Sprawiedliwie - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka polska txt) 📖
Janek Winciorek, główny bohater opowiadania, ucieka z więzienia do rodzinnej wsi. Został skazany na trzyletni areszt za to, że pobił rządcę — a uczynił to w obronie honoru swojej ukochanej Nastki.
Podczas powrotu na wieś zostaje postrzelony przez strażników i ostatkiem sił dociera w rodzinne strony. Jego przybycie przysporzy jednak wielu kłopotów mieszkańcom wsi…
Władysław Stanisław Reymont to jeden z najważniejszych pisarzy młodopolskich, przedstawiciel realizmu i naturalizmu, prozaik, nowelista. W 1924 roku został nagrodzony literacką Nagrodą Nobla za powieść Chłopi. Utwór Sprawiedliwie został wydany w 1899 roku, a niektórzy historycy literatury uważają, że opowiadanie miało być wstępem do nagrodzonego dzieła autora.
- Autor: Władysław Stanisław Reymont
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Sprawiedliwie - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka polska txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Władysław Stanisław Reymont
— Tak się to mówi, a trzyma on z panami, nie z nami.
— Przecież zmówiły się, coby narodu nie puszczać!
— A pewnie, że tak jest. A co to, tyla ludzi wyjdzie, ani kto robić, ani podatków płacić, ani do wojska iść.
— Strach im jest, że same ostaną, i przez to odmawiają.
— A że w Brazylii nijakich podatków nie ma, że rekruta nie bierą, że każdy jest sobie panem, to wierzta, bo urzędnik wam to mówi!
— A ziemi tyle, co człowiek ino zobaczy.
— Jeszcze i pieniędzy na zagospodarowanie.
— I sifkartę196 na drogę za darmo.
— Pisał Antek Jadamów, że lasy okrutne, a wszystko la naszego narodu.
— A dlaczego tam tak ciągną naszych?
— Nie wiecie, dlaczego? Urzędnik wam to powie dokumentnie, w powiecie tak mówiły panowie, a to cesarz brazylijski197 rozgniewał się na swych ludzi, że to katoliki nie są dobre i czarne na gębie kiejby garnki żelazne, to zawołał największego urzędnika i powiada mu: Już mi się przykrzy patrzeć na tych smoluchów, bo to ani grontu uprawiać dobrze nie uprawiają, ani nic, to trza ich wypędzić w góry; a sprowadź mi polski naród, że to najlepsze chłopy i słyszę, grontu u siebie mają mało, chrześcijany to są dobre, słyszę... Z tego poszło wszystko, to jest prawda! — zakończył poważnie, a małe, chytre, lisie oczki jego biegały po twarzach jak błyskawice.
A że to jeść im się już chciało i baby poszły naprzód, zaczęli się rozchodzić.
Winciorkowa szła w gromadzie i pilnie słuchała wszystkiego, wzdychała głęboko i raz po raz spoglądała na wieś, na lasy otaczające ciemną ramą, na pola zieleniejące, na rozkwitłe sady, na niebo tak czyste i niebieskie, jak na tym obrazie w kościele, na te słupy dymów niebieskich, które podnosiły się znad chałup i szły prosto w niebo, na ten lud cały rozgwarzony, różnobarwny, który szedł przed nią drogą; żal dziwny i jeszcze dziwniejszy strach ją ogarniał z wolna i przenikał dygotaniem. Ale znów te rozmowy chłopów, te olśniewające, słodkie obietnice gruntów, lasów, swobody — chwytały ją mocno za serce i tak rozjaśniały duszę, tak rozpalały, że gotowa była jechać chociażby natychmiast.
Przed karczmą, która stała wprost jej domu, tylko wepchnięta w głąb nieco, na skręcie bocznej drogi do dworu stał strażnik z kilku chłopami.
Winciorkowa zobaczyła go natychmiast i śpiesznie podążała do domu.
Sołtys ją dogonił przed progiem samym.
— Wiecie... rządca powiedział wczoraj w kancelarii, że żeby nie wiem co, to choćby sam złapie Jaśka, a wy tu... — szepnął cicho.
— A strażniki wiedzą, że... że?
— We wsi całej już ano wiedzą, że jest u was!
Weszli do wnętrza domu.
— Słyszeliście, co to ludzie mówią o tej Brazylii? — zagadnął po chwili.
— Słyszałam, słyszałam! A bo to wiem, jak jest! Nie wiada kiej para, a kiej wiara.
