Zmierzch bożyszcz - Friedrich Nietzsche (gdzie można czytać za darmo książki .TXT) 📖
Zmierzch bożyszcz Friedricha Nietzschego (powst. w 1888, wyd. 1889 pt. Götzen-Dämmerung, oder, Wie man mit dem Hammer philosophiert), stanowi dzieło różnorodne, podsumowujące i zarazem wprowadzające w różne wątki nietzscheanizmu oraz w charakterystyczny styl tego filozofowania.
„I oto wracam znów do miejsca, z którego wyszedłem ongi — Narodziny tragedii były mym pierwszym przemianowaniem wszech wartości: i oto staję znów na ziemi, która jest kolebką mych dążeń, mej mocy twórczej — ja, filozofa Dionizosa ostatni uczeń — ja, wiekuistego powrotu nauczyciel…” — deklaruje autor w części zatytułowanej Co zawdzięczam starożytnym?.
Tytuł stanowi nawiązanie do dramatu muzycznego Richarda Wagnera Zmierzch bogów (niem. Götterdämmerung) zamykającego cykl Pierścień Nibelunga i kończącego się sceną pożaru Walhalli, siedziby bogów. Rzeczywiście — i Nietzsche nie oszczędza świętości. W poszczególnych częściach znajduje się np. krytyka postaci i zjawisk współczesnej kultury (np. część Niewczesne dywagacje powinna mieć — lecz nie ma — podtytuł „dla każdego coś przykrego”), wyjaśnienie powodów krytycznego stosunku do Sokratesa i Platona, Kanta i Schopenhauera, a wreszcie chrześcijaństwa. Znajdziemy tu także analizę własnego stylu pisarskiego, stosunku do kultury starożytnej czy wyjaśnienie wniesionych do estetyki pary przeciwstawnych pojęć: apolliński i dionizyjski na określenie różnych rodzajów upojenia, a zarazem różnych sposobów kształtowania kultury.
- Autor: Friedrich Nietzsche
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Zmierzch bożyszcz - Friedrich Nietzsche (gdzie można czytać za darmo książki .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Friedrich Nietzsche
Gwoli zrozumieniu dawniejszego, jeszcze niezubożonego i nawet przelewającego się helleńskiego instynktu pierwszy zwróciłem baczniejszą uwagę na owo przedziwne zjawisko, noszące miano Dionizosa: da się ono wytłumaczyć jeno nadmiarem siły. Kto tak badał Greków, jak największy znawca ich kultury, Jakub Burckhard z Bazylei, ten zrozumiał natychmiast, co to znaczy: toteż Burckhardt do swej Kultury greckiej włączył osobny rozdział o wspomnianym zjawisku. Jako przeciwieństwo niechaj posłuży krotochwilne niemal ubóstwo instynktu, znamionujące filologów niemieckich, ilekroć zetkną się z pierwiastkiem dionizyjskim. Zwłaszcza słynny Lobeck z niezrównaną pewnością wysuszonego śród ksiąg mola wpełzł w ten świat tajemnych stanów i wmówił w siebie, iż zbadał je naukowo, acz okazał się do obrzydliwości płytki i dziecinny. — Lobeck z całym nakładem uczoności dał do zrozumienia, iż właściwie w tych nadzwyczajnościach nic nadzwyczajnego nie ma. Być może, że uczestników tych orgii pouczali kapłani o tym i o owym, na przykład, że wino budzi żądze, że człowiek w pewnych warunkach może się karmić owocami, że rośliny na wiosnę kwitną, a w jesieni więdną. Zaś owo zastanawiające bogactwo obrzędów, symbolów i mitów orgiastycznego pochodzenia, którymi świat starożytny był po prostu przepełniony, nastręcza Lobeckowi sposobność okazania swej inteligencji w jeszcze wyższym stopniu. „Grecy — powiada (Aglaophamus I, 672) — nie mając nic innego do czynienia, śmiali się, skakali, szaleli, lub, gdyż człowiek i do tego miewa niekiedy ochotę, siadali na ziemi, zawodzili i płakali. Na to nadchodzili inni i starali się wytłumaczyć sobie powody tego niezwykłego usposobienia; w ten to sposób gwoli objaśnieniu owych zwyczajów powstały niezliczone podania i mity. Z drugiej zaś strony mniemano, iż owe krotochwile, które odbywały się jeno w