Rzecz wyobraźni - Kazimierz Wyka (gdzie mogę czytać książki online TXT) 📖

wykorzystującego w swoich utworach warszawską gwarę miejską. [przypis edytorski]

787. S. K. Papierkowski, Słowotwórcze neologizmy Bolesława Leśmiana, „Pamiętnik Literacki” 1962, z. 1, s. 143–180. [przypis autorski]

788. Linde, Samuel Bogumił (1771–1847) — językoznawca, tłumacz, autor Słownika Języka Polskiego, członek państwowych instytucji edukacyjnych w Księstwie Warszawskim. [przypis edytorski]

789. Pisze o tym Z. Klemensiewicz w artykule Swoiste właściwości języka Wyspiańskiego. „Pamiętnik Literacki” 1958, z. 2, s. 458. [przypis autorski]

790. Berent, Wacław (1873–1940) — polski powieściopisarz i tłumacz okresu modernizmu, jeden z gł. przedstawicieli realizmu w literaturze Młodej Polski. [przypis edytorski]

791. K. Wyka, Duchy poetów podsłuchane, Kraków 1959, s. 64, tyt. wiersza: Z marginaliów „Oziminy”. [przypis autorski]

792. S. K. Papierkowski, Słowotwórcze neologizmy Bolesława Leśmiana, „Pamiętnik Literacki” 1962, z. 1, s. 171. [przypis autorski]

793. Hawrań i Murań był po raz pierwszy drukowany w „Skamandrze” 1935, tom 9, z. 59 (czerwiec), s. 226. W muzeum Władysława Broniewskiego dochował się rękopis jednej z wersji utworu z licznymi poprawkami, datowany 28 II 1935 (teczka VII k. 18; wiadomość na podstawie: F. Lichodziejewska Kronika życia i twórczości Władysława Broniewskiego, maszynopis w Bibliotece Instytutu Badań Literackich PAN). Niniejszy tekst wg wyd.: Władysław Broniewski, Krzyk ostateczny, Warszawa 1938. [przypis autorski]

794.

Interpelowany o pochodzenie etymologiczne nazw Hawrań i Murań prof. Franciszek Sławski (Uniwersytet Jagielloński) odpowiedział listownie:

„Według mnie Hawrań pochodzi ostatecznie od słowackiego havran (gawron). Są to czeskie nazwy miejscowe Hawrań, tłumaczone jako nazwy dzierżawcze (zbudowane przy pomocy dawnego przyrostka — jak nasze Przemyśl, Bydgoszcz) od przezwiska havran (gawron). Podstawą nazwy Murań jest wyraz znany w pasterskiej kulturze karpackiej z szeregu języków z nią związanych, reprezentowany także i w polskim przez murga. Najbliżej nazwy szczytu stoi morawskie murgana (owca z czarnymi pręgami). W języku słowackim przyrostek -ań jest bardzo produktywny w rzeczownikach osobowych i odpowiada polskim nazwom na -oń. Jest on nierzadki także w nazwach szczytów.”

Pięknie dziękuję autorowi Słownika etymologicznego języka polskiego i przypominam jednocześnie ludową etymologię Murania (spotykaną również w przewodnikach tatrzańskich). Mianowicie od słowa mur, z uzasadnieniem, że szczyt ten posiada ostre i podcięte ściany, czyli mury. Etymologia oczywiście błędna, gdyby ją bowiem konsekwentnie w Tatrach stosować, co drugi w nich szczyt mógłby się nazywać Murań.

[przypis autorski]

795. Płonczyński, Aleksander (1820–1858) — krakowski malarz i rysownik. [przypis edytorski]

796. Broniewski, Władysław (1897–1962) — poeta, żołnierz Legionów, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, przedstawiciel lewicy. [przypis edytorski]

797. Kijonka, Tadeusz (1936–2017) — poeta, dziennikarz i dramatopisarz, poseł na sejm. [przypis edytorski]

798. wyonacyć (reg.) — oszukać. [przypis edytorski]

799. ceper (reg.) — nie góral. [przypis edytorski]