— Hale! hale! Jedno tylko miarkuję, że tam Jaśkowi byłoby przezpiecznie198.
— Nie ma co, że inaczej już zrobić nie można, nie ma co!
— A z gruntem? — zapytał i oczy mu rozbłysły chciwością.
— A choćby i sprzedam! — odrzekła z determinacją.
— Kto to kupi, tyle chcą sprzedać, że nikt nie chce! — powiedział chytrze.
— A choćby i za pół darmo, to sprzedam. A przecie mój grunt dobry, w jednym polu, a jest i łąka, i chałupa przecież nie ostatnia, i stodółka prawie jest nowa. Grunt doprawiony jak się patrzy...
— Ho! ho! Wiadomo, żeście najlepsza gospodyni na wsi, co prawda, to prawda.
Nie odpowiedziała, poszła do komory i wyniosła stamtąd w garści pieniądze.
— Moiściewy! weźcie to... żeby się ano nie dowiedziały... — prosiła cicho.
— Już ja to wszystko urychtuję... — Podniósł się i obciągał kapotę, a na odchodnym rzekł: — Jak wychorzeje, to zaraz jedźta! Panu Bogu oddaję... A z gruntem się nie śpieszcie i nie mówcie o tym nikomu.
— To się wie, zaraz by się domiarkowali199.
— I tak się już chłopy odgrażają, bo rządca powiedział, że całą wieś zaskarży, jako200 Jaśka wszyscy przechowują.
— Żeby on Boga przy skonaniu nie oglądał za naszą krzywdę! — zawołała namiętnie.
— Jakbyście potrzebowali kuniecznie, to ja bym kupił... nie dla siebie, bo człowiek grosza przy duszy nie ma, ale mówił mi Adam z Zacharek, coby mu się obejrzeć za gruntem dla syna, że to go żeni...
— Przyjdźcie którego dnia, to se pomówimy...
— To jest sześć morgów z łąką?
— Sześć morgów pola, a morga łąki.
— Statki201 gospodarskie macie jakie?
— Są wszystkie i prawie nowe, ale to już osobno byśmy się godzili...
— A grunt w tabeli nie stoi202? — zagadnął już z progu.
— Nie, bo to mój nieboszczyk dostali jeszcze dawniej...
— Zostańcie z Bogiem!
Podali sobie ręce i sołtys wyszedł głęboko uradowany tą pewnością, że grunt kupi za byle co, dawno on już miał na niego ochotę.
Stara zajrzała pod jabłonki do Jaśka i zakrzątnęła się około obiadu, bo Tekla siedziała w swojej stancji i co chwila wpadała z okrzykiem:
— A zobaczcie no, bo ledwie już dycha!
Jakoż dziecko jej ledwie dychało — dusił je krup203...
Nie zajmowała się nim wielce Winciorkowa; a bo to miała mało swoich zmartwień, a potem cóż by mu pomogła, kiedy już ostatnią parą piskało!...
Ugotowała obiad i zaniosła go chłopakowi do ogródka.
Jasiek szybko powracał do zdrowia; lekarstwa księże, wiosna, no i młodość zwyciężyły w końcu chorobę; chodzić jeszcze nie mógł, jeszcze go czasem w piersiach okrutnie bolało, ale już rumieńce zaczynały grać pod wybielałą skórą twarzy i modre oczy patrzyły coraz weselej.
Leżał na pierzynach, pod kwitnącymi jabłonkami, które pachnącym baldachimem z kwiatów osłaniały go od słońca.
— Spałeś se? — zapytała, siadając przy nim.
— Gdzie tam! Dzwonienie słychać było, tom zmówił pacierz jeden i drugi, a potem, że to tak pszczoły brzęczą na kwiatach, że tak pachnie, tom leżał i czekał na was, matko... — Wziął się do jedzenia.
— Dobrze ci, co?
— Dobrze, matulu, dobrze!
— Bok cię nie bolał?
— Nie, matko! O! dzwonią już na nieszpory204.
Przymilkli oboje, bo po świegotliwym śpiewie sygnaturki ozwały się wielkie dzwony i biły tak potężnie, aż ziemia drżała i kwiaty jabłoni zaczęły opadać jak różowe motyle na Jaśkową głowę i trawę zieloną...
— Jasiek!
Podniósł zasłuchane oczy.
— Wiedzą, że tutaj jesteś!
Gwałtownie rzucił się na pierzynach.
— Połóż się, nie bojaj się, nie dam ja cię, synku, nie.
