Pamiętnik morski - Zbigniew Uniłowski (polska biblioteka TXT) 📖
Pamiętnik morski Zbigniewa Uniłowskiego wydany został nakładem J. Przeworskiego w Warszawie w roku 1937. Był to drugi już, po wydanej rok wcześniej książce Żyto w dżungli, plon rocznej wyprawy młodego pisarza do Ameryki Południowej. Umożliwiło mu ją stypendium polskiego ministerstwa spraw zagranicznych. O ile pierwszą książkę Uniłowski poświęcił wrażeniom z pobytu w Brazylii (1934–1935), o tyle zapis pięciotygodniowej trasy powrotnej przez Atlantyk do Europy stał się tematem Pamiętnika morskiego. Na towarowym okręcie fińskim „Orient” wyruszył 19 czerwca 1935 roku z Buenos Aires, aby dobić do Gdyni 27 lipca.
Niezwykła, egzotyczna podróż? Raczej wyzwanie, by psychicznie przetrwać. Na ograniczonej przestrzeni okrętu pasażer toczy codzienny bój z własnymi nastrojami i nerwicami. Zmienna pogoda, upał i burze oraz drobne, ale tutaj niezwykle ważne zdarzenia, jak kłótnie ze współpasażerem, tworzą swoisty klimat - egzystencjalnej groteski. Trochę w nim dostojewszczyzny, a trochę może inspiracji onirycznym opowiadaniem Gombrowicza Zdarzenia na brygu Banbury (1933). Rolę podróżnika, którego obowiązkiem powinno być podziwianie egzotycznych krajobrazów i rejestrowanie realiów mijanych miejsc, Uniłowski traktuje obcesowo - i całe szczęście, bo dzięki temu powstał utwór uczciwy i autentyczny. W stylu, który był marką Uniłowskiego, a w którym nie ma żadnej pozy, tylko szczere wyznanie: na tym południowym oceanie nudzę się i męczę, choć czasem zobaczę coś, co mnie zachwyci.
Pamiętnik morski został przez prasę literacką dobrze przyjęty, zapewne dlatego, że Żyto w dżungli oswoiło ją już ze stylem krnąbrnego podróżnika i nie wywołał już tak kąśliwych komentarzy i pouczeń jak poprzednia książka. Niektórzy utyskiwali, że młody autor „wyczerpał się w geście zanegowania”, ale ton większości recenzji był przychylny. Jerzy Andrzejewski określił utwór jako „interesujący dokument psychologiczny”, w którym współgrają dwie sprzeczne cechy: naturalizm i poetyckość. Zdaniem Bolesława Farona, znawcy twórczości Uniłowskiego, autor Pamiętnika… „obserwatorem jest bezlitosnym - nie pastelowe barwy obowiązują w tym obrazie, lecz ostry, zbliżony nieraz do karykatury i groteski, rysunek”.
- Autor: Zbigniew Uniłowski
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pamiętnik morski - Zbigniew Uniłowski (polska biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Zbigniew Uniłowski
— No, panie Zbyszku! Ulżę panu trochę, mogę zagrać!
— Wybaczy pan, ale wprost nie mam ochoty.
Mówię to i groza mnie chwyta, że ten człowiek się obrazi i jedyna rozrywka pójdzie w diabły.
— A, nie! To jeszcze lepiej — odpowiada pan De z tłumionym zażenowaniem.
Trudno, zdaje się, że przeholowałem. Pośród kilku książek mam historię Polski Wacława Sobieskiego12. Otóż to, przynajmniej nauczę się czegoś. Zaczyna się od tego, jakeśmy to przywędrowali na te nasze ziemie. Lektura, trzeba sobie powiedzieć od razu, dość przymusowa. Ale wołają na obiad. Dzisiaj ja zabieram głos. Mówię o Czudach13... jak to Czudowie... to przecież dzisiejsi Finowie! Tak... Ale kapitan niewiele wie o tych dawnych czasach, woli lżejszy temat. Lepiej go przemilczmy. Po obiedzie myślę, jakby tu załagodzić sprawę tych kart. Ale widzę, że pan De zabiera się do jakiejś pracy serio; wytaszczył maszynę, papier, kalkę, czarny i czerwony ołówek. Gumę do wycierania też ma. Co też on będzie robił! Pisarz, literat nie jest... może pamiętniki? Nie patrzy na mnie, raz tylko powiedział:
— Pozwoli pan, że zajmę tę połowę stołu?
— Pewnie — mówię.