800. Tetmajer-Przerwa, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski; zasłynął jako autor erotyków, a także piewca przyrody Tatr i popularyzator folkloru podhalańskiego; przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera, stanowił prototyp postaci Poety z Wesela Wyspiańskiego; jego ojciec, Adolf Tetmajer, brał udział w powstaniu listopadowym i styczniowym; matka, Julia Grabowska, należała do tzw. koła entuzjastek skupionych wokół Narcyzy Żmichowskiej; podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1884–1886) zaprzyjaźnił się z Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem i Ferdynandem Hoesickiem; publikował w „Kurierze Polskim” (współredaktor 1889–1893), „Tygodniku Ilustrowanym”, „Kurierze Warszawskim” i krakowskim „Czasie”; był wieloletnim sekretarzem Adama Krasińskiego; w czasie I wojny światowej związany z legionami Piłsudskiego (redagował pismo „Praca Narodowa”), po wojnie zaangażował się w spór polsko-czechosłowacki o linię graniczną w Tatrach, był organizatorem Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala oraz prezesem Komitetu Obrony Kresów Południowych; w 1921 został prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, a w 1934 członkiem honorowym Polskiej Akademii Literatury; w drugiej połowie życia ciężko chorował: powikłania wywołane kiłą doprowadziły do zaburzeń psychicznych (które ujawniły się już podczas obchodów 25-lecia jego twórczości w 1912 r.), a następnie do utraty wzroku; pod koniec życia egzystował dzięki ofiarności społecznej, umożliwiono mu mieszkanie w Hotelu Europejskim w Warszawie, skąd został eksmitowany w styczniu 1940 r. przez okupacyjne władze niemieckie; zmarł w Szpitalu Dzieciątka Jezus z powodu nowotworu przysadki mózgowej oraz niewydolności krążenia; najważniejsze dzieła Tetmajera to m.in.: Na Skalnym Podhalu (1910), Legenda Tatr (1912); wiersze: Eviva l’arte; Hymn do Nirwany; Koniec wieku XIX; Prometeusz; Lubię, kiedy kobieta; Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej; Pieśń o Jaśku zbójniku; List Hanusi; spośród jego obfitej twórczości poetyckiej najistotniejsze dla historii literatury pozostają wiersze z drugiej (1894), trzeciej (1898) i czwartej (1900) serii Poezji Kazimierza Tetmajera, oddające ducha dziewiętnastowiecznego dekadentyzmu, pesymizmu egzystencjalnego, fascynacji myślą Schopenhauera i Nietzschego oraz mitologią i filozofią indyjską, które właściwe było pokoleniu Tetmajera, szczególnie młodopolskiej bohemie; pisał również dramaty (Zawisza Czarny, Rewolucja, Judasz) oraz nowele i powieści (Ksiądz Piotr; Na Skalnym Podhalu; Legenda Tatr; Z wielkiego domu; Panna Mery). [przypis edytorski]

801. Kasprowicz, Jan (1860–1926) — poeta, krytyk literacki, dramaturg, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, tłumacz. W twórczości związany był z kilkoma nurtami młodopolskimi: od naturalizmu (Z chłopskiego zagonu), przez symbolizm, katastrofizm i ekspresjonizm (Hymny) do prymitywizmu (Księga ubogich). [przypis edytorski]

802. Jakobson, Roman (1896–1982) — rosyjski językoznawca i teoretyk literatury, jeden z twórców strukturalizmu, autor teorii funkcji aktu mowy. [przypis edytorski]

803. Pawlikowska-Jasnorzewska Maria (1891–1945) — poetka, dramatopisarka, obracająca się w kręgu Skamandra, pochodząca z rodziny Kossaków. [przypis edytorski]

804. Tuwim, Julian (1894–1953) — polski poeta, pisarz, satyryk, tłumacz poezji ros., fr. i niem. W dwudziestoleciu międzywojennym był jedną z najpopularniejszych postaci świata literackiego; współzałożyciel kabaretu Pikador i grupy poetyckiej Skamander, blisko związany z „Wiadomościami Literackimi”. W latach 1939–1946 na emigracji, m. in. w Rio de Janeiro. [przypis edytorski]

805. Pawlikowska-Jasnorzewska Maria (1891–1945) — poetka, dramatopisarka, obracająca się w kręgu Skamandra, pochodząca z rodziny Kossaków. [przypis edytorski]

806. onomastyka (z gr.) — nauka o nazwach własnych. [przypis edytorski]

807. toponomastyka (z gr.) — nauka o nazwach miejscowych. [przypis edytorski]

808. Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

809. Tetmajer-Przerwa, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski; zasłynął jako autor erotyków, a także piewca przyrody Tatr i popularyzator folkloru podhalańskiego; przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera, stanowił prototyp postaci Poety z Wesela Wyspiańskiego; jego ojciec, Adolf Tetmajer, brał udział w powstaniu listopadowym i styczniowym; matka, Julia Grabowska, należała do tzw. koła entuzjastek skupionych wokół Narcyzy Żmichowskiej; podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1884–1886) zaprzyjaźnił się z Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem i Ferdynandem Hoesickiem; publikował w „Kurierze Polskim” (współredaktor 1889–1893), „Tygodniku Ilustrowanym”, „Kurierze Warszawskim” i krakowskim „Czasie”; był wieloletnim sekretarzem Adama Krasińskiego; w czasie I wojny światowej związany z legionami Piłsudskiego (redagował pismo „Praca Narodowa”), po wojnie zaangażował się w spór polsko-czechosłowacki o linię graniczną w Tatrach, był organizatorem Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala oraz prezesem Komitetu Obrony Kresów Południowych; w 1921 został prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, a w 1934 członkiem honorowym Polskiej Akademii Literatury; w drugiej połowie życia ciężko chorował: powikłania wywołane kiłą doprowadziły do zaburzeń psychicznych (które ujawniły się już podczas obchodów 25-lecia jego twórczości w 1912 r.), a następnie do utraty wzroku; pod koniec życia egzystował dzięki ofiarności społecznej, umożliwiono mu mieszkanie w Hotelu Europejskim w Warszawie, skąd został eksmitowany w styczniu 1940 r. przez okupacyjne władze niemieckie; zmarł w Szpitalu Dzieciątka Jezus z powodu nowotworu przysadki mózgowej oraz niewydolności krążenia; najważniejsze dzieła Tetmajera to m.in.: Na Skalnym Podhalu (1910), Legenda Tatr (1912); wiersze: Eviva l’arte; Hymn do Nirwany; Koniec wieku XIX; Prometeusz; Lubię, kiedy kobieta; Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej; Pieśń o Jaśku zbójniku; List Hanusi; spośród jego obfitej twórczości poetyckiej najistotniejsze dla historii literatury pozostają wiersze z drugiej (1894), trzeciej (1898) i czwartej (1900) serii Poezji Kazimierza Tetmajera, oddające ducha dziewiętnastowiecznego dekadentyzmu, pesymizmu egzystencjalnego, fascynacji myślą Schopenhauera i Nietzschego oraz mitologią i filozofią indyjską, które właściwe było pokoleniu Tetmajera, szczególnie młodopolskiej bohemie; pisał również dramaty (Zawisza Czarny, Rewolucja, Judasz) oraz nowele i powieści (Ksiądz Piotr; Na Skalnym Podhalu; Legenda Tatr; Z wielkiego domu; Panna Mery). [przypis edytorski]

810. Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński, pierwotnie Smaciarz; pisarz młodopolski, całą twórczość poświęcił ukazaniu obrazu biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala. Dzieła: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]

811. Pawlikowska-Jasnorzewska Maria (1891–1945) — poetka, dramatopisarka, obracająca się w kręgu Skamandra, pochodząca z rodziny Kossaków. [przypis edytorski]

812. Tuwim, Julian (1894–1953) — polski poeta, pisarz, satyryk, tłumacz poezji ros., fr. i niem. W dwudziestoleciu międzywojennym był jedną z najpopularniejszych postaci świata literackiego; współzałożyciel kabaretu Pikador i grupy poetyckiej Skamander, blisko związany z „Wiadomościami Literackimi”. W latach 1939–1946 na emigracji, m. in. w Rio de Janeiro. [przypis edytorski]

813. Norwid, Cyprian Kamil (1821–1883) — poeta, dramatopisarz, prozaik, tworzył także grafiki i obrazy. Twórczość Norwida, początkowo niedoceniana, na nowo została odkryta przez Miriama Przesmyckiego i udostępniana drukiem od roku 1901. Uznawany za jednego z czterech największych twórców doby romantyzmu. Dzieła: cykl liryków Vade-mecum, Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem, Ad leones!, Pierścień Wielkiej Damy, czyli Ex-machina Durejko. [przypis edytorski]

814. Przesmycki, Zenon (1861–1944) — pseud. Miriam, poeta, tłumacz i krytyk literacki, wydawca twórczości Cypriana Kamila Norwida, przedstawiciel parnasizmu. [przypis edytorski]

815. Pini, Tadeusz (1872–1937) — badacz literatury romantyzmu, redaktor „Pamiętnika Literackiego”, wydawca. [przypis edytorski]

