Wesele - Henryk Sienkiewicz (książki czytanie .TXT) 📖

19. Harmodios (530–514 p.n.e.), Arystogiton (550–514 p.n.e.) — tyranobójcy; zabójcy tyrana Aten, Hipparcha, w r. 514 p.n.e.; Harmodios zginął podczas zamachu, Arystogiton został stracony przez brata Hipparcha, nowego tyrana, Hippiasza; powód zamachu był osobisty, ale zamachowcy stali się symbolem walki z tyranią i obrony swobód demokratycznych, a lud ateński uczcił ich pomnikiem na agorze w Atenach. [przypis edytorski]

20. liktor — niższy funkcjonariusz rzym.; liktorzy stanowili osobistą ochronę początkowo króla rzymskiego, potem cesarzy i wyższych urzędników państwowych (przypisana liczba liktorów odpowiadała wadze stanowiska, np. cesarzowi towarzyszyło 24 liktorów, konsulowi 12, pretorowi 6), przed którymi szli, niosąc na lewym ramieniu jako symbol władzy nad życiem wiązki rózeg (fasces) związanych czerwonym rzemieniem, z wetkniętym w nie toporem; liktorzy brali udział w wykonywaniu wyroków śmierci. [przypis edytorski]

21. Evoe saboi Dionisos (gr.) — bądź pozdrowiony, boski Dionizosie. [przypis edytorski]

22. bachantki (mit. gr.) — nimfy tworzące wraz z satyrami i sylenami orszak Dionizosa (Bachusa), także: czcicielki Dionizosa; ich inna nazwa: menady, oznacza „szalejące”, ponieważ misteria dionizyjskie cechowało nieokiełznanie tańców i pieśni. [przypis edytorski]

23. potomek Deukaliona — człowiek. [przypis edytorski]

24. triumwir — jeden z trzech rządzących na mocy umowy triumwiratu; Marek Antoniusz współrządził wraz z Oktawianem i Lepidem. [przypis edytorski]

25. Partenon — świątynia Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), jeden z centralnych budynków na Akropolu w Atenach, zbudowana w l. 447–432 p.n.e. w stylu doryckim. [przypis edytorski]

26. Eumenes II — król Pergamu (państwo w Azji Mniejszej) w l. 197–159 p.n.e., sojusznik Rzymu w wojnach z królem Syrii Antiochem III Wielkim oraz z Macedonią; na mocy układu z państwem rzymskim sprawował władzę a. patronat nad wieloma miastami greckimi; miłośnik kultury helleńskiej, opiekun sztuk, mecenas, fundator licznych budowli, również poza Pergamonem, np. wzniósł u podnóża Akropolu w Atenach wielki portyk łączący wzgórze z teatrem Dionizosa. [przypis edytorski]

27. Okeanos (mit. gr.) — rzeka opływająca tarczę świata; pierwotny bóg wszelkich wód, patronujący rzekom i źródłom. [przypis edytorski]

28. lakońska wymowa — sposób wysłowienia właściwy mieszkańcom Lakonii, tj. Spartanom, wyjątkowo zwięzły i treściwy; por. przym. lakoniczny. [przypis edytorski]

29. mury, które niegdyś łączyły Pireus z naszym miastem — Pireus, port morski oddalony 8 km od Aten został połączony w l. 461–457 p.n.e. z miastem tzw. Długimi Murami przez Peryklesa, który kontynuował fortyfikację rozpoczętą przez Temistoklesa; po wojnie peloponeskiej w r. 404 p.n.e. Spartanie spalili Pireus i zburzyli mury. [przypis edytorski]

30. Helios (mit. gr.) — bóg słońca. [przypis edytorski]

31. zali (daw.) — czyż, czy. [przypis edytorski]

32. Oktawia (ok. 66–11 p.n.e.) — siostra Oktawiana, żona Antoniusza w l. 40–32 p.n.e.; małżeństwo było przypieczętowaniem porozumienia między dwoma triumwirami. [przypis edytorski]

33. legat — w staroż. Rzymie: wysłannik, przedstawiciel, ambasador a. dowódca wojsk wyznaczony przez władzę zwierzchnią; legatowi towarzyszyło trzech liktorów; tu: adiutant wodza. [przypis edytorski]