I ja siadam do pisania. Ale tu wyłania się taka kwestia: po prostu nie można pisać we dwóch jednocześnie. Trzask okropny. On jakoś pisze, ale ja po prostu nie mogę! Więc robię wymowne pauzy, chrząkam, zamyślam się... i takie świetne pomysły przychodzą mi do głowy. Zerkam, co on pisze: jakiś tytuł i czerwone litery. Hałaśliwie zamykam maszynę i odchodzę. Na pokładzie — no, cóż? Okręt, prawda... morze... pokład... Zabieram się do czytania: dwaj pielgrzymi Rzepisze...
Budzi mnie steward, żeby pójść na kolację. No tak, po prostu pan De jest opanowany, dojrzały mężczyzna, nie potrafi się nudzić, umie sobie wynaleźć zajęcie, porozmawiać. Na przykład teraz konwersuje po angielsku z kaptanem; mówią o radiu, o swoich dzieciach... Kapitan ma syna i dwie córki, pan De nie ma syna, tylko same dwie córki. Już, wspaniały temat! Ale to są dwaj ojcowie, a ja co? Wymieniają się — prawda — spostrzeżeniami na temat przywar i zalet swych dzieci, tak na przykład trzynastoletni syn kapitana uderzył kiedyś młodszą o dwa lata siostrzyczkę. „Dlaczego ją bijesz? Przecież to kobieta” — pyta ojciec. „Wszystkie razy, jakie bym jej zadał, nie oczyszczą jej duszy z wad tego obrzydliwego gatunku, jakim są kobiety” — odpowiada chłopiec. No tak, fakt ten pozwala się domyślać pewnych skłonności u małoletniego. A oni się z tego śmieją, powiadają, że to młody mężczyzna w nim się budzi. Ale i ta rozmowa się kończy.
Idę odprawiać swój spacer. Gdzieś tam drga żółte światełko płynącego okrętu. Jest coś z przykrej obojętności w tym jedynym światełku; znaku, że jeszcze jedno podobne życie płynie razem czy też mija nas. A może jest to statek pasażerski, w takim razie to życie nie jest podobne. Tam piją, tańczą, po nocach kochają się w kabinach... Dość już się zgrzałem, do łóżka! W tym łóżku, czytając znów historię mojego kraju, odkrywam niesłychaną aktualność pewnych fragmentów dotyczących wszelkich naszych sojuszów z Niemcami. O, już pierwszą zdradę mam... będę liczył, ile też razy nas wykiwały Szwaby... przed tą zdradą, która teraz nastąpi, po tej naszej nowej przyjaźni z nimi... No zobaczymy! A teraz spać...
Wobec tego, co się tu dzieje, nie odczuwam najmniejszego strachu, bo każdy człowiek, znoszący dobrze podróż morską, czuje się na okręcie bardzo pewnie. Równie dobrze się czuje na łódce ratunkowej, już po zatonięciu okrętu, a także obgryzając nogę zarżniętego towarzysza. Ale mnie to przesadne kołysanie się okrętu z tymi wszystkimi dodatkami, jak wycie wichru, zalewanie przez fale pokładu, ustawiczne pobrzękiwanie przeróżnych naczyń — po prostu trochę denerwuje. Spacerować nie mogę, bo wyglądam wtedy jak gdybym tańczył taniec brzucha. I to wszystko dzieje się w słońcu pod lazurowym niebem. Jakież zajęcie mam sobie wynaleźć o tak niespokojnym czasie? Pan De, blady i posępny, z trudem łowi palcami klawisze swojej maszyny. Pisze jakąś beletrystykę, bo często zaczyna od nowego wiersza i stawia akapity — pewnie dialogi układa.
Biorę pudełko z wycinkami i wysypuję je na swojej połowie stołu. Grzebiąc w nich, myślę, że rzeczywiście trudno by było ułożyć z tego jakąś całość, a całość jest pokazana na pudełku: kolorowy obraz przedstawiający okręt na morzu w czasie burzy. Wycinanki są po jednej stronie w różnych barwach, po drugiej szara tektura, na tych szarych stronach zauważyłem jakieś nikłe znaczki. Tak, pan De jest u mnie teraz dziecko, bez zmysłu orientacji. Wycinanki są numerowane, po prostu trzeba je po kolei dopasowywać.
— Wie pan co, podejmuję się w ciągu dnia dzisiejszego ułożyć całą tę historię — mówię do pana De.
