Kuszenie świętego Antoniego - Gustaw Flaubert (nasza biblioteka TXT) 📖

class="annotation" id="annotation-311">311. Kery (mit. gr.) — boginie gwałtownej śmierci, pijące krew poległych. [przypis edytorski]

312. Furie (mit. rzym.) — boginie zemsty, odpowiedniki gr. Erynii. [przypis edytorski]

313. Amfitryta (mit. gr.) — jedna z najbardziej znanych boginek morskich, żona Posejdona. [przypis edytorski]

314. nereidy (mit. gr.) — nimfy morskie, córki boga morskiego Nereusa. [przypis edytorski]

315. Trzechset ludzi oparło się całej Azji — Spartanie w bitwie pod Termopilami przeciw armii króla perskiego. [przypis edytorski]

316. epikurejczycy — zwolennicy nauk filozofa Epikura, dla których najważniejsze było szczęście, upatrywane w przyjemności, korzystaniu z życia. [przypis edytorski]

317. Daira — tu: jedno z imion Persefony, córki Demeter porwanej przez Hadesa do podziemnej krainy. [przypis edytorski]

318. tyrs — laska zwieńczona szyszką, jaką dzierżył Dionizos i jego towarzyszki bachantki. [przypis edytorski]

319. Delos — gr. wyspa na M. Egejskim, miejsce narodzin boga Apolla i ośrodek jego kultu. [przypis edytorski]

320. Delfy — gr. miejscowość ze słynną świątynią i wyrocznią Apolla. [przypis edytorski]

321. cytara, właśc. kitara — staroż. grecki instrument muzyczny, odmiana liry. [przypis edytorski]

322. Feb (gr.: promienny) — przydomek Apolla. [przypis edytorski]

323. Telesfor (mit. gr.) — jeden z synów Asklepiosa (rzym. Eskulapa). [przypis edytorski]

324. Sosipolis (mit. gr.) — półbóg, zbawca i opiekun gr. miasta Elei. [przypis edytorski]

325. Britomartis (mit. gr.) — bogini czczona na Krecie. [przypis edytorski]

326. Eurynome (mit. gr.) — bogini z pokolenia tytanów, wg niektórych mitów panowała ze swym mężem Ofionem na Olimpie, zanim zostali pozbawieni tronów przez Kronosa i Reę. [przypis edytorski]

327. Kserkses (ok. 518–465 p.n.e.) — król perski, w 480 roku p.n.e. wyruszył z ogromną, wielonarodową armią na podbój Grecji. [przypis edytorski]

328. Zalmoksis a. Salmoksis (mit.) — bóg wojny, władca pozagrobowego królestwa poległych wojowników czczony przez trackie plemię Getów, żyjących nad dolnym Dunajem; wg Herodota był postacią historyczną, po śmierci otoczoną kultem. [przypis edytorski]

329. Artimpasa, popr.: Argimpasa (mit.) — imię, pod jakim wg Herodota Scytowie czcili Afrodytę niebiańską. [przypis edytorski]

330. Orsiloche (mit.) — bogini czczona na Chersonezie Taurydzkim (ob. płw. Krym), odpowiednik rzym. Diany. [przypis edytorski]

331. Thule — staroż. nazwa wyspy położonej na płn. od Wielkiej Brytanii; prawdopodobnie Islandia, Szetlandy a. wybrzeże Norwegii; stała się synonimem najdalszych północnych krańców świata. [przypis edytorski]

332. dworzec (daw.) — dwór. [przypis edytorski]

333. Etruria — kraina hist. w płn. Italii, zamieszkiwana przez lud Etrusków, którzy początkowo dominowali nad Rzymianami, a następnie zostali przez nich podporządkowani i wchłonięci. [przypis edytorski]

334. aesar — w jęz. etruskim: bóg. [przypis edytorski]

335. Kastur i Pulutuk (Pultuce) (mit.) — imiona, pod jakimi Etruskowie czcili greckich ubóstwionych herosów, bliźniaków Kastora i Polideukesa, przez Rzymian nazywanych Kastorem i Polluksem. [przypis edytorski]

336. Janus (mit.) — jeden z najważniejszych bogów staroitalskich czczony w staroż. Rzymie; bóstwo początku i końca, opiekun przejść, drzwi i bram, patron umów. [przypis edytorski]

337. Summanus (mit. rzym.) — bóg nocnych błyskawic, przeciwstawiany Jowiszowi, bogu błyskawic dziennych. [przypis edytorski]

338. Westa (mit. rzym.) — bogini ogniska domowego i państwowego; w jej świątyni na Forum Romanum podtrzymywano wieczny ogień, mający zapewniać bezpieczeństwo miasta; świątynia została zamknięta w r. 394 na rozkaz chrześcijańskiego cesarza Teodozjusza Wielkiego. [przypis edytorski]

