O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖

prawo, a każdy kontynent dostarcza na to niezliczonych przykładów. Pomimo to jednak przyrodnika podróżującego z północy na południe zawsze uderzy to, że grupy organizmów różniące się gatunkami, ale blisko ze sobą spokrewnione, zastępują po kolei jedne drugie. Słyszy on podobne dźwięki blisko ze sobą spokrewnionych, lecz jednak różnych rodzajów ptaków, spotyka gniazda podobnie zbudowane, lecz jednak niezupełnie jednakowe i zawierające podobnie zabarwione jajka. Równiny w okolicach Cieśniny Magellana zamieszkuje jeden gatunek nandu (Rhea), a na północ od równiny La Plata żyje inny gatunek tego samego rodzaju, lecz nie ma tam strusia właściwego ani emu218, jak te, które żyją w Afryce i Australii pod tą samą szerokością geograficzną. Na tych samych równinach La Platy żyją też aguti i wiskacza, dwa gryzonie zbliżone sposobem życia do naszych zajęcy i królików i należące wraz z nimi do jednego rzędu, jednak wykazujące bardzo wyraźnie czysto amerykański typ organizacji. Wznieśmy się na wyniosłe szczyty Kordylierów, a spotkamy tam gatunki górskich wiskaczy, zwróćmy uwagę na wody, a zamiast bobra i piżmaka219 znajdziemy dwa inne gryzonie typu południowoamerykańskiego: coypu220 i kapibarę221. Można przytoczyć niezliczone podobne przykłady. Chociaż wyspy w pobliżu brzegów Ameryki mogą się różnić od siebie pod względem budowy geologicznej, to jednak ich mieszkańcy przedstawiają w zasadzie typ amerykański, chociaż mogą stanowić specyficzne gatunki. Zwróćmy się wstecz ku minionym okresom czasu, jak to uczyniliśmy w rozdziale poprzednim, a i wtedy stwierdzimy, że typy amerykańskie przeważały na lądzie stałym Ameryki oraz w morzach amerykańskich. Fakty te dowodzą głębokiej spójni organicznej w czasie i przestrzeni pomiędzy tymi samymi obszarami lądu i morza, niezależnie od ich warunków fizycznych. Naturalista, który by nie próbował bliżej zbadać tej spójni, musiałby mieć mało zmysłu spostrzegawczego.

Spójnia ta polega po prostu na dziedziczności, jedynej pewnej znanej nam przyczynie powodującej, że organizmy są zupełnie do siebie podobne lub też w przybliżeniu podobne, gdy chodzi o odmiany. Różnice pomiędzy mieszkańcami rozmaitych okolic można by przypisać modyfikacjom będącym skutkiem zmienności i doboru naturalnego, a także w mniejszym zapewne stopniu określonemu wpływowi różnych warunków fizycznych. Stopień różnicy zależy od tego, czy istniały mniejsze lub większe przeszkody w wędrówkach dominujących form życia z jednej okolicy do drugiej, w późniejszym lub wcześniejszym czasie, co zależy od natury i ilości dawniejszych przybyszów, oraz od wzajemnego wpływu na siebie mieszkańców, prowadzącego do utrwalenia różnych modyfikacji, bowiem, jak już na to kilkakrotnie zwracałem uwagę, stosunek organizmu do organizmu w walce o byt jest najdonioślejszym ze wszystkich stosunków. W taki sposób wspomniane wyżej przegrody mają ważne znaczenie dla wędrówek, podobnie jak czas ma ważne znaczenie dla powolnego procesu przekształcania za pomocą doboru naturalnego. Rozmieszczone na dużej przestrzeni i bogate w osobniki gatunki, które w swej własnej rozległej ojczyźnie zwyciężyły wielu współzawodników, wtargnąwszy na nowe obszary, będą miały najlepsze szanse zdobycia sobie nowych miejsc. W nowych miejscach pobytu będą one wystawione na nowe warunki życiowe i często ulegną dalszym przekształceniom oraz doskonaleniu się i w ten sposób staną się one jeszcze bardziej zwycięskie i wydadzą grupy zmienionych potomków. Ta zasada dziedziczności w połączeniu ze zmiennością tłumaczy nam, dlaczego podrodzaje, rodzaje, a nawet całe rodziny są ograniczone do tych samych obszarów, co jest rzeczą tak powszechną i dobrze znaną.

