O miłości - Stendhal (gdzie czytac ksiazki txt) 📖

i od tego czasu byliśmy w żywej korespondencji. Wierzyłam szczerze, że moja miłość to była przyjaźń. Mówiłam swoim przyjaciółkom tylko o Klopstocku i pokazywałam im jego listy. Żartowały ze mnie i mówiły, że jestem zakochana. Ja znowuż żartowałam z nich, powiadając, że muszą mieć serce bardzo nieczułe na przyjaźń, skoro nie mogą pojąć, że można przyjaźnić się z mężczyzną tak samo jak z kobietą. Tak trwało osiem miesięcy, w czasie których moje przyjaciółki widziały miłość zarówno w listach Klopstocka, jak we mnie. I ja widziałam również, ale nie chciałam w to wierzyć. Wreszcie Klopstock wyznał otwarcie, że mnie kocha; wstrząsnęło mnie to niby coś złego. Odpowiedziałam, że to, co dla niego czuję, to nie miłość, ale przyjaźń, że nie dosyć długo widzieliśmy się, aby się pokochać (jak gdyby miłość potrzebowała więcej czasu niż przyjaźń!). Ale wierzyłam w to i tak myślałam aż do powrotu Klopstocka do Hamburga. Wrócił po roku od naszego pierwszego widzenia. Ujrzeliśmy się, zaprzyjaźnili, pokochali i niedługo potem mogłam nawet powiedzieć Klopstockowi, że go kocham. Na nowo trzeba nam było się rozłączyć i czekać dwa lata na ślub. Matka nie chciała mi pozwolić wyjść za cudzoziemca. Mogłam wyjść za mąż bez jej zgody, bo po śmierci ojca byłam niezależna majątkowo, ale, Bogu dzięki, wzdragałam się przed tą myślą; wygrałam sprawę mymi prośbami. Obecnie, znając Klopstocka, kocha go jak własnego syna; Bogu niech będą dzięki, że nie wytrwała w pierwotnej odmowie. Pobraliśmy się i jestem żoną najszczęśliwszą w świecie. Za kilka miesięcy upłyną cztery lata mego szczęścia”. [przypis tłumacza]

330. Żyję od trzech miesięcy wśród narodu — Anglia. [przypis tłumacza]

331. Gazza ladra — La Gazza Landra, opera Rossiniego. [przypis edytorski]

332. 26 października 1816 — rozdział ten zawiera wyraźne reminiscencje z okresu miłości Stendhala do Matyldy Dembowskiej (1818–21), rozmyślnie antydatowane. [przypis redakcyjny]

333. rozkosz nie działa na naszą istotę ani w połowie tak silnie jak ból — obacz analizę zasady ascetycznej, Bentham, Traktaty prawodawstwa, t. 1. Sprawia się przyjemność dobrej istocie, zadając sobie cierpienie. [przypis autorski]

334. Antoine Marie de Lavalette — napoleoński minister i radca stanu, skazany na śmierć za udział w Stu Dniach, w przeddzień egzekucji zdołał zbiec z więzienia w przebraniu żony. [przypis redakcyjny]

335. Rob Roy — powieść Walter Scotta. [przypis redakcyjny]

336. Fałszywe zwierzenia — komedia Marivaux. [przypis redakcyjny]

337. jeżeli Bóg istnieje — w rękopisie te słowa, jak i słowo „bezbożność”, były zaznaczone pierwszą literą i wykropkowane. [przypis redakcyjny]

338. Piękna pokutnica (...) motyw hiszpańskiego teatru — obacz hiszpańskie i duńskie romance z XIII w.; smakowi francuskiemu wydałyby się płaskie lub nieokrzesane. [przypis autorski]

339. Oto mi wiele płaczu (...) pogodziła z takim nieszczęściem. — Grimm, t. III, s. 107. [przypis autorski]

340. si maritano fra di loro (wł.) — żenią się między sobą. [przypis tłumacza]

341. Vivacità (...) nell 1808 (wł.) — żywość, lekkość bardzo łatwo popadająca w drażliwość, ciągłe zajmowanie się pozorami własnego życia w oczach bliźnich: oto trzy główne cechy tej rośliny, która kwitnie w Europie od r. 1808. [przypis tłumacza]

