Żywot człowieka poczciwego - Mikołaj Rej (gdzie można za darmo czytać książki txt) 📖
Mamy przed sobą dzieło wielkiego gawędziarza, którym Mikołaj Rej niewątpliwie był. Zanim swoje opowieści zapisał, testował je zapewne na słuchaczach, pouczając ich i bawiąc. Widać to w jego stylu, w zdaniach łączących się w długie łańcuchy nieprzerwanych fraz, w nasyceniu pytaniami retorycznymi, ale też w szeregach wyliczeń, licznych powtórzeniach i zdrobnieniach: wszystko to miało przykuć uwagę odbiorców.
Żywot człowieka poczciwego, najobszerniejszy tekst spośród wchodzących w skład zbioru zatytułowanego Zwierciadło, to przykład renesansowej literatury parenetycznej, a wzorcem osobowym jest tu średnio zamożny szlachcic-ziemianin. Dzieło wydane na rok przed śmiercią autora, stanowi rodzaj testamentu Mikołaja Reja z Nagłowic; jest to zarazem testament promieniujący niezwykłym ciepłem, życzliwością do świata i ludzi oraz pogodą ducha.
Podział na trzy księgi pokrywa się z podziałem na trzy okresy życia ludzkiego: młodość, dojrzałość i starość. Wszystkie są potraktowane z uwagą, mającą na celu wskazanie drogi mądrości, umiaru, pobożności, ale i czerpania radości z życia we wszystkich jego odmianach i porach. Ze szczególną uwagą potraktowany został jednak końcowy okres życia ludzkiego: w ujęciu Reja starość to, metaforycznie rzecz ujmując, czas posilania się konfiturami z owoców tych drzew, które się własną ręką szczepiło za młodu. Droga człowieka poczciwego (tzn. godnego czci) prowadzi harmonijnie przez życie i pozwala równym krokiem przejść aż za jego kres, w zaświaty.
- Autor: Mikołaj Rej
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Żywot człowieka poczciwego - Mikołaj Rej (gdzie można za darmo czytać książki txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Mikołaj Rej
Iż w tych księgach jest wypisany trojaki wiek człowieka stanu poczciwego, to jest, młodość i wychowanie jego, potym średni wiek, sprawy także i postępki jego: a potym starość zaziembła, także też jako człowiek uczciwy ma się w nim zachować, a pobożnie a poczciwie czasów swych aż do zawołania swego używać, a gdy przyszło do tego średniego wieku, nie chciało mi się tego zaniechać, abych tu Wielmożności Twej wspomionąć nie miał, widząc, że prawie teraz na tym czasie stoisz, a zwłaszcza w ty czasy zamieszane, które się mało nie po wszem świecie i w naszej też Polszczce po części pojawiają, a blisko tego, iż już Pan zaczyna ony obietnice pojawiać, które ma okazać przed świętym przyściem swoim. Azaż już nie powstał brat na brata? Azaż się nie mieszają królestwa? Azaż nie jest uciśniona sprawiedliwość? Azaż nie rostą bluźnirstwa przeciwko Panu i przeciwko Kristusowi Jego? Azaż która rzeczpospolita na świecie w stateczności swej została, aby się zamieszać nie miała? Azaż już nie jest krwią niewinną okropion wszytek świat? A nie wiem, czego już inszego czekamy, jedno onej trąby, kiedy się nam każą porwać a zabieżeć drogę przychodzącemu Panu swemu382. A iż to znam, nie z pochlebstwa, bo mi tego nie potrzeba, ale i z własnego rozważenia, i z powieści ludzkich, iż W. Twoję Pan Bóg nie leda dary a upominki obdarzyć raczył, bo i daleko bywasz, i daleko patrzysz, i to wszytko widzisz i rozumiesz, co rycerski a poczciwy człowiek widzieć a rozumieć ma, i co krześcijańskiemu a cnotliwemu człowiekowi widzieć i rozumieć należy, przetom Cię tu wspomionął, aby rozważywszy wiek swój, na którym Cię Pan Bóg teraz prawie na wszytko i zdrowiem, i mocą, i rozumem, i dzielnością ozdobić raczył, abyś przepatrował rzeczy przyszłe, boć już ty, co przeminęły, mało się nam w co