Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang von Goethe (do biblioteki .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Cierpienia młodego Wertera autorstwa Johanna Wolfganga Goethego to jedno z najsłynniejszych dzieł preromantyzmu i okresu Sturm und Drang.
To powieść epistolarna, czyli napisana w formie serii listów, której głównym bohaterem jest Werter, nieszczęśliwie zakochany w Lotcie. Ukochana mężczyzny jest mężatką, jednak nie potrafi on zrezygnować z miłości wobec kobiety i ciągle utrzymuje z nią kontakt, a nawet zaprzyjaźnia się z jej mężem. Wewnętrzne rozterki ukazują jednak, w jak trudnej sytuacji znajduje się Werter i jak bardzo cierpi z powodu niespełnionej miłości.
Sytuacja Wertera do dziś jest wzorcowym przedstawieniem nieszczęśliwego uczucia, a tzw. bohater werteryczny stał się jednym z najbardziej charakterystycznych typów epoki. Ogromna popularność książki, wydanej w 1774 roku, spowodowała później zjawisko nazwane po latach „efektem Wertera”, związane z naśladowaniem zachowań tytułowego bohatera.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang von Goethe (do biblioteki .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
15 marca, a z panną B... widział się Werter pierwszy raz po tym zdarzeniu, jak z następnego listu wynika, dopiero 16 marca, nie mógł więc już w liście z 15 marca pomieścić szczegółów, o których rzekomo dopiero od niej się dowiedział. [przypis redakcyjny]
126. kabriolet (fr. cabriolet) — lekki dwukołowy jednokonny wózek. [przypis redakcyjny]
127. pieśń o gościnie Ulissesa u... świniopasa — Odyseja, Pieśń XIV, wiersz 72 i nast. [przypis redakcyjny]
128. rozumiemy się — por. list z 11 czerwca 1772. [przypis redakcyjny]
129. Post scriptum — list z 19 kwietnia stanowi dopisek do listu z 24 marca, który Werter wysłał dopiero 19 kwietnia. [przypis redakcyjny]
130. pieniędzy, o które... prosiłem — Werter musiał prosić matkę o pieniądze w liście, napisanym w czasie między 19 kwietnia a 24 marca. W liście tym oczywiście nie wspominał o swoich zamiarach. [przypis redakcyjny]
131. wędrówkę do miejsc rodzinnych — podobne wrażenia spotykamy także w I części Listów z Szwajcarii Goethego. [przypis redakcyjny]
132. niezmierzone morze — zob. Odyseja, Pieśń X, w. 195. [przypis redakcyjny]
133. nieskończona ziemia — bardzo częste u Homera wyrażenie. [przypis redakcyjny]
134. Por. list z 27 maja 1771. [przypis redakcyjny]
135. wówczas ona... — niedomówione: ...mogłaby się stać moją żoną. [przypis redakcyjny]
136. żółknieją — żółkną. [przypis edytorski]
137. A czymże jesteśmy my... oświeceni... — te myśli przypominają poglądy J. J. Rousseau. [przypis redakcyjny]
138. trzepota — trzepoce. [przypis edytorski]
139. czasu odwiedzin u... proboszcza — por. list z 1 lipca 1771. [przypis redakcyjny]
140. studiowanie kanonów — krytyczne badanie autentyczności poszczególnych ksiąg Pisma Św., czyli ksiąg kanonicznych. [przypis redakcyjny]
141. moralno–krytycznym reformowaniem chrześcijaństwa — chodzi o racjonalistyczną teologię, która z całym krytycyzmem bada księgi biblijne i podkreśla pierwiastki ludzkie w chrześcijaństwie. [przypis redakcyjny]
142. Lavater — Johann Kaspar Lavater uważał całe Pismo Św. za słowo Boże w dosłownym znaczeniu. Stanowisko to uwydatnił zwłaszcza w dziele Aussichten in die Ewigkeit. [przypis redakcyjny]
143. Benjamin Kennikot (1718–1783) — uczony hebraista angielski. Jego wydanie Starego Testamentu wyszło jednak dopiero w latach 1776–1780. [przypis redakcyjny]
