Palimpsest Powstanie - Radosław Wiśniewski (gdzie czytać książki online txt) 📖

ppłk Franciszek Rataj ps. „Paweł” (1894–1958) — uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i III powstania śląskiego, oficer służby stałej WP, w czasie okupacji związany najpierw z AK, a następnie z Narodową Organizacją Wojskową (NOW), w powstaniu walczył na Woli, pełniąc różne wysokie funkcje dowódcze, po wojnie w kraju. [przypis edytorski]

27. ppłk Mieczysław Sokołowski ps. „Grzymała” (1898–1944) — przed wojną oficer służby stałej, w 1939 roku w stopniu majora dowodził batalionem w 2 Pułku Piechoty KOP, w powstaniu dowódca Obwodu Ochota Armii Krajowej. Wobec ogromnej dysproporcji sił i uzbrojenia przebił się ze swoimi oddziałami do Lasów Chojnowskich z zamiarem powrotu do Warszawy po dozbrojeniu ze zrzutów broni. Nocą z 18 na 19 sierpnia poległ w walce w czasie próby przedarcia się do Wilanowa. [przypis edytorski]

28. Monopol Tytoniowy — Fabryka Wyrobów Tytoniowych Państwowego Monopolu Tytoniowego, utworzona w 1924 roku, w chwili wybuchu wojny mieściła się u zbiegu ulicy Kaliskiej i Grójeckiej. Z tego powodu ową powstańczą enklawę na Ochocie często określa się mianem „Reduty Kaliska”. [przypis edytorski]

29. „Karpaty” — Batalion „Karpaty” wchodził w skład Pułku AK „Baszta”. Dowodzony przez mjr Józefa Hofmana ps. „Majster” otrzymał zadanie opanowania 1 sierpnia toru wyścigów konnych na Służewcu. Natarcie nie powiodło się, a ocaleli żołnierze wycofali się do Lasów Kabackich. [przypis edytorski]

30. noc styczniowa — Chodzi oczywiście o noc wybuchu powstania styczniowego z 22 na 23 stycznia 1863 roku. [przypis edytorski]

31. Erich von dem Bach, właściwie Erich Julius Eberhard von Zelewski (1899–1972) — oficer SS, zbrodniarz wojenny, uczestniczył w zwalczaniu partyzantki antyniemieckiej na okupowanych terytoriach ZSRR, od 5 sierpnia 1944 roku dowódca oddziałów Waffen-SS, którym postawiono zadanie stłumienia powstania warszawskiego. 2 października 1944 podpisał układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie z delegatami Komendy Głównej AK. Po wojnie świadek oskarżenia w procesie norymberskim, nigdy nie odpowiedział za zbrodnie popełnione w Polsce i ZSRR. [przypis edytorski]

32. Aleppo, Homs, Mosulu — W latach 2011–2016 w czasie wojny domowej w Syrii miasta Aleppo i Homs były areną walk między wojskami rządowymi a siłami opozycji. W rezultacie oba miasta niemalże zrównano z ziemią. Opublikowane zdjęcia przedstawiające ich krajobraz po zakończeniu walk wywołały w Polsce komentarze porównujące skalę zniszczeń do tych zadanych Warszawie w latach 1944–45. Z kolei Mosul, opanowany w 2014 r. przez ekstremistów z tzw. Państwa Islamskiego, został odbity przez armię iracką po trwającej ponad 9 miesięcy operacji w latach 2016–2017. Również to miasto zostało mocno uszkodzone. [przypis edytorski]

33. Lao Che — Polski zespół muzyczny, w 2005 roku wydał album zatytułowany Powstanie Warszawskie. Teksty nagranych na nim piosenek poruszają w porządku chronologicznym tematykę najważniejszych wydarzeń i zagadnień powstańczych. [przypis edytorski]

34. odbicie zablokowanych punktów oporu w centrum miasta — Największą enklawą niemiecką odciętą w pierwszej fazie powstania była tzw. dzielnica rządowa, obejmująca tereny część Śródmieścia Północnego, w tym m.in. Ogród Saski i Krakowskie Przedmieście. Na jej terenie przebywali w chwili wybuchu powstania m.in. gen. Reiner Stahel i gubernator dystryktu warszawskiego, Ludwig Fischer. Powstańcy mimo wysiłków nie zdołali opanować dzielnicy rządowej, a niemiecka odsiecz nawiązała z nią łączność 7 sierpnia. [przypis edytorski]

