Z dziejów krzywdy kobiet - Cecylia Walewska (barwna biblioteka .txt) 📖

23. gineceum (z gr.) — pomieszczenie w starożytnym domu greckim, przeznaczone dla kobiet i oddzielone od reszty pomieszczeń. [przypis edytorski]

24. Platon w imieniu mężczyzn mógł śmiało powiedzieć: „Nie jesteśmy z natury skłonni do małżeństwa; potrzebne są prawa, zniewalające nas do tego” — są to zmienione i wyrwane z kontekstu słowa Arystofanesa z dialogu Platona Uczta, poświęconego miłości. Bynajmniej nie są wypowiadane „w imieniu mężczyzn”, gdyż mówiący opowiada wymyślony przez siebie mit o pochodzeniu dwu płci i o trzech grupach osób, jakie powstały z podziału pierwotnie bezpłciowego człowieka: o osobach heteroseksualnych, lesbijkach oraz homoseksualistach. O tych ostatnich, o tej konkretnej grupie mężczyzn mówi właśnie, że „tacy młodzi panowie, jak tylko który podrośnie, zaraz się poświęca karierze politycznej, a kiedy który jest już dojrzałym mężczyzną, poświęca się wówczas pederastii, nie dba o żonę i o robienie dzieci, ale przymusza go do tego prawo, chociaż dla niego wystarczyłoby żyć dalej bez małżeństwa”. Ponieważ w Atenach podobnego przymusu zawierania małżeństwa w określonym wieku nie było, zapewne stanowi to aluzję do prawa obowiązującego w Sparcie. Uogólnieniu sensu wypowiedzi na ogół mężczyzn przeczy również końcowa część mowy Arystofanesa, w której stwierdza on: „Ja tylko tak ogólnie mówię i o mężczyznach, i o kobietach także, mówię, że w tym by było zawarte szczęście człowieka, w doskonałej miłości, gdyby tylko każde z nas swego właściwego ulubieńca potrafiło znaleźć i powróciło do dawnego stanu” (tłum. W. Witwicki). [przypis edytorski]

25. Tygater — nie wiadomo, co to za legenda i czemu miałaby być indyjska; po grecku tygater (θύγατερ) znaczy: córka. [przypis edytorski]

26. matrona (łac.) — żona, gospodyni domu; dziś: starsza, przeważnie zamężna kobieta, ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]

27. Fryzja — kraina nad M. Północnym, obecnie stanowiąca pogranicze Niemiec, Danii i Holandii. [przypis edytorski]

28. Kto z was bez grzechu, niechaj pierwszy rzuci na nią kamieniem — J 8, 7. [przypis edytorski]

29. Duch Święty zstąpił zarówno na synów, jak i na córki — parafraza Dz 2, 17. [przypis edytorski]

30. Piotr apostoł nakazuje żonie ulegać mężowi — 1 P 3, 1. [przypis edytorski]

31. Paweł pisze do Efezjan, że mąż jest głową niewiasty — Ef 5, 23 (por. też 1 Kor 11, 3). [przypis edytorski]

32. występuje z całą gwałtownością przeciwko wykształceniu kobiet. „Nie pozwałam, by przez naukę niewiasta panowała nad mężczyzną, ale chcę, by była pokorna” — 1 Tm 2 11–12; jednak sens cytatu w kontekście jest nieco inny: „Niewiasta niech się uczy w milczeniu ze wszelkim poddaństwem. Bo niewieście nie pozwalam uczyć, ani władzy mieć nad mężem, ale aby była w milczeniu” (tłum. Biblia Gdańska), przy czym „nauka” oznacza tu nauczanie religijne, nie zaś ogólnie wykształcenie (por. następny przytoczony cytat). [przypis edytorski]

33. Każcie swym niewiastom milczeć na zebraniach wiernych, albowiem nie ma być im dozwolone, by mówiły, lecz by były uległe, jak to też nakazuje prawo — 1 Kor 14, 34. [przypis edytorski]

34. Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

35. Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

36. Tertulian, mędrzec, należący do tzw. Ojców Kościoła — Ojcami Kościoła nazywa się pisarzy wczesnochrześcijańskich ważnych dla ukształtowania się doktryny. Niektórzy z autorów chrześcijańskich z tej epoki nie są w dzisiejszych Kościołach zaliczani do tej grupy z uwagi odstąpienie od wyznania głównego nurtu, jak np. Tertulian, mimo że apologeci chrześcijańscy powoływali się i nadal powołują na niektóre z ich wypowiedzi. [przypis edytorski]

37. Niewiasto, powinnaś zawsze chodzić w żałobie i w łachmanach ze łzami skruchy... — Tertulian, O strojeniu się kobiet. [przypis edytorski]

38. szaleński — dziś popr. forma: szaleńczy. [przypis edytorski]

