Legenda Młodej Polski - Stanisław Brzozowski (barwna biblioteka .TXT) 📖

Bourges, Élémir (1852–1925) — francuski pisarz, autor powieści erudycyjnych, pisanych wykwintnym stylem, nasyconych alegoriami; Zmierzch bogów. [przypis edytorski]

411. Mallarmé, Stéphane (1842–1898) — francuski poeta, krytyk literacki, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu, uważany za prekursora liryki współczesnej, ze względu na nowatorstwo swej twórczości. [przypis edytorski]

412. France, Anatole (1844–1924) — właśc. François-Anatole Thibault, francuski poeta, pisarz i dziennikarz. Laureat literackiej Nagrody Nobla (1921). Najsłynniejsze dzieła France’a to: Zbrodnia Sylwestra Bonnard (1881), Gospoda pod Królową Gęsią Nóżką (1892) oraz Bogowie łakną krwi (1912). [przypis edytorski]

413. Laforgue, Jules (1860–1887) — francuski poeta-symbolista, inicjator wiersza wolnego. [przypis edytorski]

414. Zola, Émile (1840–1902) — francuski pisarz, główny teoretyk i przedstawiciel naturalizmu; opublikował 20-tomowy cykl powieści Rougon-Macquartowie, przedstawiający pełny obraz epoki (Nana, Germinal, Ziemia, Klęska). Autor najważniejszego artykułu krytycznoliterackiego przedstawiającego teorię oraz estetykę naturalizmu Powieść eksperymentalna. [przypis edytorski]

415. Myśliciele tego typu powołują się często na Vica jako jednego ze swych poprzedników. Na szczęście zaszczyt ten nie jest zasłużony przez wielkiego filozofa. Vico nie jest poprzednikiem ani Spencera, ani de Greefa, ani Lester Warda — ani w ogóle nikogo z tej plejady umysłów nieraz dużej miary, lecz pracujących według fałszywych metod i ulegających dogmatycznym stwardnieniom bezkrytycznej myśli. Przeciwnie, Vico właśnie może stanowić szkołę dla wszystkich tych, co pragną się wyzwolić spod władzy naturalizmu i socjologicznego zboczenia, tylko naturalnie należy go czytać szczerze, tj. z zamiarem przemyślenia jego pism, a nie zaś w celu wyłowienia tej lub innej cytaty: jest bowiem rzeczą pewną, że w ten to ostatni sposób czytuje się dzisiaj wyłącznie klasyków. Zwłaszcza celują w tym nowocześni niemieccy eseiści, którzy nieustannie są opanowywani w swym pisaniu przez dążność znalezienia dla studiowanego przez nich pisarza jak najbardziej paradoksalnej maski: powstają stąd rzeczy tak karykaturalne, jak książeczka Kassnera o Diderocie. [przypis redakcyjny]

416. Jérôme Paturot à la recherche de la position sociale — właśc. Jérôme Paturot à la recherche d’une position sociale, powieść satyryczno-obyczajowa autorstwa Louise’a Reybauda (1799–1879), francuskiego pisarza i polityka. [przypis edytorski]

417. Baudelaire, Charles Pierre (1821–1867) — francuski poeta, krytyk sztuki, tłumacz Edgara Allana Poe, prekursor symbolizmu i poezji nowoczesnej, parnasista, dekadent. Uznawany za jednego z tzw. „poetów przeklętych”. Jego twórczość była kontrowersyjna, samego autora oskarżano o niemoralność ze względu na podejmowaną tematykę w swych utworach: dewiacje, rzekome popieranie satanizmu, prostytucja, życie marginesu społecznego itd. Najsłynniejszym dziełem Baudelaire’a są wydane w 1857 r. Kwiaty zła (Les fleurs du mal), znane również pod innym polskim tytułem — Kwiaty grzechu. [przypis edytorski]

418. Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”. Autor cyklu powieściowego Komedia ludzka (m.in. Ojciec Goriot, Stracone złudzenia), pokazującego życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

419. Barbey d’Aurevilly, Jules Amédée (1808–1889) — francuski pisarz, poeta, dziennikarz i krytyk literacki; autor powieści i nowel (zbiór Diable sprawy). [przypis edytorski]

420. Villiers de L’Isle-Adam, Auguste de (1838–1889) — francuski pisarz tworzący w nurcie naturalizmu, poeta-symbolista. [przypis edytorski]

