Rzecz wyobraźni - Kazimierz Wyka (gdzie mogę czytać książki online TXT) 📖

tłumacz poezji ros., fr. i niem. W dwudziestoleciu międzywojennym był jedną z najpopularniejszych postaci świata literackiego; współzałożyciel kabaretu Pikador i grupy poetyckiej Skamander, blisko związany z „Wiadomościami Literackimi”. W latach 1939–1946 na emigracji, m. in. w Rio de Janeiro. [przypis edytorski]

418. Wierzyński, Kazimierz (1894–1969) — poeta, współzałożyciel grupy poetyckiej Skamander, od 1939 na emigracji. [przypis edytorski]

419. Słonimski, Antoni (1895–1976) — polski poeta, satyryk, felietonista i krytyk teatralny. Współtworzył kabaret literacki Pikador i grupę poetycką Skamander. W międzywojniu współpracował z „Wiadomościami Literackimi”. Wiele kabaretów (m.in. kabarety Czarny Kot, Qui Pro Quo, Cyrulik Warszawski) korzystało z jego tekstów satyrycznych. [przypis edytorski]

420. Iwaszkiewicz, Jarosław (1894–1980) — poeta, prozaik, dramaturg, eseista, współautor libretta do opery Karola Szymanowskiego Król Roger; przed wojną jeden z założycieli grupy poetyckiej Skamander, po wojnie wieloletni prezes Związku Literatów Polskich. [przypis edytorski]

421. Peiper, Tadeusz (1891–1969) — poeta, krytyk i teoretyk sztuki, przedstawiciel awangardy, redaktor czasopisma „Zwrotnica”, twórca koncepcji „zdania rozkwitającego”. [przypis edytorski]

422. Flukowski, Stefan (1902–1972) — pisarz i poeta, związany z grupą literacką Kwadryga, przedstawiciel surrealizmu. [przypis edytorski]

423. Kubacki, Wacław (1907–1992) — krytyk i historyk literatury. [przypis edytorski]

424. wietek (reg.) — księżyc tuż przed nowiem bądź tuż po nowiu. [przypis edytorski]

425. ekliptyka — płaszczyzna orbity Ziemi. [przypis edytorski]

426. Kochanowski, Jan (153–1584) — czołowy poeta polskiego renesansu, autor m. in. Trenów i Pieśni; latynista, humanista; twórca pierwszej polskiej tragedii renesansowej, Odprawy posłów greckich (1578) [przypis edytorski]

427. Staff, Leopold (1878–1957) — poeta, eseista, tłumacz. Uznawany za przedstawiciela współczesnego klasycyzmu, łączony z parnasizmem i franciszkanizmem. Należał do trzech epok literackich, w refleksyjno-filozoficznej poezji łączył spontaniczną afirmację życia z postawą sceptyka-humanisty, nobilitował codzienność; tomiki poetyckie: Sny o potędze, Uśmiechy godzin, Martwa pogoda, Wiklina, symbolistyczne dramaty, przekłady. [przypis edytorski]

428. Kasprowicz, Jan (1860–1926) — poeta, krytyk literacki, dramaturg, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, tłumacz. W twórczości związany był z kilkoma nurtami młodopolskimi: od naturalizmu (Z chłopskiego zagonu), przez symbolizm, katastrofizm i ekspresjonizm (Hymny) do prymitywizmu (Księga ubogich). [przypis edytorski]

429. Wyspiański, Stanisław (1869–1907) — polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, inscenizator, reformator teatru. W literaturze związany z symbolizmem, w malarstwie tworzył w duchu secesji i impresjonizmu. Przez badaczy literatury został nazwany „czwartym wieszczem”. Tematyka utworów Wyspiańskiego jest bardzo rozległa i obejmuje dzieje legendarne, historyczne, porusza kwestie wsi polskiej, czerpie z mitologii. [przypis edytorski]

430. Iłłakowiczówna, Kazimiera (1892–1983) — poetka, tłumaczka, przed wojną związana towarzysko ze skamandrytami. [przypis edytorski]

431. Majakowski, Włodzimierz ( 1893–1930) — rosyjski poeta i dramaturg, scenarzysta filmowy, autor plakatów, współtwórca manifestów rosyjskiego futuryzmu. [przypis edytorski]

432. „Skamander” — grupa literacka w dwudziestoleciu międzywojennym, którą tworzyli Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz Jan Lechoń oraz wydawane przez nią czasopismo literackie. [przypis edytorski]

