowin list, dziś tu z Baden mi przysłany: Jeden Ojciec Niebieski wie, co będzie, co się stanie, co wypadnie. Wcześniej czy później Polska będzie, byleby w imię Pana, a nie w imię tych, którzy bluźnią Panu! Pamiętasz, jak się kończy „Dzień Dzisiejszy”?. Umieraniem wieszcza. Ach, podobno sprawdziło się, bo jużci kalectwo śmiercią, bezbytem! Pisz tu do mnie, bo tu pono jeszcze z 15 dni będę — a potem może do Interlaken — może do Cheliusa, gdy będę wiedział, gdzie on to lato przepędzi, a potem do Babilonu, by sprawić sobie zupełnie dobre, pasujące owe sprężyny nieszczęśliwe. Nic nie wiem o zdaniach Tańskiej o Nieboskiej i etc. W takiejem rozpaczy, że już mnie sądy ludzkie nie obchodzą. Może ona i prawdę ma, bo zapewnie gani. Bóg Cię strzeż, drogi Stasiu mój! Konstanty Cię ściska, Wojewoda także.
Twój Z.
1-go czerwca 49 r.
[...] Odwieczne to dzieje! Od kiedy świat się burzy i żyje, tacy zdarzali się niegodziwcy i zdarzają się dzisiaj. W tem się najsrożej mijasz z ludzką rzeczywistością, kiedy od jednych wymagasz, by aniołami byli, od drugich zaś niczego, nawet tego by wściekłymi tygrysami nie byli. Jednostronnyś i niesprawiedliwyś. Żyjesz żywotem albo bożym, albo pośmiertnym, ale nie w czasie, nie śród ludzi i z ludźmi. Żyjesz w wieczności. Wszystko, co mówisz, wiecznymi prawdami — zapominasz zaś, że dopiero rozwojem powolnym zdarzeń czasowych wiecznie się tu prawdy wyrabiają. Zaprawdę Ci oświadczam, że 24-go lutego652 nie przybliżyło się, ale oddaliło królestwo boże na świecie tym; to frazes, tylko frazes o niem wpadł w usta brudne i w ręce, spragnione krwi i gwałtu. Z jednej strony gwałt pychy, z drugiej pycha gwałtu świat między się podzieliła. — Ty się spodziewasz tęcz z tego złotych, a tylko ujrzysz krwi strumienie i błota obszary. Strzeż się litości dla niegodziwych, bo to litość sztuczna, bo to wykrzywione uczucia... Dopóki mogę, ostrzegam, a czynię to przez miłość, przyjaźń, przywiązanie — nie myśl zaś, bym chciał z katedry uczyć. Nie dość już młody jestem, bym mógł myśleć, że można czego bądź nauczyć kogo bądź. Doświadczenie tylko, klęska tylko i nieszczęście nauczają, bo przez nie nauczycielem jest Bóg sam!...
Ludzi do głębi znaj — to Ci najwięcej pomoże do urzeczywistnienia cokolwiek dobra w sferach ludzkości. Dopiero zasługą przed Bogiem: ludzi znając, kochać ludzkość! To najwyższy szczyt miłości...
Zgadzam się z Tobą że wszędzie rozdarcie, brud, zło lecz, co do Francji, myślę, że tacy ludzie, jak Changarnier653 są ostatnimi ojczyzny francuskiej, upadającej przez demagogów, zbawicielami. Gdy się dom pali, trzeba ratować — nie czas teoryj robić o chemicznych pierwiastkach ognia...
Miej więcej prostoty, a mniej podejrzliwości i drażliwości — nie myśl o jednych, że są aniołami, czy osobach czy stronnictwach całych, bo takich aniołów nie ma zewnątrz Ciebie, są tylko wewnątrz ideału Twego. — Lecz skądinąd nie posądzaj drugich, że ich celem nie oddać Tobie, co się Tobie należy, to jest: kochania, przyjaźni, szacunku, uznania wszystkich Twoich zalet, przymiotów, zdolności — bo ludzie, choć nie bywają aniołami, nieraz mają serce tkliwe, dobre, chcące ukochać i sprawiedliwość oddać...
[...] Jeśli mi dozwolisz prawdę Ci powiedzieć, staraj się ludziom wyraźniej i jaśniej kłaść w dusze ideę Twą. Trza być bratnim, miłosiernym, kochającym. Jasność zaś w mowie i piśmie jest mowy i pisma bratnią dla ludzi miłością.
Ciemność zaś egoizmem — bo Ty używasz i rozkoszujesz, a ludzie nie używają i nie rozkoszują. Jak arystokrata się z niemi obchodzisz. Tu potrzeba być demokratą. Jedyną tę uwagę Ci tu piszę: światło powinno być sztuki oddechem!...