przygodzić mogą, tylko abychmy z nich uczciwe przykłady brali, a co było złe, abychmy się tego na potym przestrzegali, a przestrzegając poprawowali. Ale iż już idą podejrzane wieki jakieś, tu właśnie czasowi teraz W. Twojej przystoi, abyś i stan swój poczciwy tak uważać i miarkować raczył, i rzeczypospolitej tak zawikłanej, a snać ku gniewowi Pańskiemu nakłonionej, tak zabiegać raczył, jakoby się z ciebie ukazał on mąż, co o nim Dawid powiadał, który jako drzewo cedrowe kwitnie w domu Pańskim, a żadnemu wichrowi nie da się nie tylko wywrócić, ale i na stronę zakołysać. A tu dopiro okażesz i ozdobisz ono słowo Łaski, które z dawna nigdy nie próżnowało, jedno zawżdy służyło w wielkiej poczciwości i sobie a sławie swej, i Rzeczypospolitej. Bo acz cztąc ten wtóry wiek człowieka poczciwego, mało się o tym WW. nauczyć możesz, bo się tu maluje albo figuruje człowiek uczciwy żywota pomiernego, spokojnego i każda przystojność jego; ale że przychodzimy na takie czasy i na takie wieki, że takiego stanu człowiek tylko sobie dobry a pożyteczny być może, ale zawikłanym czasom mało, snać nam będzie po chwili więcej potrzeba ludzi rycerskich a niźli barnadynów, acz to jako Pan Bóg raczy, wszyscy na małej pieczy mamy, jeszcze się cieszymy omylnym pokojem doczesnym naszym, acz już i w tym pokoju barzo jakoś z drugich leci wełna, a płatniejszy u nas snać wykrętacz z wichrowatą główką niżli rycerski człowiek z buławą. A wszakoż niedługo czekać, iż sami na się narzekać musimy, żechmy zapomnieli onego wirszyka, co mędrzec mówi, iż: „To szczęśliwa rzeczpospolita, co czasu pokoju rozmyśla się na niepokój, a boi się trwogi”, bo już wszędy a wszędy oblany są krwią granice nasze, jedno nam Polakom jako prostakom Pan folgować raczy. A wszakoż już są znaki, iż już, jako prorok pisze, pociąga na nas łuku swego i strzałę nałożył, a pewnie ugodzić umie, gdzie jedno będzie raczył383. A przełom tu WW. zaniechać nie chciał w tym średnim wieku, abyś nie zaniechawał powołania swego, gdyż cię Pan Bóg et ad forum et ad corum powołać raczył, to jest, i do rady i do zwady, abyś temu swemu wiekowi darmo upływać dać nie raczył, gdyż widzisz czasy przyszłe, żeć o płatne384 idą, abyś się wżdy z daleka starał, czym by i Pan Bóg nad tymi czasy i nad tym wiekiem starożytnym był ucieszon, i sława ona starożytna domu i przezwiska swego sławna została, i Rzeczpospolita nasza wżdy też z tego jaką pamiątkę a pociechę brała. Co w tobie racz utwirdzić a ozdobić Bóg Ociec Syn i Duch Św., Bóg na wieki błogosławiony. Amen. Dan z Tyńca etc.
A gdyżechmy już odprawili pirwszy wiek człowieka młodego, to jest od narodzenia jego aż do średniego wieku jego, gdzie się już wypisała wszytka młodość jego, i wychowanie jego, i przyrodzenie jego, ćwiczenie, nauki i wszytki postępki jego, Już też pójdziemy do tego, jako gdy człowiek poczciwy już przydzie do wieku postanawniejszego385, to jest, do wieku średniego, któregożkolwiek stanu będzie, jako wiek on swój, i ony czasy swoje, aż do starości swojej, około siebie sprawować i stanowić ma, co by było i ku dobrej sławie jego, i ku poczciwości jego.
Bo acz są stany różne i na różne sprawy, urzędy i rozliczne postępki wedle sprawy świata tego dziwnie rozsadzone, a wszakoż już stan narodu pospolitego, tak mi się zda, iż jest właśnie na cztery części rozdzielony, to jest, stan małżeński, stan wdowi, stan dziewiczy, a czwarty stan bezzakonny386 a sobie wolny. A między tymi wszytkimi stany żaden się lepiej Panu Bogu nie podoba i żaden nie jest poczciwszy, tak ku pobożnemu żywotowi, jako też i ku innym sprawam świata tego, jako stan małżeński.
