Biblia Leopolity. Pierwsza drukowana Biblia w języku polskim

Przez całe średniowiecze Europa znała tekst Pisma Świętego jedynie w języku łacińskim: w rękopiśmiennych księgach dla wykształconej mniejszości, podczas gdy ci, którzy nie potrafili czytać, mogli jedynie dowiedzieć się, co jest napisane w Biblii z kazań wygłaszanych w językach narodowych. Tłumaczenie Biblii na języki narodowe nie leżało w interesie Stolicy Apostolskiej, która zazdrośnie strzegła swojego prawa do powielania i interpretowania Wulgaty, normatywnego łacińskiego tłumaczenia Biblii. Jednak wraz z pojawieniem się druku sytuacja zaczęła się stopniowo zmieniać - w ciągu niecałych 50 lat, do 1500 r., opublikowano trzydzieści tłumaczeń Biblii na języki lokalne. A po opublikowaniu przez Marcina Lutra Nowego Testamentu w niemieckim przekładzie w 1522 roku, procesy te przyspieszają i wkrótce każdy europejski kraj otrzymuje Pismo Święte we własnym języku. W tym sensie sytuacja w Polsce jest interesująca.

Tłumaczenie Nowego Testamentu na język polski zostało zlecone przez księcia Albrechta Pruskiego, luteranina, dla jego polskich poddanych i zostało opublikowane w 1553 roku („Nowy Testament Królewski”). Polscy przywódcy katoliccy zostali zmuszeni do przygotowania własnego wydania, które ukazało się trzy lata po wydaniu luterańskim. Chcąc jednak wyprzedzić publikację luterańskiej wersji pełnego tekstu Biblii, polscy hierarchowie zaangażowali do pracy nad swoim tłumaczeniem Jana Nitza (1523-1572), pochodzącego ze Lwowa (stąd jego przydomek Leopolita), profesora teologii na Akademii Jagiellońskiej, szanowanego biblistę i kaznodzieję. W 1561 r. w drukarni krakowskiego wydawcy Mikołaja Scharfenbergera ukazała się pierwsza polska Biblia, wydrukowana gotycką czcionką w dwóch kolumnach i zilustrowana prawie trzystoma drzeworytami różnej wielkości. Badacze zwracają uwagę na niezgodność niektórych ilustracji z formatem książki i przypisują to pośpiechowi w przygotowaniu wydania - co jest zrozumiałe, gdyż zaledwie kilka lat później ukazała się luterańska Biblia Brzeska.

Kolejne wydanie Biblii Leopolity ukazało się w 1575 r. z dedykacją dla króla Henryka Walezego, a po jego ucieczce do Francji i wyborze nowego króla Polski, Szczepana Batorego, w 1577 r. ukazało się 3. i ostatnie wydanie. Choć w egzemplarzu III wydania znajdującym się w zbiorach Rare Book brakuje początku księgi - strony tytułowej i dedykacji dla Szczepana Batorego i jego żony Anny Jagiellonki - to zachowała się większość ilustracji. Biblia Leopolity jest bardzo charakterystycznym przykładem pierwszych wydań tekstów Pisma Świętego w językach wernakularnych.