dni świąteczne, wchodzą również w skład uroczystości i uważano je za nieodłączną część nabożeństwa”. — Jest to niedorzeczna gadanina i nie warto z Lobeckiem ani przez chwilę rozprawiać się poważnie. Wręcz odmiennego doznajemy natomiast uczucia, gdy, badając pojęcie „greckości”, jakie wytworzyli sobie Winckelmann i Goethe, przekonujemy się, iż nie da się ono pogodzić z owym pierwiastkiem, z którego dionizyjska poczęta się sztuka — z orgiazmem. Istotnie nie wątpię, iż Goethe coś podobnego wykluczyłby zasadniczo z możliwości duszy greckiej. Zatem Goethe nie rozumiał Greków. Gdyż dopiero w misteriach dionizyjskich, w psychologii stanów dionizyjskich przejawia się zasadniczy rdzeń helleńskiego instynktu — jego „wola życia”. I czegóż rękojmią były dla Greka te misteria? Wiekuistego żywota, wiekuistego powrotu życia; przyszłości przeszłością zapowiedzianej i uświęconej; tryumfu życia nad zmiennością i śmiercią; życia prawdziwego w znaczeniu dalszego wszechbytowania przez płodzenie, przez misteria płciowości. Dlatego symbol płciowy był sam w sobie dla Greków symbolem czcigodnym i przedstawiał najistotniejszą treść całej pobożności starożytnej. Wszystkie szczegóły płodzenia, ciąży i porodu wzbudzały najszczytniejsze i najuroczystsze uczucia. Nauka misteriów uświęciła boleść: „bóle rodzicielki” uświęcają w ogóle boleść — warunkiem wszelkiego stawania się i wzrostu, wszelkiej na przyszłość rękojmi jest boleść... Iżby istniała wiekuista rozkosz tworzenia, iżby sobie samej przyświadczała wiekuiście wola życia, musi też istnieć wiecznie „męka rodzicielki”... Wszystko to oznacza słowo Dionizos: nie znam głębszej symboliki od tej greckiej symboliki dionizjów. Jest ona religijnym odczuciem najgłębszego instynktu życiowego, instynktu przyszłości życia, wiekuistości życia — nawet droga do życia, płodzenie jest w niej drogą świętą... Dopiero chrześcijaństwo, z właściwym sobie ressentiment’em względem życia, uczyniło z płciowości coś nieczystego: skalało początek, założenie naszego życia...
5Psychologia orgiazmu jako przelewającego się poczucia życia i siły, w zakresie którego ból nawet staje się bodźcem, była dla mnie kluczem do pojęcia uczucia tragicznego, źle zrozumianego zarówno przez Arystotelesa, jak przez naszych pesymistów. Tragedia do tego stopnia nie przemawia za pesymizmem Hellenów w znaczeniu schopenhauerowskim, iż mogłaby uchodzić raczej za wręcz mu przeciwną instancję i stanowcze jego zaprzeczenie. Przyświadczanie życiu nawet w jego najsroższych i najdziwniejszych przejawach; wola życia, najwyższe swe typy radośnie własnemu ofiarująca niewyczerpaniu — oto, co nazwałem dionizyjskim, w czym domyśliłem się pomostu do psychologii artysty tragicznego. Nie przeto, by otrząsnąć się z lęku i współczucia, nie dlatego, by w namiętnym wybuchu zmyć z siebie zmazę złowieszczego uczucia — tak pojmował to Arystoteles — lecz iżby mimo grozy i współczucia być samemu wiekuistą rozkoszą stawania się — ową rozkoszą, która nawet rozkosz niszczenia także w sobie mieści... I oto wracam znów do miejsca, z którego wyszedłem ongi — Narodziny tragedii były mym pierwszym przemianowaniem wszech wartości: i oto staję znów na ziemi, która jest kolebką mych dążeń, mej mocy twórczej — ja, filozofa Dionizosa ostatni uczeń — ja, wiekuistego powrotu nauczyciel...
„Czemuś taki twardy? — rzecze raz węgiel kuchenny do diamentu. — Aza112 nie jesteśmy bliscy krewni?”
Czemuście tacy miękcy? Tedy was spytam, o bracia moi: aza nie jesteście mi — braćmi?
Tacy miękcy, tacy ulegli i ulegający? Czemu tak wiele zaparcia się i przeczenia w sercu waszym? Tak mało przeznaczenia w spojrzeniu waszym?