35. gen. Heinz Reinefarth (1903–1979) — generał SS (SS-Gruppenfuhrer), w czasie powstania od 5 sierpnia dowódca improwizowanego zgrupowania policyjnego sprowadzonego z Kraju Warty, odpowiedzialny m.in. za egzekucje ludności cywilnej na Woli. Po wojnie mieszkał w RFN, gdzie pełnił funkcję burmistrza miasta Westerland. Nigdy nie poniósł konsekwencji swych zbrodni wojennych. [przypis edytorski]

36. brygada — Brygada Szturmowa SS „Dirlewanger” (SS-Sturmbrigade Dirlewanger), utworzona w 1940 jako pluton złożony z kłusowników, a z czasem stopniowo rozbudowywana, brała udział w wyjątkowo okrutnych represjach wobec ludności cywilnej na okupowanych terenach Polski i Białorusi. W Warszawie znalazła się 4 sierpnia 1944 roku. W tym czasie większość jej personelu stanowili zwolnieni z więzień i obozów mordercy, gwałciciele, podpalacze i włamywacze. Brygada Dirlewangera poniosła ciężkie straty w walce z Armią Krajową, a jej zapał bojowy i skuteczność były poddawane w wątpliwość przez samych Niemców. Dużą aktywność wykazała natomiast na polu represji wobec ludności cywilnej Warszawy, którą w sadystyczny sposób mordowano, gwałcono i ograbiano. [przypis edytorski]

37. Oskar Dirlewanger (1895–1945) — oficer SS (SS-Oberfuhrer), w 1935 roku skazany za gwałt na nieletniej, w powstaniu warszawskim dowodził brygadą swojego imienia (patrz przyp. 36), odpowiedzialny za liczne zbrodnie wojenne popełnione na ludności polskiej stolicy. Uczestniczył w tłumieniu powstania na Słowacji. Aresztowany przez Francuzów krótko po zakończeniu wojny, zginął najprawdopodobniej z ręki polskich strażników, którzy śmiertelnie go pobili. [przypis edytorski]

38. Brygady SS RONA — Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa, formacja kolaboracyjna w służbie niemieckiej złożona z Rosjan. Jej dowódcą był Waffen SS-Brigadefuhrer Bronisław Kamiński. W czasie powstania warszawskiego Brygada Szturmowa SS „RONA” stacjonowała do 26 sierpnia na Ochocie i w Śródmieściu, gdzie dopuściła się licznych zbrodni. Jej wartość bojowa była niewielka. Mimo to pod koniec 1944 r. Niemcy podjęli się rozbudowania jej do rozmiarów dywizji, czego jednak ostatecznie do końca wojny nie zdołano zrealizować. [przypis edytorski]

39. Von Vormann, Nikolaus von Vormann (1895–1959) — generał Wehrmachtu, brał udział w kampanii w Polsce i ZSRR, w okresie powstania warszawskiego dowódca 9. Armii, która broniła bezpośredniego przedpola polskiej stolicy na wschodnim brzegu Wisły. Podlegała mu część jednostek biorących udział w tłumieniu powstania. Po utracie Pragi odwołany 21 września 1944 r. ze stanowiska. [przypis edytorski]

40. Wanda Felicja Lurie (1911–1989) — pracownik służby zdrowia i nauczycielka, żona przemysłowca Bolesława Lurie, mieszkanka Woli, w czasie powstania cudem ocalała z egzekucji. [przypis edytorski]

41. RAF — Służyli oni w szeregach 148 i 178 dywizjonu Royal Air Force. [przypis edytorski]

42. Handley Page „Halifax” — czterosilnikowy ciężki bombowiec brytyjski produkowany w latach 1940–1946, wykorzystywany również jako samolot transportowy. [przypis edytorski]

43. Consolidated B-24 „Liberator” — czterosilnikowy ciężki bombowiec amerykański, produkcja w latach 1940-1945, wykorzystywany również jako samolot transportowy. [przypis edytorski]

44. SAAF (South African Air Force) — Południowoafrykańskie Siły Powietrzne. Z dostawami dla powstania warszawskiego latały dwa południowoafrykańskie dywizjony, 31 i 34. [przypis edytorski]

45. Generał Zbigniew Ścibor-Rylski ps. „Motyl” (1917–2018) — lotnik, uczestnik kampanii 1939 roku, oficer 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, w powstaniu warszawskim dowódca kompanii w batalionie „Czata 49”, po wojnie pozostał w kraju, zatajając przez długi czas swoją konspiracyjną przeszłość. [przypis edytorski]

46. pułkownik Adam Borkiewicz (1896–1958) — oficer służby stałej WP, historyk, członek Komendy Głównej AK, po wojnie szykanowany przez władze komunistyczne, autor pierwszej monografii powstania warszawskiego. [przypis edytorski]

