Niszczyć, by tworzyć. Germanizacja Żywiecczyzny przez narodowosocjalistyczne Niemcy 1939-1944/45, Mirosław Sikora (czytać po polsku online PDF) 📖

21 września 1940 r policja niemiecka, działająca na polecenie grupy operacyjnej Gestapo w Katowicach, przystąpiła do wysiedlania mieszkańców powiatu żywieckiego (prowincja śląska) z ich rodzinnych domów i gospodarstw. Zasadnicza część tej operacji opatrzonej kryptonimem "Aktion Saybusch" zakończyła się wiosną 1941 r. W jej wyniku do Generalnego Gubernatorstwa deportowano ponad 16 tys. mieszkańców Żywiecczyzny, zaś kolejne 8 tys. po wyrzuceniu z domostw dokwaterowano do innych rodzin na terenie powiatu. W miejsce wygnańców sztab osiedleńczy SS sprowadził zaś kilka tysięcy Niemców z terenów przedwojennej Polski oraz Rumunii. W książce przedstawiono genezę, przebieg i konsekwencje Aktion Saybusch, a także omówiono inne aspekty niemieckiej okupacji region w latach 1939-1945. Autor korzystał z dokumentów i relacji, zgromadzonych w archiwum IPN, w innych polskich archiwach oraz ze źródeł niemieckich.

FRAGMENT PUBLIKACJI, s. 207:

Christopher Browning, znany badacz problematyki Holokaustu, pisze, w kontekście zagłady Żydów, że proces decyzyjny w III Rzeszy posiadał charakter amorficzny i niestrukturalny, którego nie da się zrozumieć poprzez zastosowanie prostego, linearno- hierarchicznego schematu: decyzja – rozkaz – wykonanie. Zamiast tego Browning proponuje pojmować politykę nazistów w kategorii niesystematycznej i dialektycznej interakcji pomiędzy władzami centralnymi i lokalnymi, prowadzącej do wzajemnej radykalizacji obu szczebli. Z góry miały pochodzić – zdaniem Browninga – zachęta, legitymizacja, wsparcie, w końcu też decyzje i polecenia, podczas gdy na dole spotykamy pomysłowość, inicjatywę, skłonność do eksperymentowania (wręcz satysfakcję z eksperymentowania), a także posłuszeństwo. Stąd w konkretnych przedsięwzięciach bierze się trudność w wyważeniu roli centrali i peryferii.

W przypadku „Aktion Saybusch” zjawisko interakcji czy też sprzężenia zwrotnego zaszło głównie pomiędzy Himmlerem i von dem Bachem. Ten pierwszy zapewniał legalizację (oficjalny rozkaz) i środki do realizacji pomysłu, którego autorem był ten drugi (w kolejnych latach rolę pomysłodawcy i eksperymentatora odgrywał Arlt). Tymczasem ludzie, jak Eichmann, Schäfer, Wendland, von Coelln, Seim i Butschek pełnili funkcję technicznych wykonawców (na centralnym, regionalnym i lokalnym szczeblu). Nieco trudniej przyjdzie zaklasyfikować landrata Heringa czy kreisleitera Scholza. Wprawdzie i oni ostatecznie zostali wpleceni w „aparat techniczny”. Obaj posiadali jednak pewne możliwości kształtowania polityki na szczeblu powiatu, poprzez sugerowanie i inspirowanie przynajmniej swoich bezpośrednich zwierzchników – prezydenta rejencji, względnie nadprezydenta-gauleitera.