421. Hello, Ernest (1828–1885) — francuski pisarz katolicki, autor książek i artykułów o filozofii, teologii i literaturze. [przypis edytorski]

422. Gautier, Théophile (1811–1872) — francuski pisarz, prekursor parnasizmu, wprowadził do literatury sformułowanie Victora Cousina sztuka dla sztuki. [przypis edytorski]

423. l’inexpressible n’existe pas (fr.) — to, co niewyrażalne, nie istnieje. [przypis edytorski]

424. Lamartine, Alphonse Marie Louis de (1790–1869) — francuski poeta, polityk liberalny; tradycyjnie uznawany za prekursora francuskiego romantyzmu; członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

425. Musset de, Alfred (1810–1857) — francuski poeta i dramatopisarz doby romantyzmu, członek Akademii Francuskiej; autor autobiograficznej powieści Spowiedź dziecięcia wieku. [przypis edytorski]

426. Michelet, Jules (1798–1874) — francuski filozof i historyk, profesor m.in. Sorbony i Collège de France. Głosił poglądy liberalne i antyklerykalne; sympatyzował z Polską, opublikował m.in. tekst Kościuszko, legenda demokratyczna (1851). [przypis edytorski]

427. Lamennais, Félicité Robert de (1782–1854) — francuski pisarz i ideolog, na początku opowiadał się za ultramontanizmem, później został propagatorem odnowy Kościoła katolickiego, by w 1841 zerwać z Kościołem. Autor książki Słowa wieszcze. [przypis edytorski]

428. Maeterlinck, Maurice (1862–1949) — belgijski pisarz piszący po francusku, czołowy przedstawiciel symbolizmu w sztuce, twórca dramatu symbolicznego, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1911. Dzieła: Księżniczka Malena, Ślepcy, Peleas i Melisanda. [przypis edytorski]

429. Renan, Joseph-Ernest (1823–1892) — francuski historyk, pisarz, filozof i filolog; zajmował się zwłaszcza filologią orientalną, filozofią kultury oraz historią religii; autor znanego dzieła Żywot Jezusa (1863). [przypis edytorski]

430. Proudhon, Pierre Joseph (1809–1865) — francuski myśliciel społeczny, polityk, dziennikarz, twórca anarchizmu indywidualistycznego; krytykował kapitalizm, państwo i Kościół. [przypis edytorski]

431. Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, pisarz. Krytykował chrześcijaństwo oraz kulturę zachodnią. Głównym hasłami wywoławczymi poglądów Nietzschego są: apollińskość i dionizyjskość, teoria wiecznego powrotu, ideał nadczłowieka, nihilizm i śmierć Boga, dwa typy moralności — panów i niewolników. Wywarł ogromny wpływ na kulturę i filozofię XX-wieczną. Główne dzieła: Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm (1872), Ludzkie, arcyludzkie (1878), Tako rzecze Zaratustra (1883–85). [przypis edytorski]

432. Sorel, Georges (1847–1922) — francuski filozof społeczny, myśliciel i socjolog; twórca i ideolog rewolucyjnego syndykalizmu. [przypis edytorski]

433. Odsyłam zgorszonego czytelnika do książki G. Sorela Les illusions du progrés i do I rozdziału znakomitego małego podręcznika Vilfreda Pareto Di Economica politica, Milano 1906 — wreszcie do pism Al. Herzena, który kiedyś zajmie pośród wszechświatowych klasyków miejsce tuż obok Montaigne’a. [przypis redakcyjny]

434. Kwiaty grzechu — obwcnie upowszechnione jest tłumaczenie tytułu Les fleurs du mal jako Kwiaty zła. [przypis edytorski]

435. Barrès, Maurice (1862–1923) — francuski pisarz, polityk, teoretyk francuskiego nacjonalizmu, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

436. Hartmann, Eduard von (1842–1906) — filozof niemiecki; twórca teorii pesymizmu historiozoficznego, głosił istnienie nieświadomego, które stanowi twórczy pierwiastek woli w świecie. [przypis edytorski]

437. Schopenhauer, Arthur (1788–1860) — filozof niemiecki; głosiciel skrajnego pesymizmu i prekursor filozofii życia, inspiracje czerpał z filozofii Kanta, głosił woluntaryzm poznawczy. Dzieła: Świat jako wola i przedstawienie, O wolności ludzkiej woli, Erystyka czyli Sztuka prowadzenia sporów. [przypis edytorski]