Skoro zaś nie chcecie być przeznaczeniami i nieubłaganymi: jakżebyście mogli kiedyś ze mną — zwyciężać?
I skoro hart wasz nie chce błyskać i ciąć, i rozszczepiać: jakżebyście mogli kiedyś ze mną — tworzyć?
Albowiem wszyscy twórcy są twardzi. I szczęśliwością zdać się wam winno wycisnąć dłoń swą na tysiącleciach ni to113 na wosku —
— szczęśliwością, gdyby114 na spiżu pisać na woli tysiącleci — twardszym od spiżu, przedniejszym od spiżu. Li115 najprzedniejsze jest całkiem twardym.
Tym nowym przykazaniem przykazuję wam, o bracia moi: stańcie się twardzi! — —
1. przemianowanie wszystkich wartości — termin, którym operuje Nietzsche, później tłumaczony nieco odmiennie i funkcjonujący w formie: przewartościowanie wszystkich wartości. [przypis edytorski]
2. increscunt animi, virescit volnere virtus (łac.) — zranienie wzmacnia duszę i dodaje odwagi. [przypis edytorski]
3. nie jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą pytajną -że; inaczej: czy nie jest. [przypis edytorski]
4. pudeur (fr.) — wstyd, wstydliwość, pudeurs: lm; tu: również aluzja do wyrażenia pudeur féminine, oznaczającego przen. kobiecość. [przypis edytorski]
5. panem et circen... (łac.) — urwane wyrażenie: panem et circenses, tzn. chleba i igrzysk; zaspokojenie tych dwóch żądań wśród ludu zapewniało władzę cesarzom rzymskim. [przypis edytorski]
6. contradictio in adjecto (łac. dosł.: sprzeczność w przymiotniku) — błąd logiczny polegający na zestawieniu dwóch wyrazów: określanego i określającego, które wzajemnie się wykluczają, np. kwadratowe koło, głośna cisza itp. [przypis edytorski]
7. ongi (daw.) — niegdyś. [przypis edytorski]
8. morał — tu w znaczeniu: moralizowanie, moralność. [przypis edytorski]
9. On ne peut penser et écrire qu’assis (fr.) — nie powinno się myśleć i pisać siedząc. [przypis edytorski]
10. bieżyć (daw.) — podążać. [przypis edytorski]
11. chceszli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy chcesz. [przypis edytorski]
12. Asklepios (mit. gr.) — bóg a. heros, opiekun sztuki lekarskiej; w mit. rzym. czczony jako Eskulap; przedstawiany był jako brodaty mężczyzna z laską, wokół której wije się wąż: tym atrybutem-symbolem do dziś bywają oznaczane apteki. [przypis edytorski]
13. consensus sapientium (łac.) — konsensus mądrych; zgoda wśród mądrych. [przypis edytorski]
14. décadents (fr.) — dekadenci. [przypis edytorski]
15. Powiemyż (...) Możemyż (...) Jawiż się — konstrukcje z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy powiemy, czy możemy, czy jawi się. [przypis edytorski]
16. finesse (fr.) — wyrafinowanie, finezja. [przypis edytorski]
17. monstrum in fronte, monstrum in animo (łac.) — potwór na twarzy, potwór w duszy. [przypis edytorski]
18. idiosynkrazja (z gr.) — szczególny nawyk, zwyczaj, indywidualna właściwość, nadwrażliwość, sposób postrzegania; osobliwość. [przypis edytorski]
19. wyświecać (daw.) — wyrzucać, wyganiać. [przypis edytorski]
20. łacnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]
21. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
22. agon (z gr.) — spór, walka; także: zawody (igrzyska) okolicznościowe (organizowane np. dla uczczenia bóstw). [przypis edytorski]
23. agonalny popęd — popęd do walki. [przypis edytorski]
24. atoli (daw.) — jednakże. [przypis edytorski]
25. de rigueur (fr.) — absolutnie niezbędny; niezbędny ze względu na zasady (rygor) etykiety, protokołu lub mody. [przypis edytorski]
26. próżny czego — tu: pozbawiony czego. [przypis edytorski]
27. idiosynkrazja (z gr.) — szczególny nawyk, zwyczaj, indywidualna właściwość, nadwrażliwość, sposób postrzegania; osobliwość; ekscentryczność. [przypis edytorski]