Wszystkie giętkości, wszystkie skarby, wszystkie żyźnie i morza, i lądy, i błękity leżą utopione w Tobie — ale nie rozcinasz dość wód od lądu, nieba od ziemi. Nie skończenisz dość nieskończoności swej. Brak Ci tej smętności, która zwie się opisaniem i ograniczaniem, a bez której jednak nie odpozna się nigdy duch ludzki w tworze sztuki. Nam, śmiertelnym, trza śmiertelności obok bezmiaru!...
Bern — 1849, 29 lipca
Mój drogi Ty! Rozpacz mię żre i żre, i żre. Stałem się Nabuchodonozorem na łące — biednym!
Eliza znów do newralgii wracała. By ją przerwać, kazał jej doktor do Interlaken na parę dni. Pojechała z Sobolewskim i Wojewodą. Ja nie mogłem nawet tam pojechać. Bandażysta znów z Paryża przyjechał i przymierza mi pasy654, a ja, przymierzając przez kilka godzin na dzień, dostaję napadów nerwowej fiksacji.
Ojciec wciąż a wciąż pisze, że konfiskata, jeśli 1-go oktobra nie stanę655. Otchłań, otchłań, otchłań! Skoro będę mógł, stąd ruszę, zawlokę się do Baden, do Cheliusa, i zaraz Ci doniosę.
Ja myślę, żem już zwariował, tak dalece nerwy mną trzęsą i pogląd mój na świat nienaturalny. Rozpacz i rozpacz, bojaźń o każden krok.
Szklanny człowiek ze mnie. Nie wiem, co się ze mną stało. Ta newralgia mi dała pomieszanie zmysłów.
Pani D. w Spa; ma odwiedzić mię w Heidelbergu i pożegnać.
Myśl, że tej zimy skonam w Warszawie, ugważdża się coraz mocniej w mózg mój.
Ściskam Cię i błogosławię Ci.
Twój Zyg.
1849, Heidelberg, 23 sept.
Mój drogi! Napisz do Mastaia, że gdyby w tych czasach odebrał memoriał jaki lub akta jakie, tyczące się stanu Czech lub czego innego od Jerzego Lubomirskiego, to go proszę, by uważał to jakby ode mnie samego. Zdaje się, że Czechy wkrótce powiedzą Ś[więte]mu Piotrowi: „Nie służymy więcej!” Protestantyzm i husytyzm je sobie rozbiorą na dwie połowy. Jerzy chce ostrzec o tem głowę Kościoła. Co za nieszczęście! Te wszystkie listy z wyspy Ś-go Ludwika Nr 2656, które wciąż wpadają w ręce gazet niemieckich i bywają ogłaszanemi!!!
Kiedy zacznie ścigać nieszczęście, to już wytchnienia nie da. Ogromnie się troskam o naszego Drogiego657, żeby go czasem pół księżyca nie zdradziło! Jeśli będziesz go mógł widzieć wkrótce lub doń napisać, powiedz mu, że jedyną był, dniem i nocą, myślą moją, gdy Europę porzucał, że wciąż Boga o jego całość błagałem — i że go błagam, jego samego, by się teraz już nie puszczał na żadne dalsze błędy, lecz spokojnie wytchnął, a wiedział, że jeszcze będzie powołan, i to do sroższych trudów i mąk, niż te, co przeszły. Bo świata koleje pójdą parowym pędem.
Coraz więcej będzie bez Boga w sercach, coraz więcej rozruchu na ziemi, coraz więcej i niebezpieczeństwa zatem. Niech tego pewny będzie. Bo, choć na chwilę się wyda, że porządnie, że martwo, że karnie, to wszystko tylko złudzeniem, tylko partii jednej zwycięstwem, a partia tylko na krótko zwycięża. Nie w mocy ni w naturze stronnictwa żadnego na długo zwyciężyć i stale panować. Zatem niech wie, że wkrótce znów się rozkołyszą bałwany, a stokroć niebezpieczniejsze, niż pierwszą razą. Kolor ich będzie całkiem odmienny — z żywej albowiem purpury będą! Wtedy trza będzie, jak w arkę Noego, ratować tonącą zacność w świecie. Wtedy istotnie cnotliwych i silnych rozpocznie się era męczeńska — powiedz mu to wszystko! Niech go utrzymuje w spokoju i nienarażaniu się przez czas — niech go to ochroni nam!
Jedź do Romy — niech Kurlandia do Ciebie przybędzie, a w jakimbądź razie pamiętaj na panią D. — i czasem, wszedłszy do jakiego z kościołów rzymskich, zmów Zdrowaś Maria za mnie!
Twój z Babuina.
Wojewoda658 do Paryża — Gaszyński do Porentruy pojechał, a potem do Aix en Provence.