816. Gomulicki, Juliusz Wiktor (1909–2006) — varsavianista, wydawca m. in. dzieł Cypriana Kamila Norwida. [przypis edytorski]

817. Darwin, Charles Robert (1809–1882) — angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji biologicznej, zwanej darwinizmem, która tłumaczy przemiany ewolucyjne regulowane doborem naturalnym i walką o byt. Autor książek: Podróż na okręcie „Beagle” (1839), O powstawaniu gatunków (1859), O pochodzeniu człowieka i o doborze płciowym (1871). [przypis edytorski]

818. kamień z Rosetty — kamień z inskrypcjami po grecku i egipsku z roku 196 p.n.e., dotyczącymi faraona Polomeusza V, który pozwolił na odczytanie hieroglifów egipskich przez Jean-François Champolliona (1822). [przypis edytorski]

819. Kołaczkowski, Stefan (1887–1940) — historyk literatury, publicysta, wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego. [przypis edytorski]

820. Żurowski, Maciej (1915–2003) — tłumacz, profesor romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego. [przypis edytorski]

821. Baudelaire, Charles (1821–1867) — francuski poeta, krytyk sztuki, tłumacz Edgara Allana Poe, prekursor symbolizmu i poezji nowoczesnej, parnasista, dekadent. Uznawany za jednego z tzw. „poetów przeklętych”. Jego twórczość była kontrowersyjna, samego autora oskarżano o niemoralność ze względu na podejmowaną tematykę w swych utworach: dewiacje, rzekome popieranie satanizmu, prostytucja, życie marginesu społecznego itd. Najsłynniejszym dziełem Baudelaire’a są wydane w 1857 r. Kwiaty zła (Les fleurs du mal), znane również pod innym polskim tytułem — Kwiaty grzechu. [przypis edytorski]

822. Courbet, Gustave (1819–1877) — malarz francuski, przedstawiciel realizmu, często odnoszący się w swej twórczości do zjawisk społecznych. [przypis edytorski]

823. Komuna Paryska — krwawo stłumione powstanie ludności Paryża w dniach 18 marca–28 maja 1871 roku. [przypis edytorski]

824. Delacroix, Eugène (1798–1863) — malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu. [przypis edytorski]

825. Proudhon, Pierre Joseph (1809–1865) — francuski myśliciel społeczny, polityk, dziennikarz, twórca anarchizmu indywidualistycznego; krytykował kapitalizm, państwo i Kościół. [przypis edytorski]

826. Dumas, Aleksander (syn) (1824–1895) — syn pisarza Aleksandra Dumasa, autor m. in. powieści Dama kameliowa. [przypis edytorski]

827. period — retorycznie ukształtowany krótki fragment wypowiedzi, odpowiadający mniej więcej zdaniu. [przypis edytorski]

828. katylinada — tu: gwałtowna przemowa przeciw komuś. [przypis edytorski]

829. negliżowana — tu: lekceważona (z fr.). [przypis edytorski]

830. Wł. Broniewski Wiersze i poematy, Warszawa 1972, Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 438 + 2 nlb. Wkładki ilustracyjne zgromadzone w ramach konkursu Związku Polskich Artystów Plastyków. Wykaz autorów wkładek, s. 433–434. [przypis autorski]

831. Andriolli, Michał Elwiro (1836–1893) — ilustrator (m. in. Pana Tadeusza), grafik i malarz. [przypis edytorski]

832. Uniechowski, Antoni (1903–1976) — grafik i ilustrator. [przypis edytorski]

833. Kusociński, Janusz (1907–1940) — sportowiec, początkowo piłkarz, następnie lekkoatleta, olimpijczyk, rozstrzelany przez Niemców w Palmirach. [przypis edytorski]

834. Zawodziński, Karol Wiktor (1890–1949) — żołnierz Legionów, krytyk, historyk sztuki. [przypis edytorski]

835. Majakowski, Włodzimierz ( 1893–1930) — rosyjski poeta i dramaturg, scenarzysta filmowy, autor plakatów, współtwórca manifestów rosyjskiego futuryzmu. [przypis edytorski]

836. Putrament, Jerzy (1910–1986) — prozaik, publicysta i poeta, poseł na sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. [przypis edytorski]

837. Bem Józef (1794–1850) — generał wojsk polskich, artylerzysta, uczestnik powstania listopadowego i naczelny wódz powstania