433. Stern, Anatol (1899–1968) — poeta i prozaik, związany z futuryzmem. [przypis edytorski]

434. Gacki, Stefan Kordian (1901–1984) — poeta, krytyk literacki, w młodości związany z futuryzmem, po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

435. Gumilow, Nikołaj (1886–1921) — rosyjski poeta, przedstawiciel akmeizmu, mąż Anny Achmatowej. [przypis edytorski]

436. Majakowski, Włodzimierz ( 1893–1930) — rosyjski poeta i dramaturg, scenarzysta filmowy, autor plakatów, współtwórca manifestów rosyjskiego futuryzmu. [przypis edytorski]

437. futuryzm — awangardowy ruch w sztuce i literaturze początku XX w., zafascynowany nowoczesnością, głoszący slogany w rodzaju „miasto-masa-maszyna” i programowo odrzucający tradycję. [przypis edytorski]

438. Czyżewski, Tytus (1880–1945) — poeta, a także malarz i teoretyk sztuki, współtwórca koncepcji formizmu. [przypis edytorski]

439. Przyboś, Julian (1901–1970) — poeta, eseista, przedstawiciel awangardy; awangardową poetykę łączył z tematem pracy, a w późniejszym okresie — także z motywami wiejskimi. [przypis edytorski]

440. Stur, Jan właśc. Hersz Feingold (1895–1923) — poeta i krytyk literacki, związany z poznańskim pismem ekspresjonistów „Zdrój”. [przypis edytorski]

441. Przybyszewski, Stanisław (1868–1927) — pisarz, dramaturg, poeta, twórca manifestu Młodej Polski (Confiteor), jeden z pierwszych ekspresjonistów w literaturze europejskiej, skandalista, członek cyganerii krakowskiej, redaktor krakowskiego „Życia”, artystyczny przywódca Młodej Polski. Pisał m.in.: powieści (Dzieci szatana, Homo sapiens), dramaty (Śnieg, Matka), poematy prozą, eseje, wspomnienia. [przypis edytorski]

442. Marinetti, Filippo Tommaso (1876–1944) — włoski poeta, teoretyk i propagator futuryzmu. [przypis edytorski]

443. Czyżewski, Tytus (1880–1945) — poeta, a także malarz i teoretyk sztuki, współtwórca koncepcji formizmu. [przypis edytorski]

444. Pronaszko, Zbigniew (1885–1958) — malarz, rzeźbiarz i scenograf, związany z nurtami formizmu i koloryzmu, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, jeden z twórców awangardowego teatru Cricot. [przypis edytorski]

445. Chwistek, Leon (1884–1944) — logik, matematyk, filozof, malarz i teoretyk sztuki; wraz z Witkacym sformułował zasady formizmu, jednak ich drogi ideowe rozeszły się z czasem, szczególnie po ukazaniu się jednego z najważniejszych dzieł Chwistka, pt. Wielość rzeczywistości w sztuce. [przypis edytorski]

446. Witkiewicz, Stanisław Ignacy (1885–1939) — malarz, fotografik, pisarz, dramaturg, filozof i teoretyk sztuki, twórca Teorii Czystej Formy, znany z ekscentrycznego stylu życia. [przypis edytorski]

447. Żeromski, Stefan (1864–1925) — pseud. Maurycy Zych, Józef Katerla; prozaik, dramaturg, publicysta. Współtwórca i pierwszy prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich, w 1924 założył oddział polskiego Pen Clubu. Główna tematyka jego pisarstwa to krzywda społeczna, zacofanie cywilizacyjne warstwy chłopskiej, etyczny obowiązek walki o sprawiedliwość i postęp, więź z tradycją walki narodowowyzwoleńczej, tematy historyczne związane z powstaniami, walka z rusyfikacją. Stworzył swoisty dla swego pisarstwa wzór bohatera, samotnego inteligenta-społecznika, który podejmuje zmaganie o dobro ogółu, a odrzuca przy tym szczęście prywatne. Napisał m.in.: Popioły, Przedwiośnie, Rozdziobią nas kruki, wrony, Różę, Syzyfowe prace, Urodę życia, Wierną rzekę, Ludzi bezdomnych. [przypis edytorski]

448. Błok, Aleksander (1880–1921) — rosyjski poeta i dramaturg, przedstawiciel symbolizmu. [przypis edytorski]

449. Apollinaire, Guillaume (1880–1918) — francuski poeta i krytyk sztuki polskiego pochodzenia, przedstawiciel awangardy. [przypis edytorski]

450. sine nobilitate (łac.) — bez szlachectwa; słowo „snob” to skrót od tego sformułowania. [przypis edytorski]

