Rzecz wyobraźni - Kazimierz Wyka (gdzie mogę czytać książki online TXT) 📖

(daw.) — dzielny rycerz. [przypis edytorski]

896. Hektor (mit. gr.) — bohater Iliady, najdzielniejszy wojownik trojański, wcielenie cnót rycerskich. Zginął z rąk Achillesa, który pomścił w ten sposób śmierć swojego przyjaciela Patroklosa. [przypis edytorski]

897. Parys — syn Priama i Hekabe, królewicz trojański; porwał Helenę, żonę władcy Myken Menelaosa, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

898. Afrodyta (mit. gr.) — bogini miłości, kwiatów, pożądania i płodności. Afrodyta nie miała rodziców, narodziła się z piany morskiej u wybrzeży Cypru. [przypis edytorski]

899. Ponieważ ten domysł dalszy nie jest dla mnie równie pewny, podaję go tylko w przypisie. Skąd stróże nawołujący się nocną godziną? Wyspiański nigdzie nie zmyślał danych realnych Krakowa, tyle że je przedłużał w inną rzeczywistość. Warty wojskowe austriackie? Nowoczesna warta wojskowa nie posiada w swoim regulaminie okrzyku jako środka porozumienia między poszczególnymi placówkami. Ale w Krakowie z końca XIX wieku chodzili jeszcze nocami po ulicach grodu stróże pełniący rolę służby przeciwpożarowej (świadczą o tym pamiętnikarze), wzywali do gaszenia zbędnych świateł i ognia. Mam podejrzenie, że tych starych poczciwców i wydawane przez nich odgłosy poeta przesiedlił na Wawel, przybrał w pancerze, lecz pozostawił zachowanie: „stróże wąsale hasłem zawodnym się żalą”. [przypis autorski]

900. Ekielski, Władysław (1855–1927) — architekt związany z Krakowem, przedstawiciel eklektyzmu i modernizmu, pod koniec życia wykładowca krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

901. Daszyński, Ignacy (1866–1936) — polityk Polskiej Partii Socjalistycznej, premier rządu lubelskiego w roku 1918, wieloletni marszałek Sejmu. [przypis edytorski]

902. „Sokół” — organizacja gimnastyczna o programie patriotycznym, funkcjonująca w Polsce od końca XIX w., wzorowana na czeskiej organizacji noszącej tę samą nazwę. [przypis edytorski]

903. walny (daw.) — decydujący, rozstrzygający. [przypis edytorski]

904. creatio mundi ex nihilo (łac.) — stworzenie świata z niczego. [przypis edytorski]

905. błogosławiona Salomea (ok. 1211–1268) — córka księcia Leszka Białego, żona Kolomana Halickiego, po jego śmierci w walce z Tatarami wstąpiła do zakonu klarysek. [przypis edytorski]

906. Dietl, Józef (1804–1878) — lekarz, polityk, prezydent miasta Krakowa. [przypis edytorski]

907. Dunikowski, Xawery (1875–1964) — rzeźbiarz, autor wielu pomników, wykładowca m.in. krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych; więzień Auschwitz. [przypis edytorski]

908. bawić (daw.) — przebywać. [przypis edytorski]

909. genius loci (łac.) — duch miejsca. [przypis edytorski]

910. Borowy, Wacław (1890–1950) — historyk literatury, krytyk literacki, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. [przypis edytorski]

911. kijanka — kawałek drewna używany do prania poprzez rytmiczne uderzanie sztuki odzieży zanurzonej w wodzie. [przypis edytorski]

912. kierezje — wyzywana sukmana krakowska. [przypis edytorski]

913. Kmita, Filon (1530–1587) — starosta orszański, dowódca wojskowy. [przypis edytorski]

914. Rej, Mikołaj (1505–1569) — renesansowy poeta i prozaik, tłumacz i teolog ewangelicki. [przypis edytorski]

915. Kolberg, Oskar (1814–1890) — etnograf, badacz folkloru, kolekcjoner pieśni ludowych i kompozytor. [przypis edytorski]

916. gontyna (daw.) — świątynia, zwł. pogańska. [przypis edytorski]