339. Bellona (mit. rzym) — bogini wojny. [przypis edytorski]

340. Virbius (mit. rzym.) — bóg a. heros utożsamiany z Hippolytosem (Hipolitem), oskarżonym przez macochę Fedrę o gwałt i zabitym przez własne konie; na prośbę Artemidy został przywrócony do życia i ukryty w świętym dębowym gaju Artemidy w pobliżu italskiej wsi Nemi, zwanej też Arycją lub też poślubić Atenkę o imieniu Arycja. [przypis edytorski]

341. droga Salaryjska — via Salaria (łac. dosł.: droga solna), łączyła Rzym z Morzem Adriatyckim. [przypis edytorski]

342. most Sublicki — pont Sublicius, najstarszy, drewniany most Rzymu. [przypis edytorski]

343. Suburra (wł.), Subura (łac.) — zatłoczona dzielnica staroż. Rzymu zamieszkała przez biedotę, znana jako dzielnica rozpusty; położona pomiędzy płd. krańcem Wiminału a zach. stokami Eskwilinu. [przypis edytorski]

344. Libitina (mit. rzym.) — bogini śmierci, patronka obrzędów pogrzebowych. [przypis edytorski]

345. lemury (mit. rzym.) — niespokojne lub złośliwe duchy zmarłych. [przypis edytorski]

346. Terminus (mit. rzym.) — bóg opiekuńczy znaków granicznych, jego nazwa oznacza również sam znak, często wieńczony głową tego boga. [przypis edytorski]

347. Wertumnus (mit. rzym.) — bóg przemian, pór roku i dojrzewania plonów. [przypis edytorski]

348. sabiński — przym. od: Sabinowie, jedno z plemion zamieszkujących środkową Italię, z którym Rzymianie prowadzili liczne walki, w 290 p.n.e. całkowicie podbici. [przypis edytorski]

349. lary (mit. rzym.) — dusze zmarłych czczone jako bóstwa opiekuńcze domu; miały w domach kapliczki zw. lararium. [przypis edytorski]

350. atrium (łac.) — wewnętrzny dziedziniec lub centralne pomieszczenie w rzymskim domu. [przypis edytorski]

351. Feralia — rzym. święto ku czci duchów zmarłych przodków obchodzone 21 lutego. [przypis edytorski]

352. Crepitus — rzekomy rzymski bóg głośno puszczanych wiatrów. Legenda o nim powstała na podstawie chrześcijańskiej satyry z IV w., w której pojawiają się słowa: „inni (spośród Egipcjan) nauczają, że odgłos jelit (łac. crepitus ventris) powinien być uważany za boga”. Flaubert został powiadomiony przez znajomego, iż taki bóg w rzeczywistości nie istniał, jednak postanowił go pozostawić. [przypis edytorski]

353. sromać się (daw.) — zastydzać się. [przypis edytorski]

354. Arystofanes (446–385 p.n.e.) — gr. komediopisarz, posługujący się rubasznym humorem; w Chmurach grzmot porównany jest z niebiańskim puszczaniem wiatrów. [przypis edytorski]

355. Klaudiusz Druzus, właśc. Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus (10 p.n.e.–54 n.e.) — historyk, cesarz rzymski. [przypis edytorski]

356. latiklaw (z łac.) — tu: tunica laticlavia, noszona przez senatorów szata zdobiona szerokim purpurowym pasem (laticlavem), biegnącym od ramienia w dół i z powrotem, będącym oznaką ich urzędu. [przypis edytorski]

357. żołądek pana ziemi wyzwalał się z hukiem (...) świat się dowiadywał, że Cezar jest po obiedzie — w dziele Swetoniusza (Boski Klaudiusz 32) znajduje się plotka, jakoby Klaudiusz zamierzał wydać zarządzenie zezwalające na głośne puszczanie wiatrów podczas uczty, dowiedziawszy się o chorobie osoby, która się przed tym powstrzymywała. [przypis edytorski]

358. wielbłąd (...) puszczony na pole kukurydzy (fr. dromadaire qui est lâché dans un champ de maïs) — kukurydza została sprowadzona z Ameryki setki lat po czasach św. Antoniego. [przypis edytorski]

359. nard (z gr.) — nazwa pachnących części wielu gatunków roślin; także: olejek eteryczny otrzymywany z nich. [przypis edytorski]

360. świątynia moja w gruzy upadła... — w roku 70 n.e. podczas wojny żydowskiej przeciw Rzymianom. [przypis edytorski]

361. słuchać harmonii planet — wg poglądów pitagorejczyków orbity poruszających się ciał niebieskich pozostawały ze sobą w takich samych prostych stosunkach liczbowych jak dźwięki muzyki; koncepcja ta była popularna od starożytności aż do czasów Keplera (XVII w.), lecz na ogół harmonii sfer nie rozumiano dosłownie, jako słyszalnych dźwięków. [przypis edytorski]

362. Antychton (z gr.: Przeciw-Ziemia) — hipotetyczne ciało niebieskie, jakie wg poglądów Filolaosa miało znajdować się zawsze po przeciwnej stronie ognia centralnego niż Ziemia, symetrycznie obiegając centrum świata. [przypis edytorski]