451. uniwersalia — powszechniki; termin filozoficzny z dziedziny metafizyki, oznaczający coś, co może być posiadane przez wiele różnych rzeczy jednocześnie; uniwersaliami są zarówno idee Platońskie, jak i cechy obiektów czy relacje między nimi. [przypis edytorski]

452. sarabanda — hiszpański taniec dworski, emanujący erotyzmem. [przypis edytorski]

453. synkretyzm — łączenie różnych tradycji. [przypis edytorski]

454. Jasieński, Bruno — właśc. Wiktor Zysman (1901–1938), poeta, przedstawiciel futuryzmu, autor m. in. poematu Słowo o Jakubie Szeli i powieści Palę Paryż; komunista, od 1929 w ZSRR, skazany na śmierć podczas stalinowskich czystek. [przypis edytorski]

455. Stern, Anatol (1899–1968) — poeta i prozaik, związany z futuryzmem. [przypis edytorski]

456. Trembecki, Stanisław (1739–1812) — poeta i dramatopisarz polski okresu oświecenia, przedstawiciel klasycyzmu; wolnomyśliciel, antyklerykał, wolterianin, deista; sekretarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; prowadził też historyczne badania nad początkami Słowiańszczyzny (por. artykuł Starożytność grodzieńska, 1796); autor m.in. bajek (np. bajek Ezopa w autorskim opracowaniu), ód okolicznościowych, epigramatów (np. Powązki. Epigramma, 1774) oraz wielokrotnie wznawianego i tłumaczonego na wiele języków poematu Sofiówka w sposobie topograficznym opisana, powst. 1804 (także: Zofiówki, 1804). [przypis edytorski]

457. Jastrun, Mieczysław (1903 –1983) — poeta, tłumacz, autor książek biograficznych i kilku dzieł prozą, znany głównie jako twórca liryki filozoficznej. [przypis edytorski]

458. Cézanne, Paul (1839–1906) — francuski malarz, postimpresjonista, prekursor kubizmu. [przypis edytorski]

459. madapolam — delikatna tkanina bawełniana. [przypis edytorski]

460. Wierzyński, Kazimierz (1894–1969) — poeta, współzałożyciel grupy poetyckiej Skamander, od 1939 na emigracji. [przypis edytorski]

461. arlekin, karahez, pietruszka i pulcinello — postaci z teatru kukiełkowego bądź obwoźnego. [przypis edytorski]

462. lojd żorż — David Lloyd George (1863–1945) premier Wielkiej Brytanii w okresie 1916–1922. [przypis edytorski]

463. Wat, Aleksander — właśc. Aleksander Chwat (1900–1967), poeta, tłumacz, autor wspomnień, w młodości związany z futuryzmem, w czasie II wojny światowej więzień NKWD, od 1961 na emigracji. [przypis edytorski]

464. Peiper, Tadeusz (1891–1969) — poeta, krytyk i teoretyk sztuki, przedstawiciel awangardy, redaktor czasopisma „Zwrotnica”, twórca koncepcji „zdania rozkwitającego”. [przypis edytorski]

465. Ważyk, Adam — właśc. Adam Wagman (1905–1982) poeta tłumacz i eseista, przedstawiciel Awangardy Krakowskiej, po wojnie socrealista, a następnie autor krytycznego wobec stalinizmu Poematu dla dorosłych (1955). [przypis edytorski]

466. giser — wykwalifikowany pracownik zakładu odlewniczego. [przypis edytorski]

467. Broniewski, Władysław (1897–1962) — poeta, żołnierz Legionów, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, przedstawiciel lewicy. [przypis edytorski]

468. diafragma — tu: przesłona fotograficzna. [przypis edytorski]

469. Przyboś, Julian (1901–1970) — poeta, eseista, przedstawiciel awangardy; awangardową poetykę łączył z tematem pracy, a w późniejszym okresie — także z motywami wiejskimi. [przypis edytorski]

470. Żarnower, Teresa (1897–1949) — rzeźbiarka i graficzka, tworząca pod wpływem konstruktywizmu, zajmowała się również architekturą. [przypis edytorski]

471. Szczuka, Mieczysław (1898–1927) — awangardowy grafik, taternik, zginął w wypadku podczas wspinaczki. [przypis edytorski]

472. Witkiewicz, Stanisław Ignacy (1885–1939) — malarz, fotografik, pisarz, dramaturg, filozof i teoretyk sztuki, twórca Teorii Czystej Formy, znany z ekscentrycznego stylu życia. [przypis edytorski]