342. cywilizowańszy — dziś popr.: bardziej cywilizowany. [przypis edytorski]

343. szpiegostwo Leopolda spodliło go — Stendhal nie darzył sympatią wielkiego księcia Toskanii (od 1790 r. cesarza niemieckiego), za którego panowania rozwinął się w Toskanii system szpiegostwa, a Boska Komedia znalazła się na indeksie. [przypis redakcyjny]

344. Nazywam rozkoszą (...) doświadczać — Maupertuis. [przypis autorski]

345. One of Burns’s remarks (...) inadequate idea — „Jednym ze spostrzeżeń Burnsa, kiedy przybył pierwszy raz do Edynburga, był brak wyraźnej różnicy między życiem wieśniaków a życiem wytwornego świata. U pierwszych, mimo że nie byli wysubtelnieni modą ani oświeceni nauką, duża zdolność obserwacji, wiele inteligencji; ale kobieta subtelna i doskonała była dlań istotą zupełnie nową, o której miał dotąd bardzo niedokładne pojęcie”. [przypis tłumacza]

346. cnota średniowiecznych republik (...) zbękarcona przez Hiszpanów — około r. 1580 Hiszpanie byli poza swą ojczyzną czynnymi narzędziami despotyzmu lub grajkami na gitarze pod oknami pięknych Włoszek. Hiszpanie jeździli wówczas do Włoch, jak się dziś jeździ do Paryża; poza tym całą duszę kładli w to, aby zapewnić zwycięstwo królowi, swemu panu. Stracili Włochy, spodliwszy je wprzód. W roku 1626 wielki poeta Calderon był oficerem w Mediolanie. [przypis autorski]

347. rządów, jakie kolejno plugawiły ten kraj. — patrz Życie św. Karola Boromeusza, który przeobraził Mediolan i spodlił go. Opróżnił sale szermierki, nauczył klepać różańce. [przypis autorski]

348. (...) świetnych pułków spod Fontenoy — w czasie wojny o sukcesję austriacką rozegrała się w 1745 r. pod Fontenoy (Niderlandy), w obecności Ludwika XV, zwycięska bitwa armii francuskiej pod wodzą marszałka Maurycego de Saxe z połączonymi wojskami Anglii, Holandii i Austrii. [przypis redakcyjny]

349. How changed (...) character — „Jakże zmieniona, jak posmutniała, a przecież jak wyszlachetniała duchem!”. [przypis tłumacza]

350. (...) uroczej panienki — zdaje się, że chodzi o pannę Gromaire, córkę pana Gromaire, kancelisty przy ambasadzie rzymskiej. [przypis redakcyjny]

351. brio — żywość, temperament. [przypis redakcyjny]

352. cozzar — wskazówka dla dyrygenta zaznaczona na marginesie tekstu [cozzare (wł.): uderzać; Red. WL]. [przypis tłumacza]

353. Cóż przeszkodziło (...) spojrzenie ładnej kobiety — Pamiętniki [Maubreuila], s. 88, wydanie londyńskie. [przypis autorski]

354. Godfryd Rudel z Blaye (...) jaki jej sprawiła jego śmierć — przełożone z prowansalskiego rękopisu z XIII w. [przypis autorski]

355. He told (...) very true — „Opowiedział panu Hutchinson prawdziwą historię o pewnym panu, który niegdyś bawił w Richmond. Zastał swoich gospodarzy opłakujących śmierć szlachetnej damy, która tam mieszkała. Widząc, jak jej żałowali, wypytał się o nią i tak bardzo zakochał się w portrecie, jaki mu nakreślono, że nie chciał słuchać o nikim innym, tylko o niej. Popadł w ciężką melancholię; często zdarzało mu się wchodzić na górę, gdzie były odciśnięte ślady jej kroków. Leżał tak, rozpaczając, całując te ślady cały dzień, tak iż w kilka miesięcy śmierć położyła kres jego smutkowi. Historia ta jest bardzo autentyczna. [przypis tłumacza]

