Niezależne Zrzeszenie Studentów 1980-1989, Maciej Zakrzewski (bezpłatna biblioteka cyfrowa .pdf) 📖

Już w 1946 r. młodzież akademicka w Krakowie skonfrontowała się z umacniającym się komunistycznym reżimem w Polsce. Zwiastunem nowych porządków była pacyfikacja pochodu trzeciomajowego zorganizowanego przez akademików. Dalszy sprzeciw młodzieży akademickiej wobec dyktatury partii komunistycznej w Polsce kształtował się równolegle do oporu robotników. Oba nurty społecznego protestu dojrzały na fali „odwilży”, z wolna nadchodzącej po śmierci Józefa Stalina. Zanim robotnicy Poznania, domagając się chleba i wolności, wystąpili bezpośrednio przeciwko władzy w czerwcu 1956 r., w środowisku akademickim od dłuższego czasu narastał ferment. Już w czasie majowych juwenaliów w Krakowie doszło do jawnych wystąpień o charakterze politycznym. Dopiero jednak październik 1956 r. to czas, w którym młodzież akademicka włączyła się w ogólnospołeczne żądanie demokratyzacji i rewizji stosunków z Sowietami. Studenci z większych ośrodków akademickich, głównie Krakowa i Warszawy, zaangażowali się w oddolny spontaniczny proces budowy samorządnych struktur i reformy partii. Jednak, podobnie jak cały entuzjazm Października ‘56, tak i jego akademicki wymiar szybko został opanowany i wygaszony przez ekipę Władysława Gomułki.

Protesty studenckie w marcu 1968 r. nierzadko odbywały się z licznym udziałem młodzieży robotniczej, często pojawiały się też sygnały poparcia ze strony robotników. Jednak w dużej mierze władze zdołały opanować rozszerzanie się protestów, a dzięki propagandzie i działaniom administracyjnym wręcz zmobilizowano część środowisk robotniczych do aktywnego wystąpienia przeciwko re-wolcie studenckiej. Z kolei w grudniu 1970 r. protest robotników na Wybrzeżu nie zyskał poparcia młodzieży akademickiej. Dopiero w połowie lat siedemdziesiątych sytuacja zaczęła się zmieniać.