39. Luter, Marcin, właśc. Martin Luther (1483–1546) — niemiecki reformator religijny, teolog, współtwórca luteranizmu; jako jeden z momentów wyznaczających początek reformacji wskazywany jest jego sławny akt przybicia na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez potępiających sprzedaż odpustów przez Kościół katolicki (31 października 1517). [przypis edytorski]

40. suzeren — w ustroju feudalnym: zwierzchnik wasala, ofiarowujący mu ochronę i ziemię (lenno) w zamian za przysięgę wierności. [przypis edytorski]

41. biczownicy — członkowie bractw religijnych, istniejących w XIII–XV w., praktykujących publiczne biczowanie się jako formę pokuty. [przypis edytorski]

42. Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości i piękna, odpowiednik greckiej Afrodyty; Urania (gr.): Niebiańska, jeden z przydomków Afrodyty. Rozróżnienie na miłość zmysłową, pożądanie ciała, oraz „niebiańską”, skierowaną ku pięknej duszy, wprowadził Platon w dialogu Uczta. [przypis edytorski]

43. bachiczny — upojny, hulaszczy; związany z kultem Bachusa, rzymskiego boga wina i płodności (odpowiednika greckiego Bakchosa, Dionizosa). [przypis edytorski]

44. Polihymnia (mit. gr.) — muza poezji lirycznej i muzyki. [przypis edytorski]

45. Danta (daw.) — dziś popr. forma B.: Dantego; Dante Alighieri (1265–1321): filozof i polityk, jeden z najwybitniejszych poetów włoskich, autor poematu Boska Komedia, uważanego za szczytowe osiągnięcie średniowiecznej literatury włoskiej, przedstawiającego wizję wędrówki poety przez trzy światy pozagrobowe, Piekło, Czyściec i Raj. Przewodniczką po Raju jest ukochana poety, Beatrycze. [przypis edytorski]

46. Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

47. Boccaccio, Giovanni (1313–1375) — włoski pisarz, autor m.in. zbioru nowel obyczajowych Dekameron, którego głównym tematem jest miłość w jej rozmaitych odmianach. [przypis edytorski]

48. Ariosto, Ludovico Giovanni (1474–1533) — włoski poeta renesansowy, autor poematu rycerskiego Orland szalony, dzieła, które przez wieleset lat wywierało szeroki wpływ na literaturę europejską. [przypis edytorski]

49. sarabanda — szybki taniec hiszpański, zakazany pod koniec XVI w. w Hiszpanii jako wyuzdany. [przypis edytorski]

50. Innocenty VIII (łac.: innocentius: niewinny, prawy, nieposzlakowany) — właśc. Giovanni Battista Cibo (1432–1492), papież od 1484; wydał bullę Summis desiderantes affectibus, która potępiała plagę czarów, szerzącą się rzekomo w dolinie Renu, oraz zawierała pełnomocnictwa dla inkwizytorów Jakoba Sprengera i Heinricha Kramera do podejmowania działań inkwizycyjnych w celu wykorzenienia czarownic w Niemczech. Heinrich Kramer napisał później traktat Młot na czarownice, znany jako podręcznik łowców czarownic. [przypis edytorski]

51. maligna — wysoka gorączka połączona z majaczeniami. [przypis edytorski]

52. somnambulizm — pot. lunatyzm, zaburzenie polegające na nieświadomym wykonywaniu różnych czynności w fazie głębokiego snu. [przypis edytorski]

53. związanego z nią ślubem duchowym — Badania najnowsze wykazują jednak, że duchowe te więzy potrącały nieraz mocno o stosunki wytwarzające to, co nazywamy dziś „półdziewictwem” [półdziewica: kobieta mająca kontakty seksualne z mężczyznami, ale zachowująca dziewictwo; określenie zaczerpnięte z powieści fr. pisarza Marcela Prévosta pt. Les Demi-vierges („Półdziewice”, 1894); red. WL]. [przypis autorski]

54. sąg — stos drewna. [przypis edytorski]

55. czeladny (daw.) — przeznaczony dla czeladzi, tj. dla służby. [przypis edytorski]

56. Madame de Maintenon, właśc. Françoise d’Aubignéde, markiza Maintenon (1635–1719) — ostatnia kochanka, a później druga żona króla Francji Ludwika XIV, poślubiona w sekrecie. [przypis edytorski]

57. Syjam — ob. Tajlandia. [przypis edytorski]

58. Montesquieu, Rousseau, Voltaire, Diderot — myśliciele francuscy epoki oświecenia. [przypis edytorski]

59. Lessing, Gotthold Ephraim (1729–1781) — jeden z głównych niemieckich myślicieli oświeceniowych. [przypis edytorski]

60. Otis Warren, Mercy (1728–1814) — amerykańska poetka, autorka sztuk teatralnych, napisanych kilka lat przed amerykańską wojną o niepodległość, atakujących władze brytyjskie i wzywających kolonistów do oporu przeciwko naruszaniu ich praw i wolności; jej mąż był zaangażowany w politykę, w ich domu często odbywały się spotkania lokalnych polityków i rewolucjonistów; p. Warren znała osobiście większość przywódców wojny o niepodległość. [przypis edytorski]