144. Jan Salomon Semler (1725–1791) — teolog w Jenie. Główne jego dzieło nosi tytuł Abhandlung von freier Untersuchung des Kanons (1771–1775). [przypis redakcyjny]
145. Jan Dawid Michaelis — teolog w Getyndze, wydał tłumaczenie Pisma Św. Starego Testamentu z objaśnieniami. [przypis redakcyjny]
146. List ten charakteryzuje nastrój Pieśni Selmy Osjana. [przypis redakcyjny]
147. Fingala syn — Osjan. [przypis redakcyjny]
148. nieudałe — dziś popr.: nieudane. [przypis edytorski]
149. ci będą wokół niego... — cytat z Ewangelii (J 6:37 i 17:24) tłumaczy sobie Werter dowolnie w ten sposób, że i on jest przez Boga dla Syna Bożego wybrany. [przypis redakcyjny]
150. kielich... — „Ojcze mój, jeśli można, niechaj odejdzie ode mnie ten kielich” (Mt 26:39). [przypis redakcyjny]
151. pomiędzy być lub nie być — por. monolog Hamleta. W. Szekspir, Hamlet, Akt III, Scena 1. [przypis redakcyjny]
152. Boże mój,... czemuś mnie opuścił? — por. Mt 27:46. [przypis redakcyjny]
153. zwinąć niebiosy... — przypomina wyrażenie z Apokalipsy św. Jana (Ap 6:14) „A niebo odstąpiło jako księgi zwinione”. [przypis redakcyjny]
154. siadła do fortepianu — por. list z 16 lipca 1771. [przypis redakcyjny]
155. przysiągłem — złamanie tej przysięgi odpłaca Werter śmiercią. [przypis redakcyjny]
156. poety czasów dawnych — Werter ma na myśli pieśni Osjana, które pochodziły rzekomo z III wieku po Chrystusie. [przypis redakcyjny]
157. stąpię — stąpnę, postawię stopę. [przypis edytorski]
158. Stany Generalne — siedem prowincji holenderskich. [przypis redakcyjny]
159. łzy winorośli — wino. [przypis redakcyjny]
160. odwróciłeś ode mnie oblicze — por. Psalmy Dawidowe: „Nie zakrywajże oblicza twego od sługi swego, bom jest w utrapieniu”. (Ps. 69:17). [przypis redakcyjny]
161. Wróciłem ojcze mój! — por. przypowieść o synu marnotrawnym (Łk 15:11-32). [przypis redakcyjny]
162. przerwałem wędrówkę... — myśl o samobójstwie, która wracała już kilkakrotnie, tu krystalizuje się prawie w zamiar. Przed wykonaniem jej, pragnie jednak Werter uzasadnić ją sobie teoretycznie. Czyni to w tym liście, oraz w liście z 15 listopada. [przypis redakcyjny]
163. w obliczności — w obliczu; w obecności. [przypis edytorski]
164. Por. list z 16 lipca 1771. [przypis redakcyjny]
165. wnętrzny — dziś popr.: wewnętrzny. [przypis edytorski]
166. wyjechała — Albert i Lota mieszkali już wtedy w mieście. [przypis redakcyjny]
167. wiem o wielu innych rzeczach — a więc także o tym, że umiałby lepiej ocenić to szczęście, że ją posiada. [przypis redakcyjny]
168. nas obu — Werter utożsamia swój los z losem parobczaka. Już w liście z 4 września 1772 porównywał się z nim. [przypis redakcyjny]
169. śćmiło — zaćmiło. [przypis edytorski]
170. Czyż odczułem kiedy w duszy... — por. listy z 16 lipca 1774 i 24 listopada 1772. [przypis redakcyjny]
171. to rzecz postanowiona — myśl o samobójstwie, którą żywił Werter, jako niejasny zamiar, myśl, która przychodziła, niknęła i znowu wracała, przeradza się już teraz w zdecydowany zamiar, który tu po raz pierwszy Werter otwarcie wypowiada. [przypis redakcyjny]
172. oszyć — obszyć, zaszyć w pokrowce. [przypis edytorski]