356. Jedna z największych osobistości naszych czasów (....) w czasie Terroru — mowa o księdzu de Montesquiou-Fezensac, deputowanym do Stanów Generalnych w 1789 r., później przewodniczącym Konstytuanty, który sprzeciwił się konstytucji cywilnej kleru. [przypis redakcyjny]

357. wywołaniec (daw.) — wygnaniec, banita. [przypis edytorski]

358. Dialog (...) lokajów w paradnych liberiach — From december 27, 1819, till the 4 june 1820, Mil. [Od 27 grudnia 1819 do 4 czerwca 1820, Mediolan; przyp. tłum; Od 27 grudnia 1819 do 4 czerwca 1820, Mediolan: przypisek ten, oznaczający początek i koniec pracy nad książką O miłości, zamykał całość różnych fragmentów w pierwotnym rękopisie i nie został przesunięty dalej, gdy w druku zjawiły się jeszcze dwa późniejsze fragmenty, 168 i 169 (w wydaniu pośmiertnym z 1853 r. uzupełnione fragmentem 170); przyp. red.]. [przypis autorski]

359. historię Polski Rulhière’a — Claude de Rulhière jest autorem wydanej w 1807 r. 4-tomowej Histoire de l’anarchie polonaise. [przypis redakcyjny]

360. O trybunałach miłosnych — Przyczynek ten jest oparty, niekiedy dosłownie, na wstępie Raynouarda do tomu II jego antologii Choix de poésies originales des troubadours. [przypis redakcyjny]

361. Istniały we Francji trybunały miłosne (...) wypadków, które im przedkładali kochankowie — [piszą o tym] Kapelan Andrzej, Nostradamus, Raynouard, Crescimbeni, Aretino; [uzup. Red. WL]. [przypis autorski]

362. towarzyszyły im (...) szlachetne damy — „Joanna, pani na Baulx; Hugeta z Forcarquier, pani na Trects; Bryanda z Agoult, hrabina de la Lune; Mabila z Villeneufve, pani na Vence; Ysoarda z Roquefeuilh, pani z Ansoys; Beatrix z Agoult, pani na Sault; Anna, wicehrabina Tallard; Blanka z Flassans, zwana Blankaflour; Doulce z Monstiers, pani na Clumane; Antoneta z Cadenet, pani na Lambesc; Magdalena z Sallon, pani na Sallon; Ryksenda z Puyverd, pani na Trans”. (Nostradamus, s. 217.) [przypis autorski]

363. apelowali do (...) trybunału miłosnego pań z Romanin — Nostradamus, s. 131. [przypis autorski]

364. Kodeks miłosny z dwunastego wieku — 1. Causa coniugii ab amore non est excusatio recta. 2. Qui non celat, amare non potest. 3. Nemo duplici potest amore ligari. 4. Semper amorem minui vel crescere constat. 5. Non est sapidum quod amans ab invito sumit amante. 6. Masculus non solet nisi in plena pubertate amare. 7. Biennais viduitas pro amante defuncto superstiti praescribitur amanti. 8. Nemo, sine rationis excessu, suo debet amore privari. 9. Amare nemo potest, nisi qui amoris suasione compellitur. 10. Amor semper ab avaritiae consuevit domiciliis exufare. 11. Non decet amare quarum pudor est nuptias affectare. 12. Verus amans alterius nisi suae coamantis ex affectu non cupit amplexus. 13. Amor raro consuevit durare vulgatus. 14. Facilis perceptio contemptibilem reddit amorem, difficilis eum parum facit haberi. 15. Omnis consuevit amans in coamantis aspectu pallescere. 16. In repentina coamantis visione, cor tremescit amantis. I7. Novus amor veterem compellit abire. 18. Probitas sola quemcumque dignum facit amore. 19. Si amor minuatur, cito deficit et raro convalescit. 20. Amorosus semper est timorosus. 21. Ex vera zelotypia affectus semper crescit amandi. 22. De coamante suspicione percepta zefus interea et affectus crescit amandi. 23. Minus dormit et edit quem amoris cogitatio vexat. 24. Quilibet amantis actus in coamantis cogitatione finitur. 25. Verus amans nihil beatum credit, nisi quod cogitat amanti placere. 26. Amor nihil posset amori denegare. 27. Amans coamantis solatiis satiari non potest. 28. Modica praesumptio cogit amantem de coamante suspicari sinistra. 29. Non solet amare quem nimia voluptatis abundantia vexat. 30. Verus amans assidua, sine intermissione, coamantis imagine detinetur. 31. Unam feminam nihil prohibet a duobus amari, et a duabus mulieribus unum. (Fol. 103.) [przypis autorski]