28 kwietnia, Warszawa, 1850
Mój drogi Auguście! List Twój z 28-go marca, dokończon 15-go kwietnia, odebrałem przed tygodniem, a dotąd nie mogłem się zebrać na odpowiedź, tak mi albowiem źle jest, tak mi brak siły wszelkiej, i coraz bardziej brak. Nie wyobrazisz sobie stanu chorobnego mojego. Tak, jak w Bernie, znów co dzień po kilka nerwowych napadów, a wewnątrz duszy (tj. mózgu) melancholia bez granic.
Czasem dość mi tylko pióro w rękę wziąć, aby zaraz wpaść w drżączkę i mimowolny płacz — ot i w tej chwili już się trząść zaczynam. Marzy mi się czasem, że mam naprawdę to, coś Ty marzył nieraz, że masz, tj. żywotnych soków niewidzialny upływ. Bo takiego rozkładu całej natury nic innego mi wytłumaczyć nie może. Jedź do Campotertio, mój drogi, odetchnij powietrzem gór, dość się już napiłeś mgieł płaszczyzny. Ja jeśli wyjadę, to dopiero na morskie kąpiele, w auguście. Chciałbym przez Heidelberg do Diepu. Tam ostatni raz w życiu zdrowszym się czuł, potem zapadłem i jużem się nie podźwignął.
Wdzięcznym Ci ogromnie, żeś zapomniał o liście pani Handley. Wszystko, co mogłem, uczyniłem dla niej — więcej nie sposób mi. Szturmuje od roku do mnie wszystkiemi sposoby i drogami — ja zawziąłem się milczeć, bo prócz milczenia nic już dla niej i ku niej mieć nie mogę.
Kiedyś będziesz żałował, żeś nie chciał zwrócić serca ku moim namowom, ale Bóg może Ci zdarzy jeszcze, że uczujesz mięniejącą pod tym względem w sobie duszę. Przeczytaj Felicytę Odyńca659, szczególnie od kartki 142 do 151-szej i od 180 do 188-ej, proszę Cię, przeczytaj! Stanął w poprzek między twierdzącymi, że nigdy, nawet cnotliwym, królestw tu być bożych nie może, a utrzymującymi, że nawet niegodziwym należy się królestwo boże. Dwa te błędy jednostronne zarówno odparł, a natchnieniem i wierszem takim, jak rzadko. Obowiązuję Cię, przeczytaj — ślad skijanizmu660 widny. Tym wiewem tknięty umarł Juliusz w obłąkaniu, p. Edward się z mierności podniósł aż do wzniosłości. — Dziwne ścieżki, dziwne i Pańskie, i szatańskie na tej kuli ziemskiej.
Straszne to zapytanie Piłata: „Co to jest prawda?”. Gdy wiek jaki zginąć ma tak się pyta, a, zapytawszy, ginie! Bóg Cię strzeż i obłogosławiaj.
Twój Furiis
Warszawa, 29 kwietnia 1850
Czczony, podziwiany, kochany przeze mnie a wciąż łaskawy na mnie Panie!
Odebrałem wiersz, oddałem komu należał661. Odpisać on chciał zaraz, nie mógł, a ja niemoc tę pojmuję, bo sam od roku z górą i co dzień głębiej zapadam, w tem całkiem podobny do wieku i świata tego, który się powoli rozstrajając schodzi w jakieś ciemnice. Piękny to wiersz. Strofy, kończące się temi słowy: „Niechaj truchleją szczęśliwi”, wstrzęsły mną całym od stóp do głowy662. Tkwi w nich niebotyczny hart. Wszystko, co nas dokoła otacza, wszystko, co się dzieje za dni naszych od lat trzech, czyli raczej dwóch i pół, już, zdaje się, działo się w Rzymie, bo doskonale wszystko Tacyt opisał. Słowa jego niektóre stosują się przedziwnie do stronnictw, rozdzierających nasze społeczeństwo. I tak, pewnym można by powtórzyć: Professoria lingua regimen orbis expostulans663. Wszystkim zaś bez różnicy: Conscientiam generis humani aboleri arbitrabantur664, i owo drugie: Omnia serviliter pro dominatione665. Jedni albowiem mają się serviliter ku duchowi złego, ku szatanowi, kuszącemu ich i osiadłemu w nich; z czego wypada, że jedni i drudzy zarówno podłymi są, a ciągle o jeden cel, a tym jest dominatio. Święty Tacyt!
Skoro się na siłach poczuję, dłużej napiszę. Dziś tylko chciałem dowieść tem kilkosłowiem wdzięczności mojej, i prosić o ciągłą łaskę nad najprzywiązańszym bardzo i bardzo schorowanym.
(Czerwiec, 1850)
Drogi, łaskawy Panie! Nie dzielę wyrażonego w liście, dopiero co odebranym z rąk Jędrzeja,
Uwagi (0)