173. zaczął czytać — następuje tu prawie dosłowne tłumaczenie pieśni Selmy Osjana. Pieśń Selmy tłumaczyli na język polski: Karpiński (urywki), Tymieniecki, Krasicki, Kniaźnin, Goszczyński. Konstanty Tyminiecki podaje treść tej pieśni w następujących słowach: „Co rok Bardowie zgromadzali się do zamku króla lub książęcia, przy którego znajdowali się boku, i tam swoje rytmy śpiewali. Król wybierał z pomiędzy nich te, które były godniejsze zachowania, i wpajano je dzieciom z najdokładniejszą pilnością, aby je tym sposobem przesłać potomności. Taka uroczystość dała Osjanowi powód i materię ułożenia poematu Pieśni Selmy, jakoby śpiewanych od rozmaitych bardów w Selmie, pałacu Fingala.” (Pisma Konstantego Tyminieckiego, Warszawa 1817, t.1, s. 49). W Pieśni Selmy powtarza Osjan pieśni dawnych bardów. Pieśń rozpada się na trzy części: W pierwszej Minona śpiewa o Salgarze i Kolmie, w drugiej bard Ulin oddaje żale Ryna i Alpina (o śmierci Morara), w trzeciej Armin opowiada tragiczną śmierć swych dzieci Arindala i Daury. [przypis redakcyjny]
174. Wezwanie gwiazdy wieczornej. [przypis redakcyjny]
175. na pustoci — na pustyni. [przypis edytorski]
176. twe rozkoszne włosy — gwiazda wieczorna odbija się w wodzie. [przypis redakcyjny]
177. Osjan — syn Fingala, król Selmy. [przypis redakcyjny]
178. Jawi mi się — następuje przedstawienie wizji. [przypis redakcyjny]
179. Lora — strumień w Morwenie, w okolicy Selmy (w północnej Szkocji). [przypis redakcyjny]
180. Fingal — ojciec Osjana, bohater narodowy podań galickich, żył w III w. przed Chrystusem. Jest on głównym bohaterem pieśni Osjana, występuje jako król Kaledończyków na wschodnio–północnym wybrzeżu Szkocji. [przypis redakcyjny]
181. bardowie — śpiewacy, a zarazem kapłani Celtów, śpiewali pieśni, przygrywając do nich na instrumencie podobnym do harfy. Po zdobyciu Galii przez Rzymian zachowali się tylko w Islandii, Walii i Szkocji. Bardowie tworzyli rodzaj zakonu, podzielonego na kilka stopni, podobnie, jak niemieccy „meistersänger”. W czasie wojny postępowali przed wojskiem, zachęcając je pieśniami do bitwy. W Szkocji zachowali się aż do XVIII wieku. [przypis redakcyjny]
182. Minona — siostra Morara, córka Tormana, śpiewa przed królem pieśni nieszczęśliwej Kolmy, płaczącej po stracie Salgara. [przypis redakcyjny]
183. Selma — siedziba królów Morwenu. [przypis redakcyjny]
184. swywolny — swawolny. [przypis edytorski]
185. Wynijdź — wyjdź. [przypis edytorski]
186. Ty — o Salgarze. [przypis redakcyjny]
187. on — o bracie. [przypis redakcyjny]
188. z przyjacioły — z przyjaciółmi. [przypis edytorski]
189. Tu kończy się pierwsza część Pieśni Selmy, a rozpoczyna część druga. [przypis redakcyjny]
190. płakały Kolmy — płakały z żalu nad losem Kolmy; charakterystyczna forma z dopełniaczem, służąca archaizacji tekstu. [przypis edytorski]
191. miecz Oskarowy — czyli Oskara, syna Osjana, a wnuka Fingala. [przypis redakcyjny]
192. by — niby. [przypis edytorski]
193. usiędzie — usiądzie. [przypis edytorski]
194. by strumień — niby strumień. [przypis edytorski]
195. toniach — w tym miejscu w tłumaczeniu Franciszka Mirandoli mówi się o „beztoniach” nocy; w słowie tym ujawniła się młodopolska maniera językowa, a ponieważ przy tym określenie to niewiele ma sensu, zostało zmienione na „tonie” nocy. [przypis edytorski]
196. nie miał innego syna — Morar, brat Minony, byt jedynym synem Tormana. [przypis redakcyjny]
197. znijdzie — zejdzie. [przypis edytorski]
198. Koniec części drugiej. Osjan opowiada teraz o rozmowie Armina z Karmorem, a następnie śpiewa pieśni Armina o stracie dzieci. [przypis redakcyjny]
199. Armin — władca Gormy. [przypis redakcyjny]
200. syna swojego — Arindala. [przypis redakcyjny]
201. Kolgar i Annira — dzieci Karmora. [przypis redakcyjny]
202. Daura — córka Armina. [przypis redakcyjny]
203. źrałe — dojrzałe. [przypis edytorski]
204. więdnienia — więdnięcia. [przypis edytorski]
205. po... pustoci — pustyni. [przypis edytorski]