Czarną, spracowaną ręką gładziła po jego twarzy i oczach, opowiadając mu o wszystkim, co słyszała w kościele i co powiedział jej sołtys.
— Ścierwy! Zapłaciłbym dobrze! Niech mnie ino wydadzą! — szeptał, zaciskając pięście i grożąc nimi wsi.
— Cicho, dziecko, cicho, pojedziemy se. — I opowiedziała mu, jako już dawno, jak tylko przyszedł do niej, świtała w niej myśl, aby sprzedać grunt, chałupę, dobytek cały i wynieść się do tej Brazylii.
— Dobrze, matko, sprzedajcie wszystko, na wasze imię jest gospodarka, sprzedajcie i pojedziemy. A niechta te wszystkie przepadną, kiej człowiek poczciwy żyć nie może tutaj. Zabijaki ino same, a okpisy, a oszukańce, a judasze. Jakby tylko najprędzej, matko! najprędzej! — wołał energicznie, twarz mu rozbłysła nadzieją innego, lepszego i wolnego życia.
— Dobrze, chłopaku! Pójdę na wieś, to się przewiem205 pomiędzy ludźmi abo i w karczmie rzeknę jakie słowo o gruncie, co powiedzą ludzie na to...
— A sołtysowi nie sprzedajcie, to judasz najgorszy z całej wsi. Okpi was i jeszcze mnie wyda, żółtek ten zapowietrzony, a oczy to ma kiej u wilka...
— Leż se tu spokojnie, mów pacierz, a ja pójdę.
Jasiek pozostał sam w ogródku.
Nie mógł uleżeć spokojnie, różne myśli, różne przypuszczenia tak nim owładnęły, że kręcił się wciąż na posłaniu. Ten plan matki olśnił go i tak pociągał, że chciałby już, zaraz, w tej chwili rzucić wszystko i jechać w ten wielki świat. Uciec od tej strasznej myśli, która go wciąż prześladowała, że musi wrócić do więzienia, że musi odsiedzieć swoje... O, bo wiedział dobrze, że prędzej czy później odnajdą go i wezmą. I tak mu było dziwno nieraz, że tak spokojnie leży już sześć tygodni u matki, że nikt go nie szukał!
To znów leżał spokojnie, patrzył w niebo prześwitujące pomiędzy kwiatami jabłoni i nasłuchiwał głosów wsi...
Jak mu się dusza rwała do tej szerokiej ulicy obstawionej domami, do tych pól, które widział niewyraźnie przez gęste, wyplecione łoziną206 płoty ogródka, do ludzi znajomych, do kościoła, do pastwisk nad rzeką, gdzie tyle lat szczęśliwych przebiegał za bydłem, do karczmy, do Nastki wreszcie... ale to ostatnie imię wyrzucał z pamięci, chmurniał nagle i posępnym wzrokiem patrzył w bujną zieleń pokrzyw, co zieloną ścianą przysłaniały płoty — i zmógłszy się nasłuchiwał i wyobrażał sobie, jak to idzie już środkiem drogi, jak ludzie stają, aby go powitać, jak to okna się otwierają i wyglądają nimi kobiety, a zza węgłów207 wychylają się czerwone twarze dziewuch... a wszyscy zapraszają do siebie... wysuwają ławki przed dom... częstują... a pytają... a cieszą się, że powrócił... że już zdrowy... a pomstują na rządcę, przez którego siedział... Nie, nie wejdzie nigdzie, nie... obaczy tylko wszystkich... pogada... rozpyta to i owo... i zaprosi parobków abo i gospodarzy do karczmy na poczęstunek... na przywitanie... Muzykę sprowadzą... dziewuchy przylecą i dalejże... wesele będzie a uciecha... siedzą jak na odpuście...
Uśmiechał się do tych obrazów, przeżywał je wszystkie, pił rozkosz całym sercem... ale przyszło mu na pamięć to, co matka powtarzała za sołtysem.
— Wydałyby mnie! — jęknął cicho, blednąc śmiertelnie. — Wydałyby? — pytał jakby siebie. — Juści, żeby wydały... juści... Już ja bym wam zapłacił za to, żeby wasze dzieci jeszcze popamiętały... — szepnął złowrogo.
Ale że się zmęczył myśleniem, wziął książkę od nabożeństwa, otworzył tam, gdzie było założone różańcem, i wodząc palcem po literach, żeby widzieć lepiej, półgłosem odmawiał nieszpory208.