61. Jeżeli czternasty lipca jest dziełem mężczyzn, to kobiety stworzyły szósty października — Jules Michelet, Les Femmes de la Révolution, IV. Zdobycie Bastylii, królewskiego więzienia, przez mieszczan paryskich, które miało miejsce 14 lipca 1789 roku, uznaje się za symboliczny początek rewolucji francuskiej. 5 października tego samego roku uzbrojony tłum kilku tysięcy zdesperowanych z powodu głodu kobiet, do których dołączyło kilkuset mężczyzn, ruszył na Wersal, podmiejską siedzibę króla. Na wieść o ich zbliżaniu się król pospiesznie podpisał dekrety znoszące feudalizm oraz Deklarację praw człowieka i obywatela, uchwalone w sierpniu przez Zgromadzenie Narodowe. 6 października król i jego rodzina zostali zmuszeni do opuszczenia pałacu i sprowadzeni do Paryża. [przypis edytorski]

62. Michelet, Jules (1798–1874) — historyk i pisarz francuski okresu romantyzmu, radykalny demokrata; autor 17-tomowej Historii Francji (1833–1867), 7-tomowej Historii rewolucji francuskiej (1847–1853) oraz m.in. pracy Les Femmes de la Révolution („Kobiety rewolucji”, 1854). [przypis edytorski]

63. blichować (daw., z niem.) — bielić tkaninę, papier, itp. [przypis edytorski]

64. suchoty (daw.) — gruźlica, niebezpieczna choroba płuc, dawniej często śmiertelna. [przypis edytorski]

65. Parent Duchâtelet, Alexandre (1790–1836) — francuski higienista; autor m.in. 2-tomowego opracowania socjologicznego De la prostitution dans la ville de Paris, considérée sous le rapport de l’hygiène publique, de la morale et de l’administration („Prostytucja w Paryżu z punktu widzenia higieny publicznej, moralności i administracji”, 1836), powstałego w ciągu 8 lat na podstawie dokumentów policyjnych i wywiadów terenowych. [przypis edytorski]

66. mila — dawna miara odległości o różnej wartości; mila rosyjska wynosiła ok. 7,5 km. [przypis edytorski]

67. blednica (daw. med.) — anemia, niedokrwistość związana z niedoborem żelaza, występująca głównie u młodych dziewcząt i kobiet. [przypis edytorski]

68. neurastenia — nerwica, nadpobudliwość. [przypis edytorski]

69. powstawać na co (daw.) — przeciwstawiać się czemu, sprzeciwiać się czemu. [przypis edytorski]

70. Bischoff, Theodor Ludwig Wilhelm von (1807–1882) — lekarz i biolog niem., wykładowca anatomii patologicznej na uniwersytecie w Heidelbergu (1835–1843), profesor anatomii i fizjologii na uniwersytetach w Giessen (1843–1855) oraz w Monachium, gdzie w 1854 r. objął katedrę w tej dziedzinie; od 1843 r. członek Niemieckiej Akademii Nauk; prowadził badania rozwoju embrionalnego ssaków, a także pomiary czaszki i mózgu; jego najpowszechniej znaną pracą było Das Studium und die Ausübung der Medicin durch Frauen (1872), w którym dowodził na podstawie ważenia mózgów mężczyzn i kobiet, że te ostatnie nie są anatomicznie zdolne do podjęcia studiów wyższych. [przypis edytorski]

71. Co dla innych ziarnkiem piasku jest, górą staje się dla nas — parafraza zdania z listu Elizy Orzeszkowej do Franciszka Rawity Gawrońskiego z 25 lipca 1881. [przypis edytorski]

72. subiekt subiekt (z łac., przest.) — sprzedawca, sklepikarz. [przypis edytorski]

73. rezydentka — tu: uboższa krewna, mieszkająca u bogatszej rodziny. [przypis edytorski]

74. Fabiola — tu zapewne: postać literacka, bohaterka powieści Fabiola, or the Church of the Catacombs („Fabiola, czyli Kościół katakumb”, 1854), autorstwa angielskiego kardynała katolickiego Nicholasa Wisemana, opowiadającej o młodej patrycjuszce, która przeszła na chrześcijaństwo w czasach prześladowań Domicjana, i będącej po części odpowiedzią na popularną powieść Hypatia, or New Foes with an Old Face („Hypatia, czyli starzy wrogowie z nową twarzą”, 1853), napisaną przez Charlesa Kingsleya, duchownego kościoła anglikańskiego. [przypis edytorski]

75. Hypatia z Aleksandrii (ok. 370–415) — aleksandryjska matematyczka, astronomka, filozofka neoplatońska; brutalnie zamordowana przez tłum chrześcijan, zwolenników biskupa Cyryla. [przypis edytorski]