Jak to już zauważono w poprzednim rozdziale, nie ma żadnych dowodów na istnienie jakiegoś prawa koniecznego rozwoju. Podobnie jak zmienność każdego gatunku stanowi cechę niezależną i o tyle tylko pozostaje w związku z doborem naturalnym, o ile dostarcza osobnikom korzyści w walce o byt, tak też i zmienność dla różnych gatunków nie jest jakiejś jednakowej wielkości. Jeśli pewna ilość gatunków, które w dawnej ojczyźnie przez długi czas współzawodniczyły ze sobą, wędruje gromadnie do nowego i następnie izolowanego obszaru, ulegną one tylko nieznacznym przemianom, gdyż ani wędrówka, ani izolacja same w sobie wcale się do przemian nie przyczyniają. Czynniki te wchodzą w grę tylko dlatego, że dzięki nim powstają nowe stosunki wzajemne między organizmami, mniej zaś dlatego, że organizmy stykają się z nowymi warunkami życiowymi. Podobnie jak niektóre formy zachowały swoje cechy prawie bez zmian, jak to wykazaliśmy w ostatnim rozdziale, od czasu bardzo odległych okresów geologicznych, tak też niektóre gatunki przewędrowały ogromne przestrzenie, a nie uległy przy tym znacznym lub w ogóle jakimkolwiek przemianom.

Z powyższego rozumowania jasno wynika, że rozmaite gatunki jednego i tego samego rodzaju, jeśli nawet zamieszkują najodleglejsze części świata, musiały pierwotnie rozejść się z jednego, tego samego źródła, ponieważ pochodzą od jednego i tego samego przodka. Co zaś do gatunków, które w ciągu całych okresów geologicznych uległy tylko małej przemianie, to bez żadnej trudności można przyjąć, że przywędrowały one z tego samego obszaru, bowiem podczas olbrzymich przemian geograficznych i klimatycznych, które odbywały się od dawien dawna, były możliwe prawie dowolnie wielkie wędrówki. W wielu zaś innych przypadkach, a mianowicie tam, gdzie mamy podstawę przypuszczać, iż gatunki pewnego rodzaju powstały w stosunkowo niedawnym czasie, trudność jest pod tym względem o wiele większa. Jest też oczywiste, że osobniki tego samego gatunku, chociaż zamieszkują obecnie obszary bardzo od siebie odlegle i oddzielone, musiały przybyć z jednego miejsca, gdzie powstali po raz pierwszy ich rodzice, gdyż, jak to wyjaśniłem w ostatnim rozdziale, niewiarygodne jest, aby identycznie takie same osobniki mogły pochodzić od gatunkowo różnych rodziców.

Pojedyncze ośrodki przypuszczalnego tworzenia

Przystępujemy zatem do zagadnienia obszernie rozważanego przez przyrodników, a mianowicie: czy gatunki stworzone zostały w jednym, czy też w wielu miejscach powierzchni ziemi. Bez wątpienia istnieje wiele przypadków, w których bardzo trudno zrozumieć, w jaki sposób ten sam gatunek mógł zawędrować z jednego punktu do różnych, odległych i izolowanych miejsc, w których obecnie występuje. Pomimo to jednak przypuszczenie, że każdy gatunek powstał pierwotnie tylko na jednym obszarze, urzeka umysł swoją prostotą. Kto odrzuca to przypuszczenie, odrzuca także vera causa222 zwykłego płodzenia z następującą potem wędrówką, a odwołuje się do cudu. Powszechnie przyjmuje się, że w większości przypadków obszar zamieszkany przez jeden gatunek jest ciągły, a jeśli jakiś gatunek roślin lub zwierząt zamieszkuje dwa obszary oddalone od siebie lub oddzielone w taki sposób, że gatunek ten nie może wędrować z jednego obszaru do drugiego, fakt ten uważa się za coś nadzwyczajnego i wyjątkowego.