473. Liga Narodów — organizacja międzynarodowa powołana w ramach traktatu wersalskiego po zakończeniu I wojny światowej, dążąca do współpracy międzynarodowej i zachowania pokoju; przestała funkcjonować w okresie II wojny światowej. [przypis edytorski]

474. Stande, Stanisław Ryszard (1897–1937) — poeta i tłumacz, należący do Komunistycznej Partii Polski. [przypis edytorski]

475. Wandurski, Witold (1891–1934) — poeta, dramaturg, komunista, od 1929 na emigracji w ZSRR. [przypis edytorski]

476. Miłosz, Czesław (1911–2004) — poeta, prozaik, eseista i tłumacz, przed wojną związany z wileńską grupą poetycką „Żagary” i reprezentant katastrofizmu, emigrant w latach 1951–1993, laureat Nagrody Nobla w roku 1980. [przypis edytorski]

477. zeppelin — odmiana sterowca, pojazd latający lżejszy od powietrza, unoszący się dzięki usztywnionej konstrukcji wypełnionej wodorem lub helem, wyposażony w napęd śmigłowy i ster; od nazwiska Ferdynanda von Zeppelina (1838-1917). [przypis edytorski]

478. Łobodowski, Józef (1909–1988) — poeta, przed wojną tworzący w konwencji katastrofizmu, często odwołujący się do tematyki ukraińskiej, od 1941 na emigracji w Hiszpanii. [przypis edytorski]

479. eschatologia — nauka o zbawieniu, dział teologii. [przypis edytorski]

480. „Skamander” — grupa literacka w dwudziestoleciu międzywojennym, którą tworzyli Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz Jan Lechoń oraz wydawane przez nią czasopismo literackie. [przypis edytorski]

481. młaka — bagnisty obszar wokół źródła. [przypis edytorski]

482. wywierzysko — otwór w skale wypłukany przez źródło. [przypis edytorski]

483. Przyboś, Julian (1901–1970) — poeta, eseista, przedstawiciel awangardy; awangardową poetykę łączył z tematem pracy, a w późniejszym okresie — także z motywami wiejskimi. [przypis edytorski]

484. Miłosz, Oskar (1877–1939) — poeta litewski, dyplomata, mieszkający w Paryżu krewny Czesława Miłosza. [przypis edytorski]

485. Blake, William (1757–1827) — angielski poeta, malarz, rytownik doby romantyzmu; zaliczany do tzw. poetów wyklętych. [przypis edytorski]

486. Mallarmé, Stéphane (1842–1898) — francuski poeta, krytyk literacki, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu, uważany za prekursora liryki współczesnej, ze względu na nowatorstwo swej twórczości. [przypis edytorski]

487. Norwid, Cyprian Kamil (1821–1883) — poeta, dramatopisarz, prozaik, tworzył także grafiki i obrazy. Twórczość Norwida, początkowo niedoceniana, na nowo została odkryta przez Miriama Przesmyckiego i udostępniana drukiem od roku 1901. Uznawany za jednego z czterech największych twórców doby romantyzmu. Dzieła: cykl liryków Vade-mecum, Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem, Ad leones!, Pierścień Wielkiej Damy, czyli Ex-machina Durejko. [przypis edytorski]

488. profuzja — obfitość. [przypis edytorski]

489. katastrofizm — awangardowy nurt w poezji polskiej lat 30. XX w., wyrażający przeczucia nadchodzącej katastrofy społeczno-politycznej, spełnione przez II wojnę światową. [przypis edytorski]

490. Fik, Ignacy (1904–1942) — poeta, krytyk literacki i publicysta. [przypis edytorski]

491. millenaryzm — przekonanie o rychłym powtórnym przyjściu Chrystusa i/lub czasów ostatecznych. [przypis edytorski]

492. Awesta — święta księga zawierająca teksty religijne wyznawców zaratusztrianizmu (zoroastryzmu), religii irańskiej, której charakterystyczną cechą jest wiara w istnienie dwóch walczących ze sobą pierwiastków: dobra (światła) i zła (ciemności), oraz kult ognia. [przypis edytorski]

493. Gocihar — meteor bądź ognista kometa. [przypis edytorski]

494. Ahura Mazda (pers.) — „Pan Mądry”, najwyższe bóstwo mazdaizmu i zoroastrianizmu; niekiedy jego imię zapisuje się: Ormuzd. [przypis edytorski]

495. in effigie (łac.) — w obrazie; forma symbolicznego wykonania kary śmierci na osobie nieobecnej przez zniszczenie jej