Modernizm polski - Kazimierz Wyka (biblioteka ludowa .txt) 📖

powieści (m.in. Szaleństwo Almayera, 1895; Wyrzutek, 1896; Murzyn z załogi „Narcyza”, 1897; Lord Jim, 1900; Nostromo, 1904; Tajny agent, 1907; W oczach Zachodu, 1911; Gra losu, 1913; Smuga cienia, 1917), a także opowiadań (m.in. Jądro ciemności, Tajfun, Amy Foster, Falk), dramatów i kilku tomów wspomnieniowych (m.in. Zwierciadło morza, 1906; Ze wspomnień, 1912); jego proza doczekała się licznych adaptacji filmowych. [przypis edytorski]

286. człowiek urósł do wysokości (...) w odmętne czeluści nieskończoności — S. Przybyszewski, Synowie ziemi, III, s. 22–24. [przypis autorski]

287. Mamże wyznać? (...) wśród najwyższych Przemienień... — T. Miciński, Xiądz Faust, s. 139. [przypis autorski]

288. Aneks V — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks V. [przypis edytorski]

289. Z przyjemnością i dziką satysfakcją (...) widzę skrępowaną wspaniałą postać Lucifera — K. Irzykowski, Notatki z życia, obserwacje i motywy, s. 133 (12 II 1894). Konsekwencje przytoczonego fragmentu prowadzą Irzykowskiego w stronę Pałuby, jego dalszy ciąg przytaczamy [w podrozdziale 4. Horla i konsekwencje (por. cytat zaczynający się od słów: „To, co romansopisarze nazywają boleścią nie do przezwyciężenia (...)”]. [przypis autorski]

290. Guyau, Jean-Marie (1854–1888) — filozof i poeta fr.; inspirował się myślą Epikura, Epikteta, Platona, Kanta, a także Spencera, zaś w zakresie literatury twórczością Pierre’a Corneille, Victora Hugo i Alfreda de Musset. [przypis edytorski]

291. Właśnie dlatego, że Boga ujmujemy jako maksimum potęgi (...) by nie chłostał swych dzieci — M. Guyau, Esquisse d’une morale sans obligation ni sanction, Paris 1885, s. 187. Przekład polski, Warszawa 1910. [przypis autorski]

292. Z kurhanów tamy spiętrzacie wy (...) A wam przeżytą skroń bieli śnieg — J. Nowicki, Pieśni czasu, Tarnów 1904, s. 52. Jeszcze dzisiaj Ignacy Baliński, wydając swoje ówczesne wiersze, na czoło tomu wysuwa rozprawę z poprzednikami Do starszego pokolenia. Por. I. Baliński, Wybór wierszy z lat wielu, Warszawa 1937, s. 7–24. [przypis autorski]

293. Brzozowski zastrzega się (...) że atakuje samotnie, ale jego atak natychmiast (...) przechodzi w „my pokoleniowe” — S. Brzozowski, My młodzi, „Głos” 1902, nr 50. [przypis autorski]

294. „Spowiedzią powszechną” (...) zwie Antoni Potocki twórczość Młodej Polski do roku 1900 — A. Potocki, Polska literatura współczesna, Warszawa 1911, II, s. 38. [przypis autorski]

295. „Pamiętnikiem poetyckim całego pokolenia” nazywa Borowy (...) utwory Langego — W. Borowy, Dziś i wczoraj, Warszawa 1934, s. 203. [przypis autorski]

296. refleksjonista Lange (...) próbuje w syntetyczny sposób ująć rolę swej generacji, widząc w niej pokolenie przejściowe, niepełne — por. A. Lange, Swemu pokoleniu, „Życie” 1897, nr 3. Podobnie ujmowała tę rolę pokolenia Maria Komornicka w dwóch impresjach lirycznych Przejściowi i Psalm przejściowych (Forpoczty, Książka zbiorowa przez W. Nałkowskiego, M. Komornicką i C. Jellentę, Lwów 1895, s. 127–134, 196–197) oraz A. Müller w wizji Sursum corda, „Młodość” 1899, nr 4. [przypis autorski]

297. Oto nadeszły dni wielkiej Spowiedzi (...) I klęczy u swych cierpień strasznego ołtarza — A. Lange, Poezje, II, s. 127. [przypis autorski]