Niezdolność do wędrówek przez rozległe morze jest bardziej oczywista w przypadku ssaków lądowych niż może u jakichkolwiek innych istot organicznych, dlatego też nie znajdujemy w ogóle takich niewytłumaczalnych przypadków, w których te same gatunki ssaków zamieszkiwałyby bardzo odległe punkty na ziemi. Żaden geolog nie widzi jakiejkolwiek trudności w tym, iż Wielka Brytania ma te same czworonogi co i reszta Europy, bowiem bez wątpienia kiedyś się ze sobą łączyły. Jeśli jednak ten sam gatunek może powstać w dwóch odległych od siebie punktach świata, dlaczego nie znajdujemy żadnego gatunku ssaków wspólnego Europie i Australii lub też Ameryce Południowej? Warunki życia są tu prawie takie same, tak iż mnóstwo europejskich roślin oraz zwierząt rozpowszechniło się w Ameryce i w Australii, a niektóre z tubylczych gatunków roślin są zupełnie takie same w tych tak bardzo odległych od siebie punktach północnej i południowej półkuli. Odpowiedź polega, jak sądzę, na tym, iż ssaki nie były zdolne do wędrówek, podczas gdy niektóre rośliny, korzystając z różnorodnych sposobów rozsiedlenia, mogły przebywać rozległe i przerywane obszary przerw. Wielki i głęboki wpływ wszelkiego rodzaju przeszkód pojmiemy tylko wtedy, gdy przyjmiemy, że ogromna większość gatunków powstała tylko po jednej stronie przeszkody i nie zdołała przewędrować na drugą stronę. Pewne nieliczne rodziny, mnóstwo podrodzin, bardzo wiele rodzajów i jeszcze większa ilość podrodzajów — występują tylko na jednym obszarze, a liczni przyrodnicy zauważyli, że najbardziej naturalne rodzaje, czyli te, których gatunki są ze sobą najściślej spokrewnione, żyją zwykle w tej samej okolicy lub też jeśli są szeroko rozprzestrzenione, to ich zasięg jest obszarem ciągłym. Jakże dziwna byłaby to anomalia, gdyby panowało prawo wprost przeciwne na jeszcze niższym stopniu, a mianowicie, gdyby osobniki tego samego gatunku nie żyły, przynajmniej początkowo, w jednej tylko okolicy!

Dlatego wydaje się mi, jak i wielu innym przyrodnikom, iż najprawdopodobniejszy jest pogląd, że każdy gatunek powstał tylko na jednym terenie, a następnie wędrował stamtąd tak daleko, jak tylko pozwalały mu możliwości wędrowania i utrzymania się przy życiu w dawnych i obecnych warunkach. Istnieje bez wątpienia mnóstwo wypadków, gdzie niepodobna objaśnić, w jaki sposób ten lub ów gatunek przewędrował z jednego miejsca na drugie. Jednak zmiany geograficzne i klimatyczne, jakie bez wątpienia zachodziły w nowszych okresach geologicznych, musiały zapewne przerwać dawną ciągłość zasięgów wielu gatunków. Musimy się zatem zastanowić, czy te wyjątki z ogólnego prawa ciągłości obszarów zasiedlenia są tak liczne i ważne, że należy odrzucić pogląd, jaki wydaje nam się prawdopodobny na podstawie poprzednich rozumowań ogólnych, a mianowicie, iż każdy gatunek powstał w jednej tylko okolicy i stąd odbywał wędrówki w możliwie najodleglejsze strony. Byłoby to beznadziejnie nużące, gdybym zechciał wyliczać tu i rozpatrywać wszystkie wyjątkowe przypadki, w których ten sam gatunek żyje obecnie w różnych, bardzo odległych od siebie miejscach, nie chcę też ani na chwilę przypuszczać, aby można było wiele z tych przypadków w jakikolwiek sposób wyjaśnić. Jednakże postaram się, po paru wstępnych uwagach, omówić tu kilka najbardziej uderzających grup faktów, a mianowicie: kwestię istnienia tego samego gatunku na szczytach bardzo odległych od siebie łańcuchów gór lub też w odległych punktach okolic arktycznych i antarktycznych; po wtóre zaś (w następnym rozdziale) kwestię szerokiego rozprzestrzenienia mieszkańców wód słodkich i po trzecie występowania jednych i tych samych gatunków zwierząt lądowych na wyspach i na najbliższych im lądach stałych, wtedy nawet, gdy dzielą je od siebie setki mil otwartego morza. Skoro istnienie tego samego gatunku w oddalonych od siebie i izolowanych miejscach powierzchni ziemi daje się w wielu wypadkach wyjaśnić tym, iż każdy gatunek przywędrował tam z miejsca swego pochodzenia, to wobec naszej nieznajomości dawniejszych przemian geograficznych i klimatycznych, jak też rozmaitych przypadkowych sposobów przenoszenia się, bez porównania najprawdopodobniejsze wydaje mi się przypuszczenie, iż prawem ogólnym jest jedno miejsce zrodzenia się gatunku.