47. batalion „Sokół” 27 Dywizji Piechoty AK — 27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK powstała w ramach Akcji „Burza” 15 stycznia 1944 roku na bazie oddziałów partyzanckich Okręgu Wołyń AK. Po mobilizacji osiągnęła maksymalny stan ok. 6500 ludzi. Współpracując z Armia Czerwoną, dywizja toczyła od lutego do lipca walki z UPA oraz z siłami niemieckimi. Rozbrojona przez Sowietów w dniach 25–26 lipca 1944 r. [przypis edytorski]

48. Kedyw — skrót od Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Była to utworzona w 1942 roku konspiracyjna formacja podporządkowana bezpośrednio Komendantowi Głównemu AK. Zajmowała się organizowaniem akcji zbrojnych i najbardziej niebezpiecznych aktów sabotażu i dywersji. W jej szeregach służyli najbardziej doświadczeni w walce konspiratorzy warszawscy. [przypis edytorski]

49. Józef Andrzej Szczepański ps. „Ziutek” (1922–1944) — harcerz, poeta, w powstaniu warszawskim żołnierz batalionu AK „Parasol”, zmarł z ran 10 września. [przypis edytorski]

50. Zgrupowanie „Radosław” — utworzona w 1944 roku formacja Armii Krajowej. W jej skład wchodzili głównie żołnierze Kedywu. Była to najlepiej wyszkolona i uzbrojona jednostka polska walcząca w powstaniu. Wsławiła się bohaterską obroną Woli w dniach 6–11 sierpnia, następnie walczyła na Starym Mieście i w Śródmieściu. [przypis edytorski]

51. polską kopię amerykańskiego Colta 1911 — o nazwie własnej „Vis” — Choć Vis był niewątpliwie wzorowany na Colcie 1911, nie można nazwać go dokładną kopią — polscy inżynierowie wprowadzili niewielkie modyfikacje. [przypis edytorski]

52. drugi (według innych relacji ten sam) — wpadł na słup transformatora i został przez Powstańców zdobyty, a później uruchomiony — Według niektórych źródeł mógł to być czołg typu PzKpfw IV lub PzKpfw V „Pantera”. [przypis edytorski]

53. „Hetzer” — Jagdpanzer 38(t), potocznie zwany „Hetzerem”, był produkowany przez Niemców w latach 1944-1945. Powstało ponad 2800 egzemplarzy tego udanego pojazdu. Dzięki niskiej sylwetce, silnej armacie kaliber 75 mm i pochyłemu pancerzowi doskonale nadawał się do ostrzeliwania z zasadzek nieprzyjacielskich czołgów. [przypis edytorski]

54. Zgrupowanie „Krybar” — zgrupowanie AK walczące w powstaniu od 5 sierpnia na Powiślu i w Śródmieściu. Dowódcą był kpt. Cyprian Odorkiewicz ps. „Krybar” — pseudonim pochodził z połączenia pierwszych liter imion jego córek, Krystyny i Barbary. 3 września Zgrupowanie „Krybar” połączono z oddziałami ewakuowanymi ze Starego Miasta i przemianowano na Grupę „Powiśle”. [przypis edytorski]

55. Tadeusz Gajcy ps. „Topór” (1922–1944) — poeta, żołnierz AK, w powstaniu walczył w Grupie „Ryszarda”, poległ 16 sierpnia. [przypis edytorski]

56. Krzysztof Kamil Baczyński ps. „Jan Bugaj” (1921–1944) — poeta, podharcmistrz Szarych Szeregów, żołnierz AK, w powstaniu żołnierz batalionu „Parasol”, poległ 4 sierpnia. [przypis edytorski]

57. czołg saperski Borgward IV — Sd.Kfz. 301 „Borgward IV” — niemiecki ciężki transporter materiałów wybuchowych, zdalnie detonowany przy pomocy radia, służył do wysadzania w powietrze nieprzyjacielskich umocnień. Wyprodukowano około 1200 pojazdów tego typu. W Warszawie walczył 302. Batalion Pancerny wyposażony w transportery tego typu. [przypis edytorski]

58. PAST-a — Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna mieściła się w pierwszym warszawskim wysokościowcu wzniesionym w latach 1906–1908 przy ulicy Zielnej 39. W powstaniu jeden z głównych punktów oporu niemieckiego w Śródmieściu Północnym, zdobyty ostatecznie przez żołnierzy polskich po ciężkich walkach w dniu 20 sierpnia 1944. [przypis edytorski]

