„Nasi sąsiedzi – Żydzi”. Z dziejów relacji polsko-żydowskich na Kielecczyźnie w XX wieku, Agnieszka Dziarmaga (książki dostępne online pdf) 📖

Historia społeczności żydowskiej na ziemiach polskich, w tym na Kielecczyźnie, będąca przedmiotem zainteresowania niniejszej publikacji, jest niezbywalnym elementem dziejów Polski. Żydzi osiedlający się w polskich miastach i miasteczkach stanowili znaczny procent lokalnej społeczności, wytwarzając specyficzną strukturę sztetla, nacechowaną pewną odrębnością kulturowo-religijną. Relacje między społecznością polską a żydowską tworzą ważną kartę we wspólnej historii, a za sprawą subiektywnego postrzegania przeszłości nadal wzbudzają emocje. Publikacja „Nasi sąsiedzi – Żydzi”. Z dziejów relacji polsko-żydowskich na Kielecczyźnie w XX wieku wpisuje się w społeczny obowiązek pamięci. Każda społeczność wypracowuje specyficzne sposoby zapamiętywania, ale też zapominania niewygodnych faktów. Wspólna pamięć jest pojęciem dynamicznym, wciąż ewoluującym. O ile historia stanowi pewną zamkniętą strukturę, o tyle pamięć pozostaje przestrzenią otwartą dla jednostek i dla zbiorowości. Historia jest (czy raczej powinna być) jednoznaczna, pamięć zaś wcale taka być nie musi. W historii często, a dzisiaj, jak się wydaje – szczególnie, mamy do czynienia nie tylko z odzyskiwaniem pamięci, lecz także z konfliktami pamięci, z pamięcią „lepszą” i „gorszą”. Pamięć często ulega procesom manipulacji, zawłaszczenia, sakralizacji. W ten specyficzny krajobraz pamięci wpisuje się także pamięć o przedwojennych sztetlach. Problematykę niejednoznacznej pamięci o sztetlu, od mitologizacji czy idealizacji sztetla i jego mieszkańców po marginalizację jego znaczenia w historii Polski, porusza ostatnio wielu badaczy. Na ten temat pisze m.in. John D. Klier w eseju "What Exactly Was a Shtetl?". Autor skupia się na trudnościach i różnicach w definiowaniu sztetla, wpisanego w pogłębioną analizę historii Polski. Przestrzega przed upraszczaniem tego pojęcia jako pewnego stanu umysłu, idyllicznego i nostalgicznego obrazu czy wyobrażenia niemal artystycznego. Jego zdaniem nieporozumienie w definiowaniu sztetla może wynikać stąd, że każde żydowskie miasteczko wyglądało inaczej. Trudno zgodzić się z tą tezą w odniesieniu do sztetli Kielecczyzny, które miały podobną strukturę, choć także i pewne różnice.

W obrębie dawnego województwa kieleckiego do czasów II wojny światowej, gdy Holokaust bezpowrotnie zniszczył żydowski świat w Polsce, sztetle, gminy żydowskie lub małe skupiska ludności żydowskiej odnajdujemy w co najmniej stu wioskach, miasteczkach i osadach. Naturalną koleją rzeczy odchodzą świadkowie tamtego dwubiegunowego świata. Konkurs „Nasi sąsiedzi – Żydzi” powstał w celu zebrania przez uczniów jak największej liczby relacji dotyczących polsko-żydowskiego sąsiedztwa i wykorzystania ich jako źródła historycznego, m.in. w ramach niniejszej publikacji oraz dla celów edukacyjnych, badawczych, popularnonaukowych i innych. Relacje polsko-żydowskie badane są z różnych perspektyw i wydaje się to zasadne. Autorzy zwracają uwagę na różnice i podobieństwa we wspólnej historii, kulturze, postrzeganiu świata, w życiu codziennym i aspektach gospodarczych. Badaniom podlegała również wąska grupa Żydów, którzy ulegali asymilacji. Kolejnym zagadnieniem szeroko analizowanym przez historyków jest kwestia pomocy Żydom i ratowania ich podczas II wojny światowej. Problematyka postrzegania Żydów przez Polaków żyjących obok nich pojawiała się w publikacjach, zawsze pozostawiając niedosyt. Natomiast kwestia postrzegania Polaków przez Żydów nie nastręcza zbyt wielu problemów. Bogatym źródłem do dziejów społeczności żydowskiej na ziemiach polskich są księgi pamięci, w których w sposób subiektywny przedstawiciele dawnych sztetli wspominają swoją dawną ojczyznę, w tym i Polaków. I z tym źródłem można skonfrontować relacje Polaków dotyczące społeczności żydowskiej. Cechą charakterystyczną dla obydwu tych źródeł jest subiektywność sądów. Z tego powodu są one trudne do analizy. Na te same kwestie patrzymy przez pryzmat własnych, często różnych doświadczeń...