Przy rozważaniu tej kwestii będziemy mieli sposobność zwrócenia uwagi na jeszcze inny, równie ważny dla nas punkt, czy mianowicie różne gatunki danego rodzaju, wywodzące się według mojej teorii od wspólnego przodka, mogły rozejść się z jakiegoś jednego miejsca, ulegając w czasie wędrówki dalszym przekształceniom. Gdyby można było wykazać, że pewna okolica, której większość mieszkańców różni się od mieszkańców innej okolicy, ale jest z nimi blisko spokrewnioną, zamieszkałą była niegdyś przez wychodźców z tej ostatniej, potwierdziłoby to nasz ogólny pogląd; wyjaśnienie tego faktu byłoby bowiem bardzo łatwe na podstawie zasady pochodzenia drogą przekształceń. Na przykład wyspa wulkaniczna, która wyłoniłaby się z morza w odległości kilkuset mil od lądu stałego, prawdopodobnie z biegiem czasu otrzymałaby z niego pewną ilość kolonistów, których potomstwo, chociaż nieco zmienione, zachowałoby jednak drogą dziedziczności pokrewieństwo z mieszkańcami lądu. Podobne wypadki zdarzają się często, a nie dadzą się wytłumaczyć za pomocą teorii niezależnego stworzenia, jak to jeszcze później zobaczymy. Taki pogląd na pokrewieństwo gatunków jednego obszaru z gatunkami innego nie różni się bardzo od poglądu wysuniętego przez pana Wallace’a, według którego „każdy gatunek zaczął istnieć w zbieżności w przestrzeni i w czasie z wcześniej istniejącym, blisko z nim spokrewnionym gatunkiem”. A obecnie wiadomo dobrze, że tę zbieżność przypisuje on dziedziczeniu podlegającemu zmianom.

Kwestia, czy istniał jeden, czy wiele ośrodków stworzenia, różni się od nieco pokrewnego pytania, czy mianowicie wszystkie osobniki tego samego gatunku pochodzą od jednej pary lub od pojedynczego osobnika obojnaczego (hermafrodyty), czy też, jak przypuszczają niektórzy autorzy, od wielu stworzonych równocześnie osobników danego gatunku. U organizmów nigdy się ze sobą nie krzyżujących (jeśli takowe w ogóle istnieją) gatunek według mojej teorii powinien pochodzić od szeregu przekształcających się odmian, które kolejno się zastępowały, ale nigdy nie krzyżowały się z innymi osobnikami lub odmianami tego samego gatunku, tak że w każdym następnym stadium przekształcenia wszystkie tak samo ukształtowane osobniki musiały też pochodzić od jednego rodzica. Jednak w znacznej większości przypadków, a mianowicie u organizmów, które zwykle łączą się w pary do każdego płodzenia lub też które sporadycznie krzyżują się z innymi, osobniki tego samego gatunku zamieszkujące ten sam obszar zapewne zachowają jednolity charakter wskutek krzyżowania, tak że wiele osobników będzie się zmieniało równocześnie, a cała suma zmian na każdym stadium nie będzie wynikała z pochodzenia od wspólnego przodka. Aby bliżej wyjaśnić tę myśl, zauważę, że nasze angielskie konie wyścigowe różnią się od koni wszelkiej innej krwi, ale swą różnicę i doskonałość zawdzięczają nie pochodzeniu od jakiejś jednej pary, lecz długotrwałemu, starannemu doborowi i trenowaniu wielu osobników w każdym pokoleniu.

Zanim przystąpię do bliższego omówienia trzech grup faktów, które wybrałem jako najtrudniejsze do wyjaśnienia na podstawie teorii „pojedynczych ośrodków stworzenia”, muszę jeszcze poświęcić kilka słów sposobom rozprzestrzeniania się.

Sposoby rozprzestrzeniania się

Sir Ch. Lyell i inni autorzy omówili ten przedmiot bardzo trafnie. Mogę tu tylko podać bardzo krótki wyciąg najważniejszych faktów. Zmiany klimatu wywierały zapewne silny wpływ na wędrówki: obszar, który przy dawnym klimacie stanowił otwartą drogę dla wędrówek, mógł się następnie stać ze zmianą klimatu nieprzebyty dla niektórych organizmów; przedmiot ten rozpatrzę później szczegółowo.

Wielki wpływ mają zapewne także zmiany wzniesienia lądu ponad poziom morza. Wąski przesmyk lądu dzieli od siebie dwie fauny morskie; jeśli przesmyk ten dziś lub kiedykolwiek zanurzy się pod morze, obie fauny zmieszają się ze sobą. Przeciwnie, gdzie dziś rozciąga się morze, tam niegdyś ziemia łączyła sobą wyspy lub nawet kontynenty, a przeto mieszkańcy lądu mogli wędrować z jednej okolicy do drugiej. Żaden geolog nie przeczy, iż wielkie przemiany w wysokości poziomu lądów wystąpiły w okresie istnienia obecnych organizmów, a Edward Forbes stanowczo