298. Antoni Potocki (...) Przybyszewski jego tylko uważał za godnego objęcia redakcji „Życia” — [por.] S. Przybyszewski, Moi współcześni, II, s. 86–87 (Wśród swoich). [przypis autorski]

299. Jesteśmy świadkami narodzin nowego typu człowieka (...) zjawiska, drzemiące w tajemnych głębiach duszy ludzkiej — Forpoczty, s. 10 (W. Nałkowski). [przypis autorski]

300. Chmielowski (...) w Dramacie polskim doby najnowszej (...) w autocharakterystyce młodych leży klucz do ich zrozumienia — P. Chmielowski, Najnowsze prądy w poezji naszej, s. 89–120. [przypis autorski]

301. młodzi uczuli się tak dotknięci diatrybą Szczepanowskiego (...) zaatakowani zostali gwałtownie, z ironią i drwiną na temat rzekomej ich naukowości przewodnicy francuscy modernizmu — „Wychowany byłem w zanadto surowej szkole nauk matematyczno-przyrodniczych i uczyłem się zanadto długo u pozytywistów francuskich, ażeby się dać wziąć na plewę pseudonaukową francuskich spekulantów literackich. Wolę jej [prawdy] szukać u rzeczywistych adeptów i schylić głowę przed Claude Bernardem, profesorem Charcot lub Pasteurem” (Myśli o odrodzeniu narodowym, Lwów 1903, s. 170). [przypis autorski]

302. Niewątpliwie wybór narodowych tematów (...) jest piękną, „pożyteczną” i „narodową” — L. Szczepański, Sztuka narodowa, „Życie” 1898, nr 10. [przypis autorski]

303. Prusowie, Orzeszkowe, Sienkiewicze, Okońscy, Konopnickie (...) jeśli nie tytanów, to tytanidów — Forpoczty, s. 151–152 (C. Jellenta, Cieplarnia bezducha). [przypis autorski]

304. Niezawodnie. Są to synowie po duchu tych, co stworzyli Targowicę (...) jak zarazki rozkładu i przyprawiają je o stan zapalny — Quasimodo [A. Górski], Młoda Polska, „Życie” 1898, nr 18. [przypis autorski]

305. umiejętność łączenia w jednej duszy (...) świętym ogniem, przy którym można jeszcze upiec niejedną pieczeń — S. Brzozowski, My młodzi, „Głos” 1902, nr 50. [przypis autorski]

306. raczej zastosować da się do (...) nadające ducha i stylu następnym pokoleniom — A. Nowaczyński, Wczasy literackie, Warszawa 1906, s. 207. [przypis autorski]

307. Nie ci — najmłodsi, których nazywają dekadentami, są nimi (...) Oto siedem grzechów głównych realizmu, czyli dekadentyzmu — S. Pieńkowski, Rak, „Strumień” 1900, nr 2. [przypis autorski]

308. Esteci i satyrycy pokolenia (...) dekadenta widzieli w filistrze. Satyry Lemańskiego (...) są tu najlepszym świadectwem — J. Lemański, Colloquia albo rozmowy, Warszawa 1905. Por. zwłaszcza Dekadencjomachię i Tendencję w sztuce. [przypis autorski]

309. Dręczą mnie wasze niebiosa (...) Duszą! — Miriam Ronda smętku i nadziei, „Świat” 1894, s. 246. [przypis autorski]

310. Zdziechowski, Marian Ursyn (1861–1938) — historyk idei i literatury, filolog, filozof, krytyk literacki i publicysta, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (od 1933 r.). [przypis edytorski]

311. Gdy starzy hołdowali ideałom określonym (...) zupełnym brakiem zmysłu dla normalnego ideału w życiu wewnętrznym — M. Zdziechowski, Z niwy najnowszej poezji polskiej, „Świat” 1895, nr 4. [przypis autorski]