— Nie uczyni pan tego, bo to wymaga mozolnego studiowania i cierpliwości.
— No, zobaczy pan, dziś będą gotowe.
— Ja bym się tego w żadnym razie nie podjął.
Pogrążyłem się w tej pracy. Nawet z numerkami idzie trudno. Nuży mnie to trochę i co czas pewien wychodzę na pokład. Tuż nad wodą fruwają ryby, podobne do jaskółek. Nareszcie jakieś życie zaczyna się na tym morzu, bo po odpłynięciu od brazylijskich brzegów panowała martwota — tam przynajmniej mewy kręciły się wokół okrętu. Przeleci sobie taka rybka ze sto metrów i ginie nagle w morzu. Ale i to mnie już nie bawi, wtaczam się do jadalni-salonu (czort wie, jak to nazwać!) i siadam do wycinanek.
— Ryby latające widziałem — mówię do pana De.
— A, widać wjechaliśmy w ciepłą strefę.
— Tak, widać, żeśmy wjechali, ale ciekaw też jestem, czy te ryby są jadalne?
— No, panie! Wyśmienite są wprost!
— Jadł pan kiedy?
— Nie próbowałem, panie, ale cóż to — mniejsze od śledzia; gdzież by tam jakie niedobre się pomieściło!
— Aha, tak — powiadam.
Poszedłem na dziób, tam rozebrałem się do naga i leżałem na słońcu z godzinę. Myśli mam nijakie; nie jestem szczęśliwy i nie cierpię. Tak muszą się czuć zwierzęta. Słońce już mnie przyprażyło dość ostro, więc biegnę do łazienki i tam z pół godziny moczę się w wannie, w morskiej wodzie. A choćby i w grudniu węgiel roznosić — byle w kraju. Gwiżdżę na ryby, na „roztocz szmaragdową”, na bajdewindy14 i sztormy! Huśta mnie w tej wannie jak karpia w szafliku na żydowskiej furze. Ciekaw jestem, kiedy ten „Orient” tak się bujnie, że już się więcej nie podniesie? Bo to już męczy, ten ciągły lęk, że się w coś łbem wyrżnie! I tak ciągle, do obiadu steward podniósł listwy wokół stołu, żeby naczynia nie pospadały. Z kapitanem rozmawia się o codziennych sprawach. Po obiedzie ślęczę nad wycinankami. W jadalni jest cicho, ale przesuwające się obrazki na ścianach, jakieś skrzypy — wszystko to trochę irytuje. O piątej steward wnosi kawę, przy tej kawie staram się trochę pogawędzić z panem De, ale nic ciekawego nie mamy sobie do powiedzenia. Już taka atmosfera. Tuż przed kolacją przedstawiam mu złożony już obrazek z wycinanek. Jest okręt i burza na morzu. Widzę, że mu to imponuje. Jeszcze coś sprawdza palcami, wygniata, w końcu mówi:
— To świadczy, że posiada pan smykałkę do tych rzeczy.
I nic więcej! Wieczorem przyczajone koty skaczą co chwila za rybami, które przyciągane światłem, wpadają na pokład. W końcu objedzone drapieżniki już nawet nie reagują na nowe ofiary.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
Jest jakby cichy, tajny kontakt słońca z morzem. Wszystkie tanie metafory złych poetów, jak „słońce pieści fale”, „słońce przegląda się w lazurowej tani” i podobne określenia, mieszczą się w tym kontakcie. Ta jedyność tych dwóch — morza i słońca — dręczy brakiem szerszego tematu. Bo prostu nic tu się nie dzieje; sama uroda. To nie dla mnie. Znów wyleguję się nago na dziobie. Słońce grzeje, wiatr chłodzi. Z brodą opartą na rękach wpatruję się w dół, w morze. Czasem tuż sprzed dzioba wypryśnie kilkanaście ryb i wachlarzem puszczają się w swój niedaleki lot. I po atrakcji. Nagle czuję, że plecy mam oparzane i po kąpieli zaczyna się ból, męka. Dziś zdaję sobie sprawę, że przecież już wczoraj było bardzo gorąco, a dziś ociekam potem. Mam na sobie tylko spodnie i koszulę, ale ciąży mi to jak pierzyna. W naszej kabinie i w jadalni warczą wentylatory. Koty leżą z wywieszonymi językami, nieskore do figlów. Okręt za to nic nie uspokoił się, to samo co i wczoraj. Do obiadu steward podał karafkę kwasu z lodówki. Jest to smaczne, bo zimne. Jemy niewiele. Staram się trochę pisać, bo pan De przerwał swoją pracę i mam spokój, ale każde słowo odkleja się pod palcami, więc kładę się plecami do góry, i tak się czas wlecze. Aż tu nagle pod wieczór zaczyna siepać deszcz i chociaż upał przestał dokuczać, ale za to jakiś ekstrakt smutku ulokował się we mnie i począł dręczyć aż do mdłości. Nie mogę czytać tego Sobieskiego; czegoś mi za bardzo świątobliwy, ale co do Niemców ma rację. Ułożyłem swoje zwłoki w skrzynce, tam się obijam aż do ciężkiego, dusznego snu.