206. Jest to początek pieśni Berrathon Osjana. W tłumaczeniu Brodzińskiego ustęp ten brzmi: „Czemu mię wiatry budzicie? / Krótko posłuży mi życie. / Już mię niebo deszczem rosi, / Niedługo wiatry nad zdrojem / Polecicie z liściem mojem, / A wędrowiec gdy usiędzie, / Rzuci okiem po tej skale, / Lecz daremnie patrzeć wszędzie. / Kwiatka wcale już nie będzie. (Kazimierz Brodziński, Pisma, Warszawa 1821, t. 1, str. 93). [przypis redakcyjny]
207. Słowa te... — oddziałały głęboko na Wertera, ponieważ odpowiadały jego zamysłom samobójczym. [przypis redakcyjny]
208. nazajutrz — we wtorek, dnia 22 grudnia. [przypis redakcyjny]
209. Por. list z 17 maja 1771. [przypis redakcyjny]
210. O tym szczególe wcześniej Werter nie wspominał. [przypis redakcyjny]
211. w świętym widzialnym znaku — w Komunii Św. [przypis redakcyjny]
212. Uprzedzam cię — tj. odchodzę wcześniej. [przypis edytorski]
213. w obliczności — w obliczu; w obecności. [przypis edytorski]
214. twoją matkę... — aluzja do rozmowy z Lotą, o której wspomina Werter w liście z 13. maja 1771. [przypis redakcyjny]
215. proszę, by mi pan pożyczył swych pistoletów — jak w wielu innych wypadkach, użył Goethe i tu niemal dosłownie motywu, jakiego mu dostarczyła samobójcza śmierć Wilhelma Jeruzalema. Goethe, który, doświadczywszy namiętnej, nieszczęśliwej miłości do Karoliny (Charlotty) Buff — narzeczonej, a następnie żony Kestnera, sam nosił się z myślą (raczej teoretyczną) o samobójstwie, był głęboko wstrząśnięty dowiedziawszy się o śmierci jednego ze swych znajomych z Garbenheim. Wrócił na miejsce wydarzeń, by zebrać starannie informacje o okolicznościach jego śmierci. Jeruzalem był młodzieńcem utalentowanym, a jego filozoficzna ogłada zyskała mu przyjaźń Lessinga. Studiował na uniwersytecie lipskim razem z Goethem, ale był samotnikiem zarówno podczas nauki, jak i później, w Wetzlarze. W jednej ze swych rozpraw filozoficznych bronił gestu samobójstwa w podobny sposób, jak czyni to Werter na kartach powieści. W utworze Goethego znalazły odbicie jego zatargi służbowe z przełożonym (por. przypis do listu z 17 lutego w II części), upokorzenia związane z pochodzeniem społecznym (jako nieszlachcic, został wyproszony z salonu hrabiego Bassenheim, ponieważ towarzystwo tam zgromadzone nie życzyło sobie przebywać razem z nim). On również kochał się nieszczęśliwie w cudzej żonie — sekretarza Herda, w którego domu zabroniono mu wreszcie bywać. Wszystkie te przykrości doprowadziły Wilhelma Jeruzalema do samobójstwa (30 X 1772 r. odebrał sobie życie strzałem z pistoletu pożyczonego od Kestnera). Można powiedzieć, że postać Wertera, dopóki siadywał pod lipą z tomem Homera w ręku i zażywał sielskich rozkoszy — stanowi odzwierciedlenie przeżyć samego Goethego w czasie pobytu w Wetzlarze i Garbenheim. Natomiast Werter „osjaniczny” posiada wiele rysów Jeruzalema. On również wysłał przed swą śmiercią otwarty bilecik do Kestnera następującej treści: »Czy mógłbym WPana prosić uprzejmie o pożyczenie pistoletów na podróż, którą zamierzam przedsięwziąć.« Wykorzystanie niemal bez zmian tego motywu jest przyczyną, że Werter, pisząc do Alberta, tytułuje go panem, jak Jeruzalem Kestnera, choć wiemy, że przedtem przemawiał do niego przez ty. [przypis redakcyjny]
216. nie poruszali tego tematu — por. uwagi autora do czytelnika w II części Cierpień młodego Wertera, bezpośrednio przed listem z 12 grudnia. [przypis redakcyjny]
217. hrabskim parku — por. list z 4 maja 1771. [przypis redakcyjny]
218. Wielki Wóz — najjaśniejsze
Darmowe książki «Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang von Goethe (do biblioteki .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)