917. Telemach — bohater Odysei, syn Odyseusza. [przypis edytorski]

918. Homer — na poły legendarny, genialny poeta grecki, twórca fundamentalnych dla kultury europejskiej eposów, Iliady i Odysei. Miał urodzić się w Smyrnie w Azji Mniejszej, w VIII lub IX w. p.n.e.; według tradycji na starość był ubogim ślepym, wędrownym śpiewakiem. [przypis edytorski]

919. Parandowski, Jan (1895–1978) — pisarz, eseista i tłumacz, autor m. in. Mitologii. [przypis edytorski]

920. Hermes (mit. gr.) — bóg kupców, podróżnych, złodziei i wynalazców, posłaniec bogów. [przypis edytorski]

921. mimo (daw.) — obok. [przypis edytorski]

922. Sinko, Tadeusz (1877–1966) — filolog klasyczny. [przypis edytorski]

923. Priam — król Troi, ojciec m.in. Hektora, jej najdzielniejszego obrońcy, i Parysa, który porwaniem Heleny, żony Menelaosa, doprowadził do rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

924. Laokoon (mit. gr.) — kapłan Apollina w Troi, rozgniewał swego boga biorąc sobie żonę, za co został zabity wraz z synami przez wypełzłe z morza olbrzymie węże. [przypis edytorski]

925. kędy (daw. a reg.) — gdzie. [przypis edytorski]

926. Brzozowski, Stanisław (1878–1911) — filozof i krytyk literacki, autor Legendy Młodej Polski (pierwsze wydanie 1909). [przypis edytorski]

927. Kołaczkowski, Stefan (1887–1940) — historyk literatury, publicysta, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego. [przypis edytorski]

928. Makowiecki, Tadeusz (1900–1952) — literaturoznawca. [przypis edytorski]

929. Lack, Stanisław (1876–1909) — poeta, krytyk, badacz twórczości Stanisława Wyspiańskiego. [przypis edytorski]

930. Veni Creator — hymn kościelny proszący o zstąpienie Ducha Świętego. [przypis edytorski]

931. requiem (łac.) — msza żałobna (jako utwór muzyczny). [przypis edytorski]

932. Stern, Anatol (1899–1968) — poeta i prozaik, związany z futuryzmem. [przypis edytorski]

933. Lechoń, Jan — właśc. Leszek Serafinowicz (1899–1956), poeta, prozaik i autor dziennika, jeden z założycieli grupy poetyckiej „Skamander”, od 1939 na emigracji. [przypis edytorski]

934. „Skamander” — grupa literacka w dwudziestoleciu międzywojennym, którą tworzyli Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz Jan Lechoń oraz wydawane przez nią czasopismo literackie. [przypis edytorski]

935. awangarda krakowska — grupa literacka działająca w latach 1922–1927 przy czasopiśmie „Zwrotnica”, prowadzonym przez Tadeusza Peipera, pomysłodawcy hasła „Miasto. Masa. Maszyna” i autora manifestu pod tym tytułem. Obok niego grupę tworzyli Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś i Adam Ważyk. [przypis edytorski]

936. Peiper, Tadeusz (1891–1969) — poeta, krytyk i teoretyk sztuki, przedstawiciel awangardy, redaktor czasopisma „Zwrotnica”, twórca koncepcji „zdania rozkwitającego”. [przypis edytorski]

937. Wat, Aleksander — właśc. Aleksander Chwat (1900–1967), poeta, tłumacz, autor wspomnień, w młodości związany z futuryzmem, w czasie II wojny światowej więzień NKWD, od 1961 na emigracji. [przypis edytorski]

938. Jasieński, Bruno — właśc. Wiktor Zysman (1901–1938), poeta, przedstawiciel futuryzmu, autor m. in. poematu Słowo o Jakubie Szeli i powieści Palę Paryż; komunista, od 1929 w ZSRR, skazany na śmierć podczas stalinowskich czystek. [przypis edytorski]

939. Czyżewski, Tytus (1880–1945) — poeta, a także malarz i teoretyk sztuki, współtwórca koncepcji formizmu. [przypis edytorski]

940. Chwistek, Leon (1884–1944) — logik, matematyk, filozof, malarz i teoretyk sztuki; wraz z Witkacym sformułował zasady formizmu, jednak ich drogi ideowe rozeszły się z czasem, szczególnie po ukazaniu się jednego z najważniejszych dzieł Chwistka, pt. Wielość rzeczywistości w sztuce. [przypis edytorski]