Słońce przygrzewało poczciwie; przez różowe kwiaty lało się dziwnie słodkie, rozpylone światło i drgało złotymi plamami po młodej trawie i po Jaśka twarzy, i włosach jasnych. Przeogromna cisza leżała w powietrzu, tam wysoko nad jabłoniami, gdzie tylko na tle błękitu przemykały jaskółki, a czasem ciągnęły sznurem kaczki dzikie...
Pod strzechą domu świergotały wróble, a małe, omszone szaro gąsięta przenosiły się z miejsca na miejsce pod wodzą dwóch gęsi i gąsiora, który wciąż syczał i gonił kury po ogródku lub doskakiwał do maciory z prosiętami, która tak energicznie czochała się209 o jabłonie, że listki kwiatów niby deszcz różowy spływały na trawę.
Rzeczka płynęła tuż za płotem i oddzielając ich dom od wsi, bulgotała monotonnie.
Było tak cicho, tak ciepło, tak dobrze...
Jasiek przestał się modlić i leżał jakby utopiony w słodkiej szczęśliwości tego dnia majowego. Patrzył poprzez rozchwiane nieco girlandy kwiatów, patrzył daleko w niebieski błękit; patrzył i zapomniał o świecie całym. Wiatr miękki, słodki, pieszczotliwy obwiewał mu twarz i chwiał nad nim ukwieconymi gałęziami, pochylał ku niemu zielone łodygi chwastów, a jemu pierś rozszerzała się radością głęboką, czystą, radością życia, a oczy oczarowane, półsenne, tak niebieskie, jak błękit tam wysoko, pełne były cichych dziękczynień i błogości niewypowiedzianych.
Czuł tylko niewyraźnie, że przez niego przepływa jakaś przesłodka fala tych blasków, barw, błękitów, słońca, zbóż szumiących, ciszy pól — życia ziemi.
— Mroczy me jakoś! Ćmi mi się w głowie!
Myślał chwilami o stanie swoim i nic nie widział i nie rozumiał, nie widział tego, że Nastka przelazła przez płot od rzeki i stoi o parę kroków od niego, i patrzy — była blada jak chustka, jak te kwiaty jabłonek, pod którymi schylała nisko głowę.
— Jasiek! — szepnęła cicho i oczami pełnymi strachu, oczekiwania i miłości patrzyła w niego.
Nie usłyszał, nie zobaczył jej.
— Jasiek! — ach! tak trwożnie zatłukło jej serce, tak trwożnie.
Drgnął, powlókł oczami po trawie, po drzewach, po niej, przyciśniętej do jabłonki i przysłoniętej jej zwisłymi gałęziami, nie spostrzegł, zdawał mu się ten głos przywidzeniem.
Nie, już nie mogła wytrzymać, nie — przyklękła przy nim i dotykając palcami jego rąk, szepnęła cicho i łzawo:
— Jasiu! Jasiu! — Nie mogła więcej powiedzieć ze wzruszenia.
Aż usiadł na pościeli, zdumienie wyjrzało mu z szeroko otwartych oczów, chwycił ją za ręce, dotknął jej twarzy, włosów i opadł na poduszkę.
— Poszła... ty... — Nawet nie wiedział, jak mu się ta obelga wyrwała z piersi.
— Jaśku — adyć to ja!... Adyć ja do ciebie przyszła... Jaśku... loboga... — łzy rzęsiste popłynęły z jej oczów, trzęsła się cała jak te kwiaty jabłoni, które wiatr rzucał na nich, zamierała... — Chudziaku mój, mizeroto, sieroto kochana. Jasieńku mój... — bełkotała przez łzy, dusiła się z bólu i nie mogąc już wytrzymać, rzuciła się na niego, objęła mu nogi rękami i wybuchnęła strasznym płaczem...
A w nim zniknęła zatwardziałość, te łzy ją roztopiły, tylko leżała jeszcze w twarzy surowość mocna i obawa, więc położył rękę na jej włosach i szepnął chmurnie:
— Nastka!
Dziewczyna podniosła się i zaczęła obcierać oczy.
— Tyś się zmówiła z rządcą, żeby mnie wydać, co?
Zachwiała się, jakby ją kto w piersi uderzył.
— U pani... u pani służę... służę...
— A nie mieszkasz to z nim!...
— Jezus Maria! Na tę Matkę Przenajświętszą! na tego Jezusiczka! — wołała, chwytając różaniec z jego książki. —
Uwagi (0)