34. Partowie — lud zamieszkujący tereny na płd. od Morza Kaspijskiego (zach. część staroż. Wielkiego Iranu, którego część płn.-wsch. stanowiła Scytia), tworzący od ok. 238 p.n.e. do 226 n.e. państwo, z którym Rzym prowadził wojny od I w. p.n.e. do III w. n.e.; Marek Antoniusz dwukrotnie, w roku 36 i 33 p.n.e. podejmował nieudane wyprawy w celu podbicia państwa Partów. [przypis edytorski]

35. archont-basileus — archont, który przewodniczył obrzędom religijnym i zajmował się sprawami religii i kultu. [przypis edytorski]

36. Panatenaje — najstarsze i najważniejsze święto w Atenach, upamiętniające narodziny bogini Ateny i obchodzone w miesiącu hekatombaion (przypadającym mniej więcej w tym czasie, co w dzisiejszym kalendarzu lipiec), który był pierwszym miesiącem roku oraz miesiącem wyboru nowych władz w polis. [przypis edytorski]

37. efeb — młodzieniec grecki w wieku 18–20 lat, odbywający służbę wojskową; synonim chłopięcej piękności. [przypis edytorski]

38. tyrs — laska zwieńczona szyszką, jaką dzierżył Dionizos i jego towarzyszki bachantki (menady). [przypis edytorski]

39. agora — rynek; centralny plac w miastach greckich, na którym koncentrowało się życie polityczne (dysputy, obchody świąt) oraz handel; dziś słowo odmienne: na agorze. [przypis edytorski]

40. Eubea — wyspa u wybrzeży Attyki i Beocji. [przypis edytorski]

41. Eleusis — miasto w Attyce; tu odbywały się misteria eleuzyńskie na cześć bogini urodzajów Demeter. [przypis edytorski]

42. Megara — miasto na Przesmyku Korynckim. [przypis edytorski]

43. Ilissus a. Ilissos — rzeka opływająca Ateny od płd. [przypis edytorski]

44. Sokrates (ok. 470–399 p.n.e.) — filozof grecki, nauczyciel Platona; obywatel ateński, walczył w wojnie peloponeskiej; nie pozostawił po sobie pism, a informacje o jego poglądach i życiu zawierają dzieła Platona i Ksenofonta; jest autorem powiedzenia „wiem, że nic nie wiem”; jako filozof uważał się za poszukiwacza prawdy, której obiektywne istnienie zakładał, w swojej działalności stosował metodę elenktyczną (tj. badającą, zbijającą), zaczepiając swoich rozmówców i pytając o rzeczy oczywiste (np. o istotę wykonywanego przez nich zawodu), a następnie zbijając ich argumenty a. doprowadzając ich tok myślenia do absurdu; druga metoda, majeutyczna („położnicza”) miała doprowadzić do „narodzenia się” wiedzy, tj. wydobycia jej z rozmówcy; głosił intelektualizm etyczny, tj. przekonanie, że prawdziwa wiedza o tym, jak należy postępować, koniecznie prowadzi do sprawiedliwości i cnoty w działaniu (złe czyny są skutkiem niewiedzy czy głupoty), a to z kolei stanowi warunek dobra i szczęścia; cieszył się wielką popularnością wśród młodzieży, ale też budził niechęć np. tych, którzy poczuli się w rozmowie z nim ośmieszeni; ostatecznie został oskarżony przed archontem basileusem o bezbożność i deprawowanie młodzieży, uznany przez sąd winnym i skazany na śmierć; świadomie poddał się wszelkim zastosowanym przeciw niemu prawom i procedurom, choć dowodził swojej niewinności przed sądem (por. Platon, Obrona Sokratesa), umieszczony w więzieniu nie skorzystał z możliwości ucieczki, zmarł w wyniku wypicia przeznaczonej mu trucizny, tocząc z uczniami dyskusję o nieśmiertelności duszy (por. Platon, Fedon). [przypis edytorski]

45. chiton — w staroż. Grecji podstawowy strój codzienny: szata lniana a. wełniana z dwóch prostokątów zszytych po bokach i spinanych na ramionach (tworzyły się w ten sposób krótkie rękawy), długa do kostek (ch. joński) lub krótka do połowy ud (ch. dorycki), niekiedy przewiązywana w pasie a. przez kobiety pod biustem. [przypis edytorski]

46. Styks (mit. gr.) — główna rzeka w Hadesie, wypływająca z Oceanu; na Styks składano uroczyste przysięgi. [przypis edytorski]

47. Hades (mit. gr.) — królestwo podziemne, kraina zmarłych. [przypis edytorski]