28. enthistoryzować (neol.) — termin utworzony z wykorzystaniem niem. przedrostka ent- (odpowiednik pol. roz-, od-) i oznaczający odhistorycznienie, wyjęcie z historii itp. [przypis edytorski]
29. sub specie aeterni (łac.) — pod kątem wieczności; z punktu widzenia wieczności. [przypis edytorski]
30. snadź (starop.) — przecież, wszak, wszakże. [przypis edytorski]
31. Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził sławną formułą „wszystko płynie”). [przypis edytorski]
32. dołgać (neol.) — dokłamać; dodać kłamiąc. [przypis edytorski]
33. causa sui (łac.) — przyczyny własnej; będący sam dla siebie przyczyną. [przypis edytorski]
34. ens realissimum (łac.) — byt najbardziej realny; kantowskie określenie Boga. [przypis edytorski]
35. eleaci — staroż. szkoła filozoficzna, funkcjonująca w gr. kolonii w Elei; powstała w reakcji na antropomorfizm religii gr.; centrum zainteresowania eleatów była ontologia (nauka o bycie); głosili oni niezmienność bytu, jednorodność materii, odrzucali istnienie czasu i ruchu; przedstawicielem poglądów eleatów był m.in. Zenon z Elei (ok. 490 p.n.e.–ok. 430 p.n.e.). [przypis edytorski]
36. Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, najwszechstronniejszy uczony starożytny przed Arystotelesem, autor kilkudziesięciu dzieł z różnych dziedzin, współtwórca (razem ze swoim nauczycielem Leukipposem) pierwszej atomistycznej teorii budowy świata. [przypis edytorski]
37. królewiecka — tj. tu: Kantowska. [przypis edytorski]
38. próżen czego (daw.) — tu: pozbawiony czego. [przypis edytorski]
39. incipit Zarathustra — wkracza Zaratustra. [przypis edytorski]
40. ongi (daw.) — niegdyś, kiedyś. [przypis edytorski]
41. dla (daw.) — tu: z powodu. [przypis edytorski]
42. il faut tuer les passions (fr.) — trzeba zabić namiętności. [przypis edytorski]
43. gwoli komu (daw.) — dla kogo, z czyjej przyczyny. [przypis edytorski]
44. snadź (daw.) — tu: jednak. [przypis edytorski]
45. śledziennik (daw.) — człowiek wiecznie niezadowolony ze wszystkiego, wmawiający sobie różne choroby. [przypis edytorski]
46. species (łac.) — rodzaj, gatunek. [przypis edytorski]
47. crede experto (łac.) — zaufaj doświadczonemu; wierz ekspertowi. [przypis edytorski]
48. horrendum pudendum (łac.) — przerażający wstyd (srom, hańba). [przypis edytorski]
49. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
50. intelligibilny — w filozofii: zrozumiały, pojmowalny. [przypis edytorski]
51. causa prima (łac.) — pierwsza przyczyna. [przypis edytorski]
52. sensorium (z łac.) — ogół wrażeń zmysłowych. [przypis edytorski]
53. górny (daw.) — wzniosły. [przypis edytorski]
54. paria a. parias — w daw. Indiach: człowiek należący do najniższej kasty (dźati) lub pozostający poza systemem kastowym, pozbawiony wszelkich praw; dziś na określenie tej grupy zam. tradycyjnego terminu pariasi (a. ćandala: niedotykalni) używa się terminu dalitowie („uciśnieni”); Mahatma Ghandi propagował też określenie haridźan: „ludzie Boga”. [przypis edytorski]
55. par excellence (fr.) — w pełnym tego słowa znaczeniu, w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]
56. pia fraus (łac., r.ż.) — pobożne oszustwo; oszustwo dla dobra wiary. [przypis edytorski]
57. Deutschland, Deutschland über alles (niem.) — Niemcy, Niemcy ponad wszystko (Niemcy, tu w sensie: państwo niemieckie); słowa popularnej pieśni. [przypis edytorski]
58. miałżebym (daw.) — konstrukcja z partykułą -że-; znaczenie: czyżbym miał. [przypis edytorski]
59. Strauss, David Friedrich (1808–1874) — niem. pisarz, filozof i teolog, autor Das Leben Jesu. Kritisch bearbeitet (1835), w którym dowodził, że Ewangelie stanowią głównie zbiory mitów
Uwagi (0)