438. Mitarski, Wilhelm (1879–1923) — polski malarz, krytyk artystyczny, tłumacz (Flauberta, Kiplinga), autor artykułów zamieszczanych w „Czasie”, „Krytyce”, „Museionie”. [przypis edytorski]

439. Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

440. Du Sang, de la Volupté, et de la Mort (fr.) — O krwi, o pożądaniu i o śmierci. [przypis edytorski]

441. Stendhal (1783–1842) — właśc. Marie-Henri Beyle, francuski pisarz doby romantyzmu, który wyprzedził swoją epokę i tworzył w nurcie realistycznym, kreował doskonałe portrety psychologiczne bohaterów, analizował ich namiętności na tle społeczno-obyczajowym. Najsłynniejsze powieści to: Czerwone i czarne (1830) i Pustynia parmeńska (1839). [przypis edytorski]

442. Renan, Joseph-Ernest (1823–1892) — francuski historyk, pisarz, filozof i filolog; zajmował się zwłaszcza filologią orientalną, filozofią kultury oraz historią religii; autor znanego dzieła Żywot Jezusa (1863). [przypis edytorski]

443. Baudelaire, Charles Pierre (1821–1867) — francuski poeta, krytyk sztuki, tłumacz Edgara Allana Poe, prekursor symbolizmu i poezji nowoczesnej, parnasista, dekadent. Uznawany za jednego z tzw. „poetów przeklętych”. Jego twórczość była kontrowersyjna, samego autora oskarżano o niemoralność ze względu na podejmowaną tematykę w swych utworach: dewiacje, rzekome popieranie satanizmu, prostytucja, życie marginesu społecznego itd. Najsłynniejszym dziełem Baudelaire’a są wydane w 1857 r. Kwiaty zła (Les fleurs du mal), znane również pod innym polskim tytułem — Kwiaty grzechu. [przypis edytorski]

444. Volney,Constantin François (1757–1829) — właśc. C.F. de Chassebeuf de, francuski filozof, pisarz; członek Akademii Francuskiej, twórca katechizmu obywatelskiego, mającego źródła w prawie natury i utylitaryzmie. [przypis edytorski]

445. Przesmycki, Zenon (1861–1944) — pseud. Miriam; poeta, krytyk literacki, tłumacz, reprezentant parnasizmu, redaktor warszawskiego „Życia” i „Chimery”, odkrywca i wydawca utworów Norwida. [przypis edytorski]

446. Cavour, Camillo Benso di (1810–1861) — hrabia, włoski polityk, mąż stanu; przywódca liberałów piemonckich, pierwszy premier zjednoczonego Królestwa Włoskiego. [przypis edytorski]

447. Mazzini, Giuseppe (1805–1872) — włoski rewolucjonista, przywódca demokratyczno-republikańskiego nurtu risorgimento, walczył o wolność w antyaustriackiej partyzantce razem z Garibaldim, założył organizację Młode Włochy (1831) i Młoda Europa (1834), należał do masonerii. [przypis edytorski]

448. Garibaldi, Giuseppe (1807–1882) — włoski żołnierz, rewolucjonista, uważany za bohatera narodowego, przywódca walk o wyzwolenie i zjednoczenie Włoch, generał. [przypis edytorski]

449. Gioberti, Vincenzo (1801–1852) — włoski filozof i polityk, teolog, ksiądz; ideolog risorgimento. [przypis edytorski]

450. Ricasoli, Bettino (1809–1880) — baron, włoski polityk, działacz risorgimento, premier Włoch w latach 1866–67. [przypis edytorski]

451. Crispi, Francesco (1819–1901) — włoski polityk, w latach 1887–91 i 1893–96 premier; prowadził ekspansję kolonialną w Afryce. [przypis edytorski]

452. relsy — daw. szyny (por. ang. rails). [przypis edytorski]