941. Szczuka, Mieczysław (1898 –1927) — awangardowy grafik, taternik, zginął w wypadku podczas wspinaczki. [przypis edytorski]

942. Żarnower, Teresa (1897–1949) — rzeźbiarka i graficzka, tworząca pod wpływem konstruktywizmu, zajmowała się również architekturą. [przypis edytorski]

943. Themerson, Franciszka (1907–1988) — malarka, rysowniczka, autorka filmów eksperymentalnych. [przypis edytorski]

944. Themerson, Stefan (1910–1988) — twórca awangardowy, prozaik, eseista, filozof, filmowiec, autor książek dla dzieci. [przypis edytorski]

945. Brzękowski, Jan (1903–1983) — poeta, prozaik i teoretyk sztuki, na początku drogi twórczej związany z Awangardą Krakowską, od 1928 mieszkający we Francji. [przypis edytorski]

946. Makowski, Tadeusz (1882–1932) — malarz, mimo akademickiego wykształcenia naśladujący sztukę prymitywną, często tworzący zgeometryzowane wizerunki dzieci. [przypis edytorski]

947. Dali, Salvador (1904–1989) — malarz hiszpański, przedstawiciel surrealizmu, znany z ekscentrycznego trybu życia, współtwórca wraz z Luisem Buñuelem awangardowego filmu Pies andaluzyjski (1928). Pod koniec życia tworzył też obrazy religijne. [przypis edytorski]

948. Malczewski, Jacek (1854–1929) — wybitny malarz-symbolista, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

949. Leśmian, Bolesław (1877–1937) — poeta, tłumacz (m. in. opowiadań Edgara Allana Poe), dla którego twórczości charakterystyczny jest erotyzm, zwrot w stronę natury oraz nietypowa wizja zaświatów. [przypis edytorski]

950. Tuwim, Julian (1894–1953) — polski poeta, pisarz, satyryk, tłumacz poezji ros., fr. i niem. W dwudziestoleciu międzywojennym był jedną z najpopularniejszych postaci świata literackiego; współzałożyciel kabaretu Pikador i grupy poetyckiej Skamander, blisko związany z „Wiadomościami Literackimi”. W latach 1939–1946 na emigracji, m. in. w Rio de Janeiro. [przypis edytorski]

951. ludyczny — związany z zabawą. [przypis edytorski]

952. balwierz — fryzjer; dawniej do jego obowiązków należało także wykonywanie prostych zabiegów medycznych. [przypis edytorski]

953. madapolam — delikatna tkanina bawełniana. [przypis edytorski]

954. Gałczyński, Konstanty Ildefons (1905–1953) — poeta, znany z absurdalnego poczucia humoru, ujawniającego się m. in. w serii Teatrzyk Zielona Gęś. Gałczyński, Konstanty Ildefons (1905–1953) — poeta, znany z absurdalnego poczucia humoru, ujawniającego się m. in. w serii Teatrzyk Zielona Gęś. [przypis edytorski]

955. Arlekin (z wł.)— postać sprytnego i zakochanego sługi z commedia dell’arte z końca XVII wieku. [przypis edytorski]

956. Pietruszka — w tradycji rosyjskiej kukiełka z wędrownego teatrzyku. [przypis edytorski]

957. Pulcinello — Poliszynel, postać garbatego gbura z komedii dell’arte. [przypis edytorski]

958. hanswurst (niem.) — dosł. Jaś Kiełbasa, postać z teatrzyku kukiełkowego. [przypis edytorski]

959. Stańczyk (ok. 1480–1560) — błazen na dworze kilku polskich królów z dynastii Jagiellonów; przypisuje się mu cięty dowcip i polityczną mądrość. [przypis edytorski]

960. łotr żorż — David Lloyd George (1863–1945) premier Wielkiej Brytanii w okresie 1916–1922. [przypis edytorski]

961. na nice — na drugą stronę, na podszewkę. [przypis edytorski]

962. France, Anatole (1844–1924) — francuski prozaik, laureat Nagrody Nobla (1921). [przypis edytorski]

963. Pawlikowska-Jasnorzewska Maria (1891–1945) — poetka, dramatopisarka, obracająca się w kręgu Skamandra, pochodząca z rodziny Kossaków. [przypis edytorski]