363. Filolaos (ok. 470–ok. 399 p.n.e.) — gr. filozof pitagorejski, twórca koncepcji wszechświata, wg której w centrum znajduje się ogień, dokoła którego krąży Ziemia z hipotetyczną Przeciwziemią, dalej zaś rozmieszczone są Księżyc, Słońce, planety i gwiazdy stałe. [przypis edytorski]

364. z wielkimi wodami ponad kryształowym sklepieniem — por. Rdz 1:6; 7:10 i in. [przypis edytorski]

365. Jowisza z czterema satelitami — Jowisz posiada kilkadziesiąt satelitów; cztery największe odkrył Galileusz, piąty został odkryty w 1892, po napisaniu utworu. [przypis edytorski]

366. Ammon z Nitrii (zm. ok. 350) — ascetyczny pustelnik egip., święty chrześcijański. [przypis edytorski]

367. Saul (ok. XI w. p.n.e.) — biblijny pierwszy król Izraela; jego śmierć opisuje 1Sm 31:3–4. [przypis edytorski]

368. Razias, właśc. Razis — postać biblijna (2Mch 14:37–46). [przypis edytorski]

369. Pelagia z Antiochii (III w.) — męczennica i święta chrześcijańska. [przypis edytorski]

370. Domnina z Aleppo i dwie jej córki — męczenniczki chrześcijańskie, zginęły w r. 310; uciekając przed żołnierzami, rzuciły się do rzeki i utonęły; wg Euzebusza pochodziły z Antiochii. [przypis edytorski]

371. dziewice Miletu dusiły się sznurem — opowieść z Plutarcha O cnotach kobiet. [przypis edytorski]

372. Hegezjasz z Cyreny (IV–III w. p.n.e.) — gr. filozof, uczeń Arystypa, bliski cynizmowi; nauczał, że szczęście jest niemożliwe do osiągnięcia, więc główny cel życia stanowi unikanie cierpienia i smutku; z tego powodu samobójstwo uważał za lepsze od życia w cierpieniu. [przypis edytorski]

373. lupanar — dom publiczny, od łac. lupa: prostytutka. [przypis edytorski]

374. Herostrates — szewc, który w 356 p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

375. Rakotis — wioska egipska w miejscu, gdzie Aleksander Wielki założył Aleksandrię; stała się egipską dzielnicą miasta. [przypis edytorski]

376. Sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; tu połączony z wizerunkiem odmiennej istoty: sfinksa egipskiego z królewskim nakryciem głowy w postaci chusty w pasy. [przypis edytorski]

377. Chimera (mit. gr.) — ziejący ogniem potwór z głową lwa, ciałem kozy i ogonem węża. [przypis edytorski]

378. Lars Porsenna — etruski król miasta Kluzjum, ok. 508 p.n.e. najechał Rzym. [przypis edytorski]

379. orychalk (gr. dosł.: górska miedź) — metal wzmiankowany w kilku staroż. źródłach; w opisie Atlantydy (Platon, Kritias) występuje jako najcenniejszy po złocie. [przypis edytorski]

380. Astomi — legendarny lud nieposiadający ust i odżywiający się zapachami; mieli mieszkać u źródeł Gangesu. [przypis edytorski]

381. Blemiowie — tu: legendarny lud bezgłowych, z oczyma i ustami umieszczonymi na piersi; mieli mieszkać w Etiopii. [przypis edytorski]

382. Sciapodzi a. Monopodzi — legendarny lud istot mających tylko jedną, wielką stopę na zakończeniu jedynej nogi, wyrastającej im centralnie z tułowia; mieli mieszkać w Indiach i Etiopii. [przypis edytorski]

383. Sadhuzag (mit.) — legendarne zwierzę średniowieczne symbolizujące pychę: wielki jeleń o głowie kozła z porożem o wielu odgałęzieniach. [przypis edytorski]

384. martichoras, częściej: mantykora — legendarny potwór perski mający ciało czerwonego lwa i ludzką głowę z trzema rzędami zębów; opisywany przez staroż. autorów greckich. [przypis edytorski]

385. katoblepas — legendarne zwierzę z Etiopii, o ciele bawołu i głowie dzika, z głową zawsze zwróconą ku ziemi; opisywane przez Pliniusza. [przypis edytorski]

386. bazyliszek — legendarne stworzenie wykluwające się z jaja złożonego przez koguta, przypominało węża lub jaszczurkę; wg Pliniusza żył na pustyni. [przypis edytorski]

387. pelazgijski — przym. od nazwy ludu Pelazgów, przed przybyciem Greków zamieszkujących Grecję i wyspy na Morzu Egejskim, wg niektórych mitów gr. zniszczonych w zesłanym przez bogów potopie. [przypis edytorski]

388. mandragora — roślina o korzeniu przypominającym sylwetkę człowieka; używana jako lek i amulet, była obiektem legend o jej nadzwyczajnych własnościach, m.in. krzyku, jaki wydaje podczas wyciągania z ziemi. [przypis edytorski]

389. korzeń Baaras — korzeń rośliny rosnącej w dolinie Baaras, wg Józefa Flawiusza mający demoniczne własności. [przypis edytorski]