Cisza i skwar. Na okręcie pustawo, czasem mignie człowiek. Na śródokręciu obok naszych drzwi stoi beczułka z kwasem, ale już widać ludzie się opili, bo nie przychodzą. Po raz drugi wychodzę z wanny. Ten nasz okręt to jak śliwka w knedlu, który znów pływa we wrzątku. Bo rzeczywiście niebo na krańcach tak się dziwnie łączy z morzem, zagęszczone od gorąca powietrze zmniejsza przestrzeń, że aż ciasnawo. Te koty powłaziły w różne dziury — wyglądają jak puszyste zatyczki w szparach. W jadalni chwytam pana De na układaniu wycinanek. Na mój widok odsuwa stos tekturek i mówi:
— Też, ciekaw jestem, kto to wymyślił... zajęcie dla jakiegoś skończonego melancholika!
— No to może w karty zagramy — proponuję.
— O, nie!
Dał mi rewanż — przykro.
Gwiżdżę lekko i odchodzę. Siadam na jakimś pobrzeżu po ciernistej stronie i zerkam tu i ówdzie, czy aby czego nie zobaczę. Ale ruch mały. Z kuchni wyszli dwaj kucharze, obaj biali, w okrągłych czapeczkach, pulchni i rumiani chłopcy. Jeden obciera fartuchem pot z czoła, drugi pali papieroska i przeciąga się. Raptem z tyłu wychynął z luku i wlazł między nich czarny, usmolony palacz, także w fartuchu i czapeczce, tylko na czarno. Palacz chwilę pogawędził z nimi, poszedł napić się kwasu, jeszcze troszkę postał i znikł w czeluściach okrętu. I dwaj kucharze też zgodnie poszli do kuchni. Na widowni ukazała się teraz stara kotka, obwąchała szereg przedmiotów, spojrzała na mnie lekceważąco i wyciągnęła się pod progiem kuchni. Potem ja przeszedłem kilka metrów i z góry spojrzałem na tylny pokład. Półnadzy Ukraińcy siedzieli w komplecie i palili.
— Gorąco wam, co? — zawołałem.
— Tak jak i wam, panie — odpowiedział popryszczony.
No, to są impertynenci, już nie będę więcej z nimi rozmawiał. Poszedłem do łazienki i puściłem wodę do wanny. Po kąpieli przymusowo zasiadłem do pracy i ze dwie godziny ślęczałem nad maszyną. Potem był obiad, po obiedzie kładłem się, znów wstawałem, tak do zmierzchu. Myślę sobie, jakie to ja życie tu właściwie prowadzę? Może by jaki sport zacząć uprawiać. Tak przecież dalej nie może być, bo jeszcze mnie co napadnie i wskoczę do morza. Na lądzie tak sobie nieraz myślałem: żeby tak można całe życie przepodróżować na jakimś spokojnym okręcie, żyć jak poganin, rozkoszować się słońcem, cudnymi widokami, nie myśleć o szarych sprawach codzienności. Ładna historia! — „całe życie!” Już trzeba być jakimś wyjątkowym leniuchem, niedołęgą i łatwym samolubem, aby móc wytrzymać dłużej i rozkoszować się taką wegetacją. Swoją drogą wieczór dzisiejszy jest uroczy. Na niebie gęsto od gwiazd, smugi na nim srebrnawe. Daleko, tuż nad morzem, tkwi księżyc jak krwawy przecinek. Chłodny wietrzyk myszkuje po pokładzie. Niby spokój i błogość, a właściwie chciałoby się wyjść z okrętu i pójść, gdzie oczy poniosą.
Zauważam na morzu nędzne światełko, podobne do tego, jakie się widzi w odległej chatce, i to zimową porą. Odwracam się do kapitana, który akurat był zajęty pakowaniem kota do worka, co też to jest
Uwagi (0)