A tak gdy już pan młody przydzie do lat swych doskonalszych, to jest do lat wieku średniego, nie lza, jedno iż się już musi starać, kędy dalej swe koła toczyć ma, a jako się postanowić i umiarkować, jakoby już dalej żywot swój w poczciwym opatrzeniu a w pobożnym postanowieniu rządzić i sprawować miał. A postanowienie jego żadne poczciwsze, przystojniejsze ani pobożniejsze być nie może, jedno sobie wziąć żonkę poczciwą, a w bojaźni bożej wyćwiczoną. A w onej nadobnej społeczności starać się o to ze wszytkiej pilności, jakoby wżdy ony lata swe i lata dalsze, które go już dalej do kresu wiodą, tak wiódł, tak sprawował, jakoby wżdy w nich żywot swój stanowił ku czci Panu Bogu swemu i ku pociesze powinowatym swoim, a takeż i ku czci a ku sławie swojej, także jeśliby się do tego pozdarzył ku służbie Rzeczypospolitej i ojczyźnie swojej, a stąd i ku podparciu i ku porządkowi lepszemu dobrego mienia swego. Co się w żadnym innym stanie wszytko zawrzeć ani słusznie postanowić nie może, jedno w tym stanie, który się Panu Bogu podoba i któremu zawżdy hojne błogosławieństwo obiecuje, gdyż są nigdy nieomylne obietnice jego.
2. Jakim kształtem ma młody człek szukać ożenienia swegoA jeśliże już tak myśl swą z przejrzenia bożego postanowisz, tu się dopiro będzie pilno trzeba wyiskać387 a roztropnie uważać, jakiego towarzysza, i jakimi obyczajmi sobie go szukać i obierać masz. Bo wierz mi, iż tu już nie o rękaw idzie388, ale o całą suknię, bo to nie do jutra ma być, albowiem i w tym są dziwne rozmysły ludzkie. Jeden sobie szuka żony z wielkich stanów, nadziewając się z tego i powagi, i tytułów, i rozmnożenia jakiego domowi swemu dostać. Drugi zasię nie dba ni ocz389, jedno iż mu się co z miłości a z dobrej myśli tak bez wszego rozmysłu upodoba, to już wiedzie jako kozę za rogi. Drugi zasię nie dba ani o miłość, ani o powagę, ani o urodę, ani się żadnym obyczajom przypatrując, kiloby390 miała ze dwie wsi a w trzeciej połowicę, by też była i garbata, i żadna391, i głupia, tedy jednak będą powiedać, iż się barzo dobrze ożenił. Także też i dziewki gdy kto dawa za mąż, też się rzadko rozmyśla na obyczaje, na wychowanie, kiloby miał półczwarty wsi, tedy wnet powiedają, iż barzo dobrze szła, bo się mu jeszcze po macierzy392 we dwu wsiach dostanie. Ano dobrze powie, iż szła po macierzy, bo po roku nadalej, alić nasz pan buja po miasteczkach, a pani też do paniej matki na mięsopusty. A tak zda mi się, iż ci wszyscy nie prawie do celu dobiegli, co się tak ożeniają.
Bo ów, co się z wielkiego stanu ożenił, nie może być inaczej, aby wżdy staniku393 swego jako tako przyniewolić nie miał, bo już i więtszym kosztem, i w więtszej powadze, i w wietszej trudności onę miłościwą chować musi, niżli powinien wedle staniku swego. Już czyrwony rząd musi być na woźniki, a niedźwiedzie do kolan, a kobierce z kolebki wywieszaj z obu stron, a gałki aby się ze wszech stron błyszczały. Już dwie służbiste, a trzecia co by im kwokała394, a trzy bramy395 aby były na każdej. Już ściany obbić musi, już z półmiski kapusta. Przyjedzie gość, już go w więtszej cerymoniej chować musi, bo już musi być wino i z bożą męką malowana śklenica, i kasza ryżowa na wieczerzą, bo się już jeczmień dla paniej nie godzi. Przyjedzie zasię szwagier w kilkudziesiąt koni, to już na sześć mis zarębuj396, już wszytkim równo nalewaj, bo każdy będzie z lisim kołnierzem397, trudno będzie poznać, kie pan398. Drugim też do wsi obroki dawaj399, owsa dosypuj, że go ledwe gąsiętom kęs na wiosnę zostanie, i to w pudle gdzie pod dachem, aby go nie naleziono. Przyjedzie też zasię pan zięć do pana szwagra, alić konie w karczmie i z pachołki, przywitają go wżdy: „O witajże, panie zięciu, siądźże panie zięciu, nalejże też prze pana400 zięcia”. A na wieki nie spytają, jeśli jadł pan zięć albo gdzie konie stoją, że czasem nieborak zięć i na czczo się upije, i także i spać do brogu401 gdzie polezie. A konik, chartek, ptaszek, jeśli się co u pana zięcia przytrefi to już nie jego, pana szwagrowo, i już się tak każdemu wymawiać będzie.