59. major Alfons Kotowski ps. „Okoń” (1899–1944) — oficer służby stałej WP, uczestnik kampanii 1939 roku, później w ZWZ/AK, od 16 sierpnia 1944 roku dowodził Grupą „Kampinos” w stopniu majora. Partyzanci nie zdołali jednak w znaczący sposób odciążyć walczącej stolicy. W czasie odwrotu z Puszczy Kampinoskiej zgrupowanie zostało otoczone na skutek błędów mjr Kotowskiego, który poległ 29 września w niewyjaśnionych okolicznościach, niewykluczone, że z ręki swoich podwładnych. [przypis edytorski]

60. na boisku „Polonii” — Stadion „Polonii” mieści się przy ul. Konwiktorskiej 6. W nocy z 21 na 22 sierpnia na jego terenie walki toczyły bataliony „Zośka” i Czata 49. [przypis edytorski]

61. Kornel Ujejski (1823–1897) — poeta, przedstawiciel nurtu romantycznej twórczości inspirował się filozofią Andrzeja Towiańskiego i poruszał tematy religijno-etyczne. [przypis edytorski]

62. Zbigniew Jasiński ps. „Rudy” (1908–1984) — dziennikarz, poeta, żołnierz AK, autor słynnego wiersza Żądamy amunicji! uważanego za najpopularniejszy w czasie powstania, po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

63. ostatnia oznaka inicjatywy — Nie jest to do końca ścisłe. Jeszcze 2 września batalion „Miłosz” opanował szturmem gmach YMCA (Young Men’s Christian Association) przy ulicy Konopnickiej 6. [przypis edytorski]

64. Kielecki Korpus AK „Jodła” (2 i 7 Dywizja Piechoty AK oraz 75 i 25 Pułk piechoty) — Kielecki Korpus Armii Krajowej powstał 17 lipca 1944 roku. Jego dowódcą był płk Jan Zientarski ps. „Mieczysław”. [przypis edytorski]

65. Jan Piwnik ps. „Ponury” (1912–1944) — przed wojną służył w Policji Państwowej, uczestnik kampanii 1939 roku. W listopadzie 1941 roku zrzucony do Polski na spadochronie jako tzw. cichociemny, dowodził oddziałami partyzanckimi w Górach Świętokrzyskich i na Nowogródczyźnie. Wsławił się brawurowymi akcjami, popadając przy tym w konflikty z przełożonymi z AK. Poległ 16 czerwca 1944 roku w czasie walki z Niemcami pod wsią Jewłasze. [przypis edytorski]

66. Eugeniusz Kaszyński ps. „Nurt” (1909–1976) — cichociemny, od 1942 roku w okupowanym kraju, służył w Kedywie i w jednostkach partyzanckich. W 1944 roku dowódca batalionu w 2 Pułku Piechoty AK. Po wojnie na emigracji, zmarł w zapomnieniu w Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

67. PKWN i komunistom z Lublina — PKWN — Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Był to marionetkowy rząd złożony z podporządkowanych Stalinowi polskich komunistów. Swój manifest ogłosił 22 lipca 1944 roku w Lublinie. [przypis edytorski]

68. płk Jan Zientarski ps. „Mieczysław” (1894–1982) — oficer służby stałej WP, w kampanii 1939 roku dowódca piechoty dywizyjnej 10 DP, od 1942 inspektor Komendy Głównej AK na okręg radomsko-kielecki, od sierpnia do października 1944 roku dowódca Korpusu Kieleckiego AK, w latach 1946–1950 więziony przez władze komunistyczne. [przypis edytorski]

69. ppłk Wojciech Borzobohaty ps. „Wojan” (1908–1991) — oficer służby stałej artylerii WP, w konspiracji od 1939 roku, pełnił wysokie funkcje sztabowe w AK w Warszawie, w latach 1943–1944 szef sztabu komendanta Okręgu AK Radom-Kielce, od 1945 do 1953 roku więziony przez władze komunistyczne, w latach 1990–1991 prezes Światowego Związku Żołnierzy AK. [przypis edytorski]

70. mjr dypl. Bolesław Jackiewicz „Ryś” (1914-1982) — oficer służby stałej WP, cichociemny (zrzucony w kraju w kwietniu 1944 r.), oficer operacyjny sztabu Okręgu AK Radom-Kielce, w latach 1957–1961 poseł na sejm PRL. [przypis edytorski]

71. mjr Jan Górski „Faraon” — oficer służby stałej WP, uczestnik obrony Warszawy w 1939 r., od 1941 r. pełnił funkcję II zastępcy Szefa Oddziału II Wywiadu Komendy Okręgu AK Radom-Kielce, po wojnie pozostał w kraju. [przypis edytorski]