964. Thanatos (mit. gr.) — bóg śmierci. [przypis edytorski]

965. Apollo (mit. gr.) — bóg słońca, opiekun sztuki, przewodnik dziewięciu muz. [przypis edytorski]

966. Hermes (mit. gr.) — bóg kupców, podróżnych, złodziei i wynalazców, posłaniec bogów. [przypis edytorski]

967. Eurydyka (mit. gr.) — ukochana żona Orfeusza, wielkiego poety i śpiewaka, który po śmierci żony poszedł po nią do krainy umarłych. [przypis edytorski]

968. Charon (mit. gr.) — przewoźnik, przeprawiający dusze zmarłych przez podziemną rzekę do krainy umarłych. [przypis edytorski]

969. Orfeusz — w mitologii greckiej muzyk, który zszedł do świata podziemnego prosić Hadesa (w mit. rzym. noszącego imię Plutona) o przywrócenie żonie życia. [przypis edytorski]

970. Hades (mit. gr.) — podziemna kraina umarłych. [przypis edytorski]

971. Dziekoński, Albin (1892–1940?) — poeta, autor m. in. poematu Dramat Lucyfera. [przypis edytorski]

972. Norwid, Cyprian Kamil (1821–1883) — poeta, dramatopisarz, prozaik, tworzył także grafiki i obrazy. Twórczość Norwida, początkowo niedoceniana, na nowo została odkryta przez Miriama Przesmyckiego i udostępniana drukiem od roku 1901. Uznawany za jednego z czterech największych twórców doby romantyzmu. Dzieła: cykl liryków Vade-mecum, Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem, Ad leones!, Pierścień Wielkiej Damy, czyli Ex-machina Durejko. [przypis edytorski]

973. Rolicz-Lieder, Wacław (1866–1912) — poeta, uważany za prekursora Młodej Polski. [przypis edytorski]

974. Krzyżanowski, Julian (1892–1976) — historyk literatury, badacz literatury ludowej, folklorysta. [przypis edytorski]

975. Białoszewski, Miron (1922–1983) — poeta, prozaik, zajmował się także teatrem. Jako poeta skupiał się na przedstawianiu codzienności, posługując się skondensowaną i przesadną formą języka potocznego. Jego najważniejszym dziełem prozatorskim jest antyheroiczny Pamiętnik z powstania warszawskiego. [przypis edytorski]

976. Matuszewski, Ryszard (1914–2010) — krytyk literacki, tłumacz. [przypis edytorski]

977. Pollak, Seweryn (1907–1987) — poeta, eseista i tłumacz poezji rosyjskiej, walczył w powstaniu warszawskim. [przypis edytorski]

978. Traugutt, Romuald (1826–1864) — polski generał, dyktator powstania styczniowego, stracony przez powiedzenie na Cytadeli Warszawskiej. [przypis edytorski]

979. koligacja — pokrewieństwo bądź powinowactwo. [przypis edytorski]

980. Wańkowicz, Melchior (1892–1974) — pisarz, dziennikarz i reportażysta, przed II wojną światową inicjator stworzenia wydawnictwa „Rój”, autor m. in. bitwy o Monte Cassino. [przypis edytorski]

981. Verlaine, Paul (1844–1896) — francuski poeta; typ poety-włóczęgi, alkoholika; jego liryki miały charakter ulotny i melancholijny, wykorzystywały muzyczność, synestezję. [przypis edytorski]

982. Rimbaud, (Jean) Arthur (1854–1891) — francuski poeta, zaliczany do tzw. poetów wyklętych, wybitny przedstawiciel symbolizmu; w ostatnim okresie życia zamiast poezją zajmował się handlem bronią w Afryce [przypis edytorski]

983. Giraudoux, Jean (1882–1944) — fr. pisarz, dramaturg. [przypis edytorski]

984. Cocteau, Jean (1889–1963) — francuski poeta, dramaturg, scenarzysta i reżyser, a także malarz i menedżer bokserski. [przypis edytorski]

985. Bergson, Henri (1859–1941) — francuski filozof, przedstawiciel irracjonalizmu i intuicjonizmu, twórca koncepcji élan vital, czyli pędu życiowego; za punkt wyjścia swej doktryny przyjął krytykę