312. Gostomski, Walery (1854–1915) — historyk literatury, krytyk literacki; studiował filologię na uniwersytecie w Petersburgu i mechanikę na politechnice w Rydze (1872–1877), należał wówczas do korporacji akademickiej Arkonia; od 1908 r. członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; najważniejsze publikacje: Historia literatury powszechnej w zarysie (1898, t. 1–2), Psychologiczna geneza „Pana Tadeusza” (1890), Arcydzieło poezji polskiej, Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” (1894), Arcytwór dramatyczny Wyspiańskiego „Wesele” (1908), Liryka nasza ostatniej doby (1901), Tragiczności w życiu i poezji (1904) i in., w tym przekłady (m.in. Apologia chrześcijaństwa Paula Schanza, teologa niem., 1905–1906); związany z ideologią katolicką i kręgiem endecji. [przypis edytorski]

313. z zaniku silnej woli (...) z skłonności naśladowczej — W. Gostomski, Liryka nasza ostatniej doby, „Ateneum” 1901, II, s. 151. [przypis autorski]

314. Gdy Prometeusz woła (...) chociażby nawet one objawiały się z pewnym talentem — A. Świętochowski, Młoda starość, „Prawda” 1899, nr 3. [przypis autorski]

315. Nade wszystkim góruje blaga! (...) Małpa nakładająca na siebie maskę lwa — K. R. Żywicki [L. Krzywicki], O sztuce i nie-sztuce, „Prawda” 1899, nr 15. [przypis autorski]

316. Nieustanne powtarzanie skarg na utratę wiary (...) jak niegdyś poza bajroniczna u epigonów romantyzmu — P. Chmielowski, Najnowsze prądy w poezji naszej, s. 82. [przypis autorski]

317. gdy sam z własną niemocą się miota (...) Aby padali i marli z rozpaczy... — A. Asnyk, Pisma, Warszawa 1939, II, s. 255–256 (Sprzeczne prądy). [przypis autorski]

318. Wszyscy i wszędzie teraz piszą i mówią (...) żaden odgłos sympatyczny dla nas od niego do nas nigdy nie dochodzi — E. Orzeszkowa, Listy, Warszawa 1938, II, cz. 2, s. 131. [przypis autorski]

319. Sypał jak perłami pięknymi słowami polskimi (...) któż się przed Tobą ostoi! — E. Orzeszkowa, Listy, Warszawa 1938, II, cz. 2, s. 145. [przypis autorski]

320. Wytoczony w walkach powstańczych wielki strumień krwi najlepszej (...) wiem, jak liczny, jak bujny, jak zapalony duchem świętym — E. Orzeszkowa, Listy, Warszawa 1938, II, cz. 2, s. 161. Listy do A. Drogoszewskiego. [przypis autorski]

321. Prus, który chyba najrozumniej ze starszych pisarzy ocenił Confiteor Przybyszewskiego — [por.] B. Prus, Młoda literatura polska, „Kurier Codzienny” 1899, nr 15. [przypis autorski]

322. głębokie przemiany, uwyraźnione działalnością pokolenia pośredniego, jak wypada nazywać grupę „Głosu”. Przemiany, które ukazał w Rekonesansie Stefan Kołaczkowski — S. Kołaczkowski, Rekonesans. Księga zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego, Kraków 1936, s. 64–84. [przypis autorski]

323. Kołaczkowski, Stefan (1887–1940) — historyk literatury (studiował literaturę polską u A. Brücknera w Berlinie), krytyk i publicysta, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (od 1933 r.), redaktor „Przeglądu Warszawskiego” (1922–1923) i kwartalnika „Marchołt” (1934–1938), autor publikacji o wybranych autorach kresu romantyzmu i Młodej Polski (Stanisław Wyspiański. Rzecz o tragediach i tragizmie, 1922; Twórczość Jana Kasprowicza, 1924; Dwa studia: Fredro, Norwid, 1934; propagator idei uniwersytetu ludowego; po wybuchu II wojny światowej został wraz z innymi naukowcami aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego, przebywał w Sachsenhausen i Oranienburgu, zmarł wkrótce po uwolnieniu i powrocie do Krakowa. [przypis edytorski]