Ów też zasię, co się z miłości ożeni, to też żadnym obyczajem długo w dobrym stanie trwać nie może, bo będą prędkie wymówki: „A nie wziąłem nic po tobie”. Także też zasię ona będzie powiedała: „A któż cię prosił, abyś mię był pojmował”. Bo powiedają: „Między głodnymi niedługo miłość trwa, a snać i leda mucha je czasem zwadzi”. A tam już ani gospodarstwo, ani żadna rzecz w dobrym postanowieniu być nie może. Olimpia, Aleksandra Wielkiego matka, gdy jej powiedziano o jednym dworzaninie zacnym Aleksandrowym, iż się także z miłości a nierozmyślnie ożenił, i z lekkiego stanu żonę pojął, powiedała, iż: „się ten tylko oczyma ożenił, ale by się był inszych zmysłów radził, podobno by mu były tego nie dopuściły402”.
Ów też zasię drugi, co się tylko na grzegorze403 albo na wasiłki rozmyślał, nie upatrując sobie ani urody, ani obyczajów, ani porządku żadnego, tam też sprawa dobra trudno ma długo być. Bo jako pani panu nadmierznie, a paniej też pan, bo to inaczej nie może być, jeśli obaczy, iż pan wichruje404, to już pójdą każdy w swą405. Pan do sąsiada zajedzie, to już tam trzy dni pije, do targu zajedzie, ledwie się czasem w tydzień wróci, a pani też do paniej matki albo też gdzie do sąsiady, a czasem się też przygodzi406, jako ona stara przypowieść, iż się mitręga407 między nimi zamnoży, pan się imie wójtowej a pani wójta, więc pan wlecze do wójtowej, a pani też nasypie pełen wór wójtowi, aż więc czasem i krup nie dostanie do kaszę na wieczerzą. A wójt powieda, iż się mitręga żywi. Ale bodaj zabit i z taką mitręgą, bo więtsza mitręga w dworze, kiedy już w pudle nie masz nic.
3. Równemu z równym ożenienie nalepszeAle jeśli jużeś tak na tym swą myśl postanowił, iż w tym poczciwym stanie chcesz żywot swój postanowić a staniku swego pomiernego, poważnego, statecznego, i bogobojnego użyć, szukajże sobie żonki staniku sobie równego, wychowania a ćwiczenia roztropnego, obyczajków nadobnych a wstydliwych, a pomocy408 wżdy jakiej jaka może być, bo powiedają, iż to są przysmaki do dobrego ożenienia, uroda, obyczaje, przyjaciele, a pomoc. A nie zawodźże się na wielkie trudności, na wielkie zgraje, na wielkie koszty, boć mało potym, iż bęben przed tobą kołace, a surma wrzeszczy, a chłopi się po płociech wieszają, ukazując sobie, gdzie tu pan młody jedzie. Bo znajdziesz u drugiego, co na tę przejeżdżkę a na przynosiny posagu mu nic nie zostanie i będzie długo sypiał aż do południa, bo go kurek409 żadny nie obudzi. Ale ty, nie rozmyślając się ani na żadne zbytnie miłości, ani na żadne powagi, ani na żadne spadki albo wielkie pomocy, gdyć się już w obyczajoch i w urodzie, i w poczciwych przyjaciołoch upodoba poczciwa dzieweczka, miejże ty Pana Boga dziewosłębem410, a anioły Jego swaty, a bez wszech wielkich zalotów uczyń powinności swej krześciańskiej dosyć, wziąwszy z sobą przyjaciela albo dwu, a to, co byś miał na bębny na surmy albo na opierzone swaty411 utracić, lepiej, iż tym sobie podpomożesz gospodarstwa swego. A tamci już Pan Bóg pozdarzy wedle obietnic swoich,
Uwagi (0)