365. Pytanie (...) terminu VII — „Utrum inter coniugatos amor possit habere locum?” „Dicimus enim et stabilito tenore firmamus amorem non posse inter duos iugales suas extendere vires, nam amantes sibi invicem gratis omnia largiuntur, nullius necessitatis ratione cogente; iugales vero mutuis tenentur ex debito voluntatibus obedire et in nullo seipsos sibi ad invicem denegare... Hoc igitur nostrum iudicium, cum nimia moderatione prolatum, et aliarum quamplurium dominarum consilio roboratum, pro indubitabili vobis sit ac veritate constanti. Ab anno MCLXXIV, tertio calend. maii, indictione VII”. (Fol. 56.) Wyrok ten zgodny jest z pierwszym prawidłem kodeksu miłosnego: „Causa coniugii non est ab amore excusatio recta”. [przypis autorski]

366. Hic incipiunt (...) amoris — tu zaczynają się rozdziały O sztuce kochania i o wzgardzeniu miłością. [przypis tłumacza]

367. Incipit liber (...) subiungitur — rozpoczyna się księga O sztuce miłowania i o wzgardzeniu miłości, wydana i zebrana przez magistra Andrzeja, kapelana króla francuskiego, pisana dla Galteriusa, przyjaciela swego, żądnego wojowania w armii miłosnej. W tej księdze niewiastę wszelkiej rangi i stanu mężczyzna wszelakiego stopnia i rzemiosła do miłości uczenie zaprasza; w samym zaś końcu tej księgi traktuje się o wzgardzeniu miłością. [przypis tłumacza]

368. Tractatus amoris (...) Innocentii quarti — Traktat o miłości i o lekarstwie na miłość etc. [przypis tłumacza]

369. Erotica seu amatoria (...) — Erotica, czyli sztuka kochania, przez Andrzeja, kapelana królewskiego, ku uczczeniu przyjaciela swego Gualteriusa napisana, nigdy dotąd niewydana, ale często przez wielu pożądana etc. [przypis tłumacza]

370. Quid sit amor (...) fallente — 1. Co to jest miłość i skąd bierze swe miano. 2. Jaki jest skutek miłości. 3. Między jakimi osobami może istnieć miłość. 4. W jaki sposób miłość zyskać, zachować, w jaki sposób zwiększa się ona, maleje i kończy. 5. O oznakach wzajemnej miłości i co ma czynić jedno z kochanków, gdy mu drugie nie dochowa wiary. [przypis redakcyjny]

371. Sed si forte horum (...) finitur — Ale jeżeli cię przypadkiem przeraża niejasność tego dyskursu, podam ci jego streszczenie. Od najdawniejszych czasów istnieją w miłości cztery różne stopnie: Pierwszy polegający na daniu nadziei. Drugi na użyczeniu pocałunku. Trzeci na syceniu się uściskami. Czwarty na oddaniu całej osoby. [przypis redakcyjny]

372. Podejrzewam (...) przywdziać go aż wraz z suknią — Próby, ks. I, rozdz. XXI, O potędze wyobraźni. [przypis redakcyjny]

373. Gałąź salzburska — fragment ten, znaleziony w papierach pana Beyle, ogłoszono tu pierwszy raz. Tłumaczy on zjawisko krystalizacji i wyjaśnia pochodzenie tego słowa. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

374. lady like (ang.) — wzięcie wielkiej damy. [przypis redakcyjny]

375. wziąłem kartę (...) do zrozumienia — w wydaniu źródłowym opisowi temu towarzyszy rysunek. [przypis edytorski]

376. (...) bogactwo, stanowisko, formy — wszystko jest wręcz przeciwnie we Francji a we Włoszech. Na przykład bogactwo, urojenie, wychowanie skłaniają do miłości z tamtej strony Alp, oddalają