324. Białobłocki, Bronisław (ok. 1861–1888) — przedwcześnie zmarły na gruźlicę krytyk literacki, publicysta, pochodził z polskiej drobnoszlacheckiej rodziny kalwińskiej z okolic Mińska, studiował prawo w Petersburgu (1878–1882), gdzie nawiązał kontakty z ros. organizacją Narodnaja Wola; następnie przebywał w Warszawie, współdziałając z kręgiem młodzieży ożywianej ideami socjalistycznymi, skupionym wokół Stanisława Krusińskiego; publikował gł. w „Przeglądzie Tygodniowym” (1883–1885), był jednym z pionierów krytyki socjalistycznej (z tego stanowiska poddawał oglądowi twórczość realistów rosyjskich i polskich, w tym m.in. Konopnickiej i Orzeszkowej), dopominał się o literaturę zaangażowaną społecznie, stającą po stronie uciemiężonych mas ludu, dającą wsparcie dla zaangażowania w walkę o sprawiedliwość społeczną. [przypis edytorski]

325. Nie ckliwym, lecz powabnym wydaje się nam (...) takie wypaczenie ideału jest chwilową chorobą! — B. Białobłocki, Szkice literackie, Warszawa 1932, s. 120 (Zniżenie ideału). [przypis autorski]

326. zdawało się, że ideałem społecznym jest gruboskórna istota (...) na pomnożenie groszy i złotych — S. Witkiewicz, Aleksander Gierymski, Warszawa 1903, s. 36. [przypis autorski]

327. w słowie i w piśmie, otwarcie, szeroko, prowadzi się dzisiaj apostolstwo egoizmu i apatii (...) chce żyć i używać do woli — L. Popławski, Pisma polityczne, Warszawa 1910, I, s. 7. [przypis autorski]

328. Człowiek w gromadzie, szczerze, organicznie (...) obowiązek społeczny, naukę, oświatę, sztukę, wychowanie, samą wreszcie uczciwość — S. Krzemiński, Nowe szkice literackie, Warszawa 1911, s. 6–7. Nie jest pozbawiony pewnej pikanterii fakt, że studium Postęp i człowiek, skąd pochodzą te sądy, zostało wydrukowane najpierw w księdze zbiorowej dla Świętochowskiego. [przypis autorski]

329. Orzeszkowa (...) zarzucała (...) „przeestetyzowanym dekadentom... lekceważenie wszelkich piękności i dóbr moralnych” — E. Orzeszkowa, Melancholicy, s. 12. [przypis autorski]

330. przyczyny liczne i w pewnej części bardzo poważne (...) aby dziś, przed oczyma naszymi, siła szła przed braterstwem i przed prawem — E. Orzeszkowa, Melancholicy, s. 8. [przypis autorski]

331. Sienkiewicz, pisząc Ogniem i mieczem (...) zasługiwałaby tylko na miano »Biernej Polski« — S. Kołaczkowski, Rekonesans. Księga zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego, Kraków 1936, s. 71. [przypis autorski]

332. Aneks VI — patrz: dalej w tej publikacji autorskie uzupełnienie opatrzone tytułem Aneks VI. [przypis edytorski]

333. Analiza uczuć i myśli dochodzi tu w swej szczerości do najwyższego samoudręczenia (...) Płoszowski, tak świetny, subtelny, uświadamiający tyle drzemiących pierwiastków czasu — W. Feldman, Piśmiennictwo polskie, II, s. 29–30. W pierwszym wydaniu Współczesnej literatury polskiej sądy te są powtórzone w całości, w dalszych wydaniach Feldman je opuścił. Por. ponadto artykuł Feldmana Kobiety Sienkiewicza, „Dziennik Krakowski” z 24 I 1897: „Sienkiewicz kobiecych postaci świeżych do literatury prawie nie wprowadził, gdy męskimi stworzył »nowy dreszcz«. Taki Płoszowski, Bukacki, Świrski itd. są najwyższym triumfem artysty: chwytają nowe ogniwa psychologiczne, które czas nasz stwarza”. [przypis autorski]

334. Dlatego że czasem jawi się między tymi chwastami prawdziwy kwiat (...) rozczarowaniem i prawie że uczuciem doznanej obelgi — C. Jellenta, Dwie epopeje kupieckie, „Życie” 1897, nr 7–9. Przedruk w tomie Grający szczyt, Kraków 1912, s. 194, 201. [przypis autorski]

335. Boy-Żeleński wspomina, że w tym okresie (1893 r.) uwielbiał Sienkiewicza właśnie za Bez dogmatu — Boy-Żeleński Znaszli ten kraj?, Warszawa 1931, s. 79. [przypis autorski]

336. Bogusławski, Władysław (1839–1909) — krytyk literacki, muzyczny