453. Patrz Wells: Podróż w czasie. Ciekawy przykład przesuwania perspektyw dziejowych mamy u Engelsa. Z jednej strony mamy u niego patos spinozystyczny wynikający z kontemplacji wielkich procesów dziejowych, pochłaniających jednostkowe wysiłki, porywających z sobą wszystko, później mamy spojrzenie ku obecności jako możliwemu momentowi takiego procesu: tu wszystkie dramaty chwil, antagonizmy, rozdarcia — stają się w tej perspektywie minimalnymi (Por. Listy do Sorgego), sam Engels wydaje się jakimś dobrotliwym olbrzymem, patrzącym z pobłażaniem na „koziołki” historii. Powiedzieć by można, że Podróż Guliwera jest komentarzem do zrozumienia pism Engelsa. Pewne zagadnienia wydają się temu pisarzowi sprawą nadludzkich konieczności, inne maleją mu do roli igraszek. [przypis redakcyjny]

454. Shakespeare, William (1564–1616) — angielski dramaturg, aktor, reformator teatru, aktor i poeta. Autor około 200 utworów, przetłumaczonych na najważniejsze języki nowożytne i inscenizowanych na całym świecie. W latach 1590–1610 przebywał w Londynie; od 1594 był członkiem kompanii Sług Lorda Szambelana (potem: Sług Królewskich), dysponującej własnym teatrem The Globe. Najważniejsze dzieła: Ryszard III, Sen nocy letniej, Romeo i Julia, Hamlet, Otello, Makbet. [przypis edytorski]

455. Swift, Jonathan (1667–1745) — irlandzki pisarz, duchowny anglikański; wybitny przedstawiciel i autor jednej z najbardziej znanych książek oświecenia, Podróży Guliwera, fantastyczno-przygodowej powieści i satyry na społeczeństwo angielskie. [przypis edytorski]

456. Milton, John (1608–1674) — pisarz angielski; twórca najsłynniejszego poematu epickiego nowożytnej Anglii: Raju utraconego. [przypis edytorski]

457. Dickens, Charles (1812–1870) — angielski pisarz, jeden z czołowych twórców powieści społeczno-obyczajowej 2. połowy XIX w. Autor m.in.: Klubu Pickwicka, Olivera Twista, Dawida Copperfielda, Magazynu osobliwości i Wielkich nadziei. [przypis edytorski]

458. Meredith, George (1828–1909) — angielski powieściopisarz i poeta epoki wiktoriańskiej. [przypis edytorski]

459. ad hoc (łac.) — doraźnie, bez wcześniejszego przygotowania. [przypis edytorski]

460. Gdy pisałem to, nie znałem jeszcze głębokiej, czcigodnej książki Maurycego Blondela l’Action, Paris, Alcan 1893 (w handlu księgarskim wyczerpana). W pierwszych jej rozdziałach tezy tu podtrzymywane wyłożone są z siłą, przypominającą niejednokrotnie Myśli pokrewnego Blondelowi duchem Pascala. [przypis redakcyjny]

461. Norwid, Cyprian Kamil (1821–1883) — poeta, dramatopisarz, prozaik, tworzył także grafiki i obrazy. Twórczość Norwida, początkowo niedoceniana, na nowo została odkryta przez Miriama Przesmyckiego i udostępniana drukiem od roku 1901. Uznawany za jednego z czterech największych twórców doby romantyzmu. Dzieła: cykl liryków Vade-mecum, Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem, Ad leones!, Pierścień Wielkiej Damy, czyli Ex-machina Durejko. [przypis edytorski]

462. Bergson, Henri (1859–1941) — francuski filozof, przedstawiciel irracjonalizmu i intuicjonizmu, twórca koncepcji élan vital, czyli pędu życiowego. [przypis edytorski]

463. Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki działacz rewolucyjny i filozof, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat. W 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej. [przypis edytorski]

464. Z biegiem czasu zostanie uznana niezaprzeczalnie prawda, że Marks był przede wszystkim potężnym, intuicyjnym umysłem filozoficznym: ale tego się nie zrozumie, póki krążyć będzie bajeczka o filozofie Engelsie, który był pierwszorzędnym publicystą, ale absolutnie nie wchodzi w rachubę jako filozof. [przypis redakcyjny]

465. Schlegel von, Friedrich — (1772–1829) niemiecki filozof, poeta, uczony, brat Augusta Wilhelma; główny przedstawiciel i teoretyk wczesnego romantyzmu niemieckiego, wniósł duży wkład w rozwój językoznawstwa. [przypis edytorski]

466. Goethe von, Johann Wolfgang (1749–1832) — niemiecki poeta okresu